فروش نفت در بورس موجب تخریب بازار شرکت ملی نفت ایران نمی شود

نسیم آنلاین*:‌ طرح موضوع عرضه نفت در بورس و ورود بخش خصوصی به بازار نفت به عنوان یکی از راهکارهای دور زدن تحریم های نفتی، واکنش های متفاوتی را در بین صاحب‌نظران و مسئولین این حوزه در پی داشت. در این میان برخی کارشناسان با بیان مزایای عرضه نفت در بورس از ضرورت پیاده سازی این روش سخن به میان آورده و برخی دیگر با اشاره به موانع پیش رو معتقد بودند که اجرای این روش نه تنها تسهیل کننده فروش نفت نیست بلکه مشکلاتی را نیز در پی خواهد داشت. یکی از مهمترین انتقاداتی که به ورود بخش خصوصی به بازار نفت وارد شده، موضوع تخریب بازار شرکت ملی نفت ایران در جهان در صورت ورود این بخش است. قبل از پرداختن به این موضوع، ابتدا لازم است توضیحاتی درباره سازوکار بورس نفت داده شود.

با توجه به بازگشت مجدد تحریم‌های نفتی از اواسط آبان ماه، احتمال زیادی وجود دارد که میزان صادرات نفت کشور همانند سال 90 به میزان قابل توجهی کاهش یابد که با توجه به وابستگی درآمدهای دولت به ارز حاصل از خام فروشی نفت تبعات سنگینی برای اقتصاد کشور در پی خواهد داشت. فلذا در این فضا باید از تمامی راهکارهای موجود برای جلوگیری از افت میزان صادرات نفت استفاده کرد که یکی از این راهکارها عرضه نفت در بورس است. در این سازوکار نفت در بورس عرضه شده و شرکت های خصوصی که چابکی و انعطاف‌پذیری لازم برای دور زدن تحریم‌های نفتی را دارند برای فروش نفت کشور در بازارهای جدید اقدام می‌کنند و بدین صورت در زمان تحریم بخشی از نفت کشور از طریق بازاریابی بخش خصوصی به فروش می‌رسد.

اما منتقدان پیاده‌سازی عرضه نفت در بورس معتقدند که ورود شرکت‌های خصوصی به بازار نفت نه تنها باعث افزایش میزان صادرات نفت نخواهد شد بلکه باعث قیمت شکنی و برهم زدن بازار شرکت ملی نفت نیز می‌شود. در واقع منتقدین معتقدند که با اعمال تحریم‌های نفتی، خود نفت کشور تحریم می‌شود نه فروشندگان نفت فلذا تفاوتی نمی‌کند که چه کسی نفت را بفروشد. در نتیجه بخش خصوصی با همه‌ی توانمندی خود نمی‌تواند تحریم‌های نفتی را دور زده و نفت کشور را در بازارهای جدید به فروش برساند؛ فلذا به ناچار وارد بازار شرکت ملی نفت شده و با ارائه‌ی قیمت پایین‌تر به خریداران نفت کشور، مشتریان شرکت ملی نفت را جذب می‌کند که در نتیجه‌ی این پروسه معیوب، نه تنها به ظرفیت صادرات نفت کشور اضافه نمی‌شود بلکه با قیمت‌شکنی، بهای فروش هر بشکه نفت و در نتیجه، میزان درآمدهای نفتی دولت را کاهش می‌دهد.

در پاسخ به این سوال، دو نکته قابل ذکر است:

الف-فروش نفت کشور به دو صورت تک محموله‌ای ( Spot ) و قرارداد بلندمدت ( Term ) به فروش می‌رسد. بخش قابل توجهی از خرید نفت کشور توسط پالایشگاه‌های خارجی و در قالب قرارداد بلند مدت صورت می گیرد. در نتیجه، شرکت ملی نفت ایران نباید در مورد امکان حضور بخش خصوصی در بازار این شرکت نگرانی داشته باشد زیرا این امکان وجود دارد که بخش خصوصی صرفا در بازار تک محموله‌ای حضور پیدا کند.

ب- هم چنین اگر فرض کنیم که بخش خصوصی نفت خود را در قالب تک محموله در بازار شرکت ملی نفت ایران بفروشد باز هم درآمدهای نفتی دولت کاهش نخواهد یافت زیرا با توجه به اینکه بخش خصوصی، نفت کشورمان را با قیمت پایین‌تری در بازار عرضه کرده است (اندکی تخفیف نسبت به قیمت فروش رسمی)، مشتریان خارجی به افزایش حجم خرید نفت ایران تشویق می‌شوند و در نتیجه، شاهد افزایش میزان حجم صادرات نفت و درآمدهای حاصله از آن خواهیم بود.

در مجموع به نظر می‌رسد عرضه نفت در بورس و ورود بخش خصوصی در بازار صادرات نفت نه تنها باعث آشفتگی و تخریب بازار شرکت ملی نفت ایران نمی‌شود بلکه منجر به افزایش حجم صادرات نفت کشور و درآمدهای حاصله از آن خواهد شد و عملا جلوی کاهش چشمگیر میزان درآمدهای نفتی دولت در زمان اعمال تحریم های نفتی آمریکا را می‌گیرد.

*- سید احسان حسینی