مستشرقین منصف راجع به حضرت فاطمه چه می گویند؟

به گزارش « نسیم آنلاین » ، سایت "فرهنگ نیوز" نوشت:

غربی‌ها برای اولین بار توسط آراء و اندیشه‌ها و کتب اهل سنت با اسلام آشنا شدند و تا مدت‌های طولانی شناخت و درک واقعی آن‌ها از مکتب تشیع به‌واسطه منابع مکتوب اهل سنت بود. بعدها نیز که از حدود قرن چهارده میلادی بافرهنگ و مکتب تشیع آشنا شدند، باز این آشنایی به‌واسطه آرای و منابع تشیع امامی نبود، بلکه به‌واسطه آرا و اندیشه‌های یک شاخه منشعب از تشیع،یعنی شیعه اسماعیلی یا فاطمی(هفت‌امامیان) بود. بنابراین غربی‌ها بخصوص اهالی فرهنگ، دانش و تمدن، شناخت و درک درستی از اسلام و مکتب تشیع نداشتند. آشنایی واقعی دنیای غرب با فرهنگ و تمدن مکتب اسلام به معنای واقعی و مکتب تشیع به آغاز قرن بیستم و بخصوص به دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می‌رسد. در این خصوص پیروزی انقلاب اسلامی نقطه عطفی در شناخت و معرفی فرهنگ غنی تشیع به جهانیان گردید. در ادامه این نوشتار به بررسی رویکرد دایره المعارف ها و آثار مستشرقین غربی در خصوص زندگانی حضرت زهرا(س) می‌پردازیم.

الف.دایره المعارف ها:

فاطیما در دایرة‌المعارف بریتانیکا (encyclopedia britannica)

در این مدخل بریتانیکا، حجم انبوهی از منابع از آثار مکتوب و متقدم اهل سنت است. رویکرد این‌گونه دایره المعارف ها، به‌طورمعمول قضاوت نیست و صرفاً جمع‌آوری اطلاعات است. بر اساس این مدخل«مسلمانان جهان فاطمه[س] را به‌عنوان یک دختر، مادر و زن دوست‌داشتنی و فداکار، یک مسلمان صادق و یک نمونه برای زنان مسلمان در نظر می‌گیرند. این اعتقاد وجود دارد که فاطمه بسیار به پدرش حضرت محمد (ص) نزدیک بوده و به تمایز او از زنان دیگر در بسیاری از احادیث محمد نبی اشاره می‌شود : " فاطمه پاره تن من است، هرکسی او را بیازارد مرا آزرده است "

برای شیعیان، فاطمه[س] به‌صورت خاصی مهم است زیرا او با علی[ع]، کسی که شیعیان او را جانشین مشروع پیامبر(ص) و اولین امام خود می‌دانستند، ازدواج کرد. دلیل دیگر بر اهمیت فاطمه در میان مؤمنان شیعه، پسران فاطمه و علی، حسن و حسین هستند که از سوی شیعیان به‌عنوان جانشینان به‌حق سنت پیامبر(ص) در نظر گرفته می‌شوند» . در موضوع فدک و شهادت حضرت، در این مدخل تفاوت عمده‌ای با نگاه تشیع دارد که البته این مسئله نیز به تأثیر از استفاده از منابع متقدم اهل سنت در این دایره المعارف است.

فاطیما در دایرة‌المعارف ایرانیکا ( encyclopedia iranica)

این مدخل، تفاوت عمده‌ای با مدخل فوق دارد، چراکه هم از منابع اهل سنت و هم از منابع اهل تشیع استفاده کرده و بر اساس استفاده تطبیقی از این دو منبع تفاوت‌های مورد اختلافی را نیز بازگو کرده است.«(از منابع سنی روایت‌شده که) او به خاطر غم و اندوه از دست دادن پدرش و به فاصله چند ماه بعد از او وفات یافت. در مورد زمان وفات ، تشییع ، محل دفن ایشان اختلاف است». ب ر اساس نوشته‌های اولیه امامیه نام فاطمه صریحاً در قران "کامل" ذکرشده است. مفسران اولیه امامی با پیدا کردن کنایاتی برای فاطمه در برخی سوره‌ها تفسیرهای خاصی انجام داده‌اند برای مثال معنی لیله القدر یا روح القدس . گرچه ازلحاظ تاریخی اطلاعات کمی از فاطمه موجود است اما او در جامعه اسلامی از هواداری زیادی برخوردار است. عموماً در بین شیعیان و تا حدی از سوی اهل تسنن او در تقوا و تفکرات اسلامی پیشگام تمام زنان است .

