ضرورت انعطاف وزارت نفت در قبال سازوکار تسویه در بورس

به گزارش نسیم آنلاین دو هقته پیش، شورای عالی هماهنگی اقتصادی با هدف متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت، طرح عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی در داخل کشور به صورت ارزی را تصویب کرد. به منظور بررسی ابعاد این مصوبه نشستی با حضور با حضور فعالان و مسئولان حوزه بورس و نفت برگزار شد که گزارش این نشست در ادامه می آید:

دولت در زمینه تسویه به صورت ارزی و ریالی منعطف عمل کند

هدایت‌الله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به ضرورت استفاده از همه‌ی ظرفیت‌های موجود برای مقابله با تحریم‌های نفتی اظهار داشت: بگذارید مسئله را اینگونه بیان کنم. در حال حاضر ما یک محصولی داریم به نام نفت که برخی مشتریان سنتی دیگر حاضر به خرید آن از ما نیستند. در نتیجه برای جلوگیری از افت میزان صادرات نفت کشور ما باید از همه‌ی ظرفیت‌های خود استفاده کنیم که یکی از راهکارها استفاده از ظرفیت موجود در بخش خصوصی است. در صورت ایجاد زیرساخت این کار قابل انجام است و برای حصول به موفقیت باید انعطاف‌پذیری لازم را داشته باشیم. در این صورت است که می‌توانیم با عرضه نفت در بورس و مشارکت بخش خصوصی هم میزان صادرات‌مان را افزایش دهیم و هم زمینه را برای رشد بخش خصوصی فراهم کنیم.

وی در ادامه توضیح داد: مشاهده کردید که بعد از طرح موضوع عرضه نفت در بورس و مشارکت بخش خصوصی وزارت نفت و زنگنه مخالفت کردند. الان هم چون راه دیگری وجود ندارد این موضوع در دست پیگیری است. حالا هم اگر دولت اجازه دهد می شود چند شرکت داخلی و خارجی نفت را از بورس بخرند و کمکی به فروش نفت کنند. اما باید در زمینه تسویه به صورت ارزی و ریالی هم دولت باید منعطف عمل کند و شرکت‌ها را رقیب شرکت نفت نداند.

ایده عرضه نفت در بورس با سنجش بیشتری اجرا شود

محمدعلی خطیبی، مدیر سابق امور بین الملل شرکت نفت با اشاره به سازوکار اجرای تحریم‌های نفتی گفت: قبل از تصمیم‌گیری در مورد عرضه نفت در بورس باید بررسی کرد که آیا نفت کشور تحریم شده است یا شرکت ملی نفت؟ در واقع دلیل اصلی تحریم‌پذیری ما خام‌فروشی است زیرا نوع نفت خام با یک تست ساده قابل شناسایی است در حالی که در مورد فرآورده‌های نفتی اینگونه نیست. باید توجه داشت که عرضه‌کننده نفت تحریم نشده بلکه خود نفت خام ایران تحریم شده است.

وی با اشاره به تبعات ارائه‌ی تخفیف به بخش خصوصی گفت: در سال 91 بنده که مسئولیت داشتم از بخش خصوصی درخواست کردم که حاضر شوند اما بخش خصوصی در زمینه صادرات نفت خام مشکل داشتند. ما در آن زمان در زمینه فرآورده‌های نفت موفق بودیم و بخش خصوصی بسیار خوب در این زمینه عمل کرد. ما باید انتظارمان از بخش خصوصی به اندازه توانش باشد. ما اگر بخواهیم در بورس قیمت را پایین بیاوریم قطعا صدای خریداران خارجی را در می‌آورد و آن‌ها هم نیز این توقع را خواهند داشت که نفت را با قیمت پایین تر بخرند.

خطیبی با تاکید بر ضرورت سنجش همه‌ی ابعاد این موضوع گفت: سوالی وجود دارد که در صورت فروش ارزی آیا بخش خصوصی خواهد توانست آن را بپردازد و باید این موضوع را بررسی کرد. در کشورهای صادرکننده نفت، بورس نفت موفق نبوده است حتی بورس دبی نیز نفت شاخص خود را بورس عمان قرار داده است. باید این ایده که برای اولین بار اجرا می‌شود با سنجش بیشتری اجرا شود چرا که در صورت شکست آن دیگر امکان اجرا نخواهد بود.

از بابت زیرساخت، هیچ نگرانی برای عرضه نفت در بورس وجود ندارد

محمد صالحی‌فر، رئیس اداره بازار فرآورده های هیدروکربوری بورس انرژی در مورد عرضه نفت در رینگ صادراتی بورس گفت: یکی از موضوعاتی که در مورد آن خلط بحث شده است موضوع شکست بورس نفت در تجربه‌های قبلی است. بورس نفت در سال 90 در زیر مجموعه شرکت ملی نفت ایجاد شد. نفتی که در سال 93 رخ داده و شکست خورد در رینگ داخلی عرضه شد؛ و تاکنون در رینگ صادراتی، نفت در بورس عرضه نشده است.

وی افزود: سازوکار تسویه طبق مقررات اتاق پایاپای صورت میگیرد. در واقع شرط ورود به بورس برای خرید محموله های نفتی پیش پرداخت بخشی از بهای محموله است. در این سازوکار تضامین کافی از خریداران گرفته می‌شود. تمامی این فرآیند کاملا شفاف است و ما میتوانیم تمامی این شرایط را با شرکت ملی نفت روی کاغذ بیاوریم و از بابت زیرساختی برای عرضه نفت در بورس هیچ نگرانی وجود ندارد و با توجه به محدودیت های دو طرف شرایط تنظیم می‌شود. صالحی‌فر در ادامه خاطرنشان کرد: بازار فیزیکی به عنوان یکی از روش‌های فروش میتواند پشتوانه ای برای راه اندازی بازار کاغذی باشد. ما در مورد نحوه‌ی پیاده‌سازی بازار کاغذی مطالعات خود را برای وزارت نفت ارسال کردیم و آمادگی لازم را داریم البته در این مورد قطعا نیاز به هماهنگی با وزارت نفت داریم.

بخش خصوصی قطعا توانایی خرید و صادرات نفت را دارد

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون اتاق بازرگانی تهران در مورد توانمندی بخش خصوصی گفت: اگر بخش خصوصی به صورت کنسرسیومی کار کند قطعا توانایی خرید و صادرات نفت دارد. همچنین ما می توانیم از ظرفیت ایرانیان خارج هم استفاده کنیم. ما در سال 90 در جریان عرضه نفت در کیش حضور داشتیم که متاسفانه آنجا نفت سنگین API 18 عرضه شد که هیچ یک از نفت‌های شناخته شده ایران نبود در نتیجه هیچ از شرکت های خصوصی حاضر به پذیرش ریسک و خرید آن نشدند.

وی در ادامه اظهار داشت: اتاق بازرگانی اعلام آمادگی کرده‌ است که امکان تشکیل کنسرسیوم برای خرید و صادرات نفت را دارد. ما حاضریم برای بورس نفت کار کارشناسی کنیم و به عنوان نماینده کمیسیون انرژی می‌گویم که وزارت نفت و بورس انرژی به ما اجازه کارشناسی این موضوع دهند و براساس آن کار کارشناسی می کنیم و مدل آن را ارائه می‌کنیم.

پدیدار افزود: در همان مقطع سال 90 ما تمایل داشتیم که روش میعانات نیز در بحث فروش به نفت داخلی اجرا شود در سال 93 فروش در رینگ داخلی اجرا شد مجموعا 66 محموله عرضه شد که فقط 22 آن فروخته شد و در نهایت وزارت نفت این عرضه را تعطیل کرد. الان در زمینه میعانات و فرآورده‌ها بخش خصوصی فعال است و خرید و فروش آن انجام می‌شود و باید این اعتماد و اعتقاد نیز در زمینه نفت خام ایجاد شود تا بخش خصوصی فعال شود. برخی بخش‌های قطعه ساز تمایل دارند تا در صورت دادن نفت خام، قطعات را با خریداران تهاتر کنند.

بورس نفت زمینه ایجاد زنجیره ارزش را فراهم می‌کند

محمد رضا اکبری، مدیر گروه نفت اندیشگاه تحلیلگران انرژی به بیان صورت مسئله این راهکار پرداخته و گفت: در مورد عرضه نفت در بورس ما باید صورت مسئله را درست تعریف کنیم. ما از بورس نفت انتظار معجزه یک شبه را نداریم و باید به بورس نفت به صورت یک پروسه نگاه کنیم. باید چندین سال فرصت داده شود تا زیرساخت‌ها و بازیگران بورس نفت مشخص شده و خودشان را پیدا کنند و بعد انتظار داشته باشیم که به اهداف‌مان در دور زدن تحریم‌های نفتی برسیم. اینکه انتظار داشته باشیم که این راهکار در کوتاه مدت پاسخگو باشد نشان می‌دهد که صورت مسئله را بد متوجه شده‌ایم. به نظر بنده الان زمان مناسبی جهت پیگیری برای راه اندازی بورس نفت است زیرا تجربه نشان داده، تا زمانی که وزارت نفت تحت فشار تحریمی و مضیقه نباشد اراده‌ای برای پیاده سازی این روش ندارد.

وی در ادامه توضیح داد: حال یک سوالی ایجاد میشود که چرا ما میخواهیم بورس نفت را راه اندازی کنیم؟ علاوه بر مسائل تحریمی، یک بعد دیگر این قضیه ناظر به نیازهای داخلی کشور است. اگر بخش خصوصی اطمینان پیدا کند که میتواند نفت را در قالب های محموله های کوچک به صورت مداوم خریداری کند باعث میشود که در مسیر ایجاد زنجیره ارزش در داخل کشور تلاش میکند. مثل اتفاقی مثبتی که برای پتروشیمی‌ها افتاد و وقتی یک خوراکی به صورت مداوم برای آنها عرضه شد بخش خصوصی در این حوزه سرمایه گذاری کرد و زنجیره ارزش شکل گرفت.

اکبری با اشاره به ابزارهای وزارت نفت برای قانون‌گذاری گفت: اگر نفت به صورت مداوم در بورس عرضه شود واحدهای کوچک مثل پالایشگاه‌های کوچک این اطمینان را پیدا می‌کنند که تصمیم بگیرند برای ایجاد زنجیره ارزش سرمایه‌گذاری کنند. دولت همیشه تصور می‌کند که بخش خصوصی رقیب اوست و میخواهد بازار نفت شرکت ملی نفت را تخریب کند در حالی که این قضیه به راحتی با بهره گیری از ابزارهای حاکمیتی قابل کنترل است و نگرانی وزارت نفت در مورد ایجاد فساد و رانت و قیمت شکنی بی مورد است.

مدیر گروه نفت اندیشگاه تحلیلگران انرژی در ادامه افزود: هدف از مشارکت بخش خصوصی این است که نفت را در بازارهایی به فروش برساند که شرکت ملی نفت در آن حضور ندارد. برای تحقق این هدف و رفع نگرانی‌های موجود، وزارت نفت می‌تواند از ابزار قانون‌گذاری استفاده کند. همچنین کنترل و هدایت بخش خصوصی به بازارهای دیگر، با مکانیزم قیمت‌گذاری نیز ممکن است.

تسویه ارزی، عرضه نفت در بورس را با مشکل مواجه می‌کند

عبدالعظیم ملایی، کارشناس اقتصاد بین الملل با بیان ضرورت استفاده از روش‌های جدید برای مقابله با تحریم‌ها گفت: متاسفانه در مواجهه با روش های جدید این تلقی اشتباه وجود دارد که این ابزار جدید میخواهد روش های قبلی را منسوخ کند در حالی که اینگونه نیست. همچنین نباید این انتظار وجود داشته باشد که روش جدید میتواند تمامی مشکلات موجود را حل کند بلکه بخشی از آن با پیاده سازی این روش قابل حل است. فلذا لازم است با یک دید درست نسبت به روش های جدیدی مانند عرضه نفت در بورس مواجه شویم. در این صورت است که این موضوع مورد پذیرش قرار گرفته و بسترسازی های لازم انجام می‌شود.

وی با تاکید بر ضرورت تسویه ریالی گفت: در صورت اجرای تسویه ارزی و انتقال ارز به حساب های ارزی بانک مرکزی و شرکت ملی نفت علاوه بر اینکه درآمد ارزی حاصل از فروش نفت بلوکه می‌شود؛ شناسایی و تحریم پذیری بخش خصوصی نیز محتمل است.

ملایی در ادامه خاطرنشان کرد: اصلا توصیه نمی‌کنم که فروش ارزی را باز کنید چرا که مسائل ارزی الان برای ایران بسیار پیچیده است و این موضوع عرضه نفت در بورس با مشکل مواجه میکند. در فاز اول باید به صورت ریالی انجام شود و در فازهای پس از 10 درصد، می توان از روش‌های بانکداری غیرمستقیم و بانکداری آف‌شور استفاده کرد چراکه بانک مرکزی از این موضوعات استفاده کرد. در مسئله پیامرسان اگر بانک مرکزی مشکل پیام‌رسان خود را حل کند و از سوئیفت استفاده نکند؛ یک سوم مشکلات تحریم‌ها حل خواهد شد.

وزارت نفت هر دو گزینه تسویه ارزی و ریالی را پیگیری کند

محمدصادق کریمی، کارشناس حوزه نفت و گاز با بیان تلقی‌ها متفاوت از این راهکار گفت: بعد از بررسی اظهارنظرها در مورد بورس نفت متوجه خواهیم شد که تلقی ها در مورد این موضوع متفاوت است. اما منظور بنده عرضه نفت خام در بورس است نه انچه در ادبیات جهانی شناخته شده است چرا که بورس های دنیا برای دور زدن تحریم‌ها مورد استفاده قرار نمیگیرد. در واقع منظور بنده عرضه نفت در بورس است نه راه اندازی بورس نفت مطابق با استاندارد جهانی. در واقع ما میتوانیم نفت را در بورس عرضه کنیم و از ظرفیت بخش خصوصی در صادرات نفت استفاده کنیم. بهره گیری از توانمندی بخش خصوصی برای مقابله با تحریم‌ها به دو صورت ممکن است. یک روش اینکه با بخش خصوصی در فضایی غیرشفاف مذاکره کنیم و روش دیگر اینکه نفت را در سازوکاری رقابتی و شفاف در بورس عرضه کنیم و بخش خصوصی برای خرید ان اقدام کند.

وی در ادامه اظهار داشت: بهتر است در ابتدای کار شرط سنگینی برای ورود بخش خصوصی گذاشته نشود و همان دریافت بهای 10 درصد از حجم معامله کافی است. متاسفانه سرعت نزدیک شدن به 13 آبان و آغاز تحریم‌های نفتی بسیار از سرعت و چابکی ما برای به فعلیت رساندن ظرفیت‌های موجود برای مقابله با تحریم‌ها بسیار بیشتر است.

کریمی با اشاره به ضرورت پیگیری فعالانه وزارت نفت گفت: الان مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی مبنی بر عرضه نفت در بورس صادر شده است. وزارت نفت باید اینقدر چابک باشد ابتدا یک محموله را به صورت آزمایشی عرضه کند بعد ایرادات موجود را اصلاح کند دوباره عرضه صورت گیرد و این روند تکرار شود تا ایرادات موجود در سریع ترین زمان ممکن حل شود. در این عرصه باید فعالانه عمل کنیم.

این کارشناس حوزه نفت و گاز خاطرنشان کرد: در ابتدای کار باید منعطف عمل کنیم. به نظر من وزارت نفت هر دو گزینه تسویه ارزی و ریالی را در سازوکار بورس پیگیری کند تا با تسهیل شرایط بتوانیم از همه‌ی ظرفیت بخش خصوصی استفاده کنیم. در بحث پتروشیمی معامله سقف دارد، به قیمت پایه عرضه می شود و به صورت داخلی این عرضه صورت می گیرد. اما در بحث نفت این طور نیست. ضمن انکه باید قیمت پایه را از قیمت معامله جدا کرد.