فاطیما در دایرة‌المعارف نیو ورلد ) newworldencyclopedia (

در این مدخل نیز در موضوعات مختلف، آرا و اندیشه‌های اهل سنت و اهل تشیع درباره حیات، فعالیت‌ها سیاسی اجتماعی حضرت به تفکیک بیان‌شده است.

حضرت زهرا(س) در آثار مستشرقین:

نویسندگان غربی در آثار مختلف خود که درباره اسلام، پیامبر(ص)در مباحثی به زندگانی حضرت زهرا(س) نیز پرداخته‌اند و گاهی نیز به‌صورت مستقل آثاری را درباره ایشان تألیف کرده‌اند. در این خصوص نویسندگان غربی به دو گروه تقسیم می‌شوند، گروهی که با ذات و اصل اسلام دشمنی داشته‌اند و به همین خاطر دشمنی خود را به وجود مبارک حضرت زهرا نشان داده‌اند که عمده آن‌ها یهودی هستند و گروه دیگر گرچه مسلمان نبوده‌اند ولی درمسیر عدالت حرکت کرده و با نگاه منصفانه به قضایای صدر اسلام بخصوص در بعد حیات و زندگانی حضرت زهرا(س) پرداخته‌اند.

مستشرقین (با رویکرد دشمنی با اسلام):

یکی از این مستشرقین، امیل دور منگام است. این مستشرق نصرانی کتابی درباره‌ی رسول اکرم(ص) تألیف کرده و در آن به ساحت صدیقه کبری علیهماالسلام و پیامبر صلی‌الله علیه و آله و قرآن و اسلام نیز سوء ادب و اهانت کرده است . هنری لامنس یکی از دیگر این مستشرقین یهودی است که محبت به بزرگان و پاکان را مبدل به کینه و دشمنى می‌کند و عاطفه انسانى را نسبت به نیکان تخطئه می‌نماید . روش او هم این است که هر عبارت ضعیفى که بتواند بر اهانت آنان پیدا شود بدون تأمل ذکر می‌کند، و گاهى در خبرى تردید می‌کند و بعداً می‌بیند همان در غرض و مقصد وى مفید بوده با همان استدلال می‌کند و خبرى که بر صحت آن حکم کرده ولى مخالف غرض اوست نادیده می‌گیرد . او کتاب خود را به زبان فرانسوى بنام «فاطمیا آل فیل دو محمت» تألیف کرده و در رم مرکز ایتالیا در سال 1913 م چاپ شد و بعدها با عنوان «فاطمه علیهاالسلام و بنات محمد صلی‌الله علیه و آله» به عربى ترجمه و چاپ‌شده، و همچنین بنام «فاطمه علیهاالسلام و ارض ملکوت» به فارسى ترجمه‌شده است .

ازجمله نگاه‌های غیرعلمی و غیرمنصفانه وی این است که می‌نویسد:« تاریخ نویسان اسلامی از زینب و رقیه و ام‌کلثوم خواهران فاطمه علیهماالسلام شرح کامل نیاورده‌اند. اما پیرامون فضائل و مناقب فاطمه علیهماالسلام روایت و احادیث خود را گسترش داده‌اند؟ ! به‌علاوه چرا همان ایام که روایات پیامبر اسلام و غزوات آن حضرت ورد زبان‌ها بود، اسمی از فاطمه علیهماالسلام برده نشده است؟! لابد مهر و موم‌ها گذشت و حزب شیعه که پیرو علی (ع) بودند، این روایات را درباره‌ی فضائل فاطمه علیهماالسلام جعل کردند».

مستشرقین منصف:

1.هانری کربن

کربن از میان مستشرقین، شخصیت شناخته‌شده‌ای برای ایرانیان است. وی مباحثات زیادی را با علامه طباطبایی در موضوعات مختلف از دین و فلسفه داشته است. از میان مستشرقین شاید بتوان گفت کربن نخستین شخصیتی است که در جهت شناساندن مذهب شیعه در غرب تلاش‌های وافری کرده است و سفرهای مختلف به ایران داشته و مدتی طولانی نیز ماندگار شده است و در آثار مختلف خود این مهم را پیگیری نموده است. کربن دریکی از آثار خود به نام "ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز" مطالبی درباره حضرت فاطمه (س) دارد. وی در این اثر بیان می‌دارد که فلسفه اسلام ایرانی، چه شیعی و چه غیر آن تابه‌حال در غرب کمتر بررسی‌شده است و این نقطه‌ضعف بزرگی برای محققان و عالمان دنیای غرب است.

کربن که بین اندیشه‌های عرفانی ایران باستان و آموزه‌های عرفانی شیعه پیوند می‌زند، می‌گوید مذهب شیعه که معرف پیروان ائمه از خاندان و اهل‌بیت پیغمبر (ص) است، و از پنج قرن پیش یعنی از دوران صفویان مذهب رسمی ایرانیان شده، برای مردم غرب تقریباً ناشناخته است. و اغلب تصور می‌کنند مبادی آن به مسائل وراثت سیاسی محدود می‌شود . به همین خاطر بسیاری از برداشت‌ها و تصورات مردم مغرب زمین از اسلام واقعی که خود را در مکتب تشیع نمایان می‌سازد، اطلاعات درستی ندارند و این درحالی‌که بر اساس اطلاعات غلط، قضاوت نیز می‌کنند. « حال‌آنکه با این عمل مصنفّات معتبر و عظیم آن را که حاصل گفتگوهای نخستین اصحاب با ائمه (ع) تا قرن نهم میلادی بوده است ازنظر دور می‌دارند. این گفتگوها گواهی است بر آنکه ظهور و توسعه مذهب شیعه ذاتاً، شکوفایی اسلام یا بهتر بگوییم همان حکمت عالیه اسلام است» . کربن در جای دیگر در تحلیل گفته فوق بیان می‌دارد که:« اگر معرفت پیامبر، عنصر ذاتی مذهب اسلام است، در حکمت شیعه معرفت امام نیز بدان افزوده می‌شود. در کنار رسالت پیغمبر که پیغام وحی را با کلام به مردم می‌رساند، وظیفه ارشاد الهامی یعنی وظیفه‌ای که مؤمنان را به مفاهیم نهانی وحی آشنا می‌سازد نیز وجود دارد، و این همان وظیفه امام است. چهارده‌نفری که وظیفه ارشاد معنوی و ولایت را پس از رسالت پیغمبر (ص) عهده‌دار شده‌اند، شخص پیغمبر و دخترش فاطمه (ع) و دوازده امام هستند».

2.لوئی ماسینیون

این مستشرق نیز تألیفات متعددی در خصوص تاریخ اسلام از خود بر جای گذاشته است. لوئی ماسینیون فرانسوی، بخشی از عمر خود را صرف شناخت حضرت فاطمه‏ی زهرا (ع) ساخته، درزمینه‌ی شناخت آن حضرت، با گام‏های تحقیق پیش رفته و تلاش و کوشش بسیار به عمل‌آورده است . وی رساله‏ ی محققانه‏ ای در مورد مباهله ‏ی مسیحیان «نجران» با پیامبر اسلام، که در سال دهم هجری در مدینه صورت گرفت، نوشته که در آن نکته‏ های جالب‌توجه فراوانی مطرح‌شده است. در آن رساله می‏گوید : «اوراد و دعاهای ابراهیم (ع) از وجود دوازده نور که منشعب از فاطمه هستند خبر می‏دهد ... تورات موسی از آمدن محمد (ص) و دختر پربرکت او و دو آقازاده به‌مانند اسماعیل و اسحق (حسن و حسین) نوید می‏دهد ... و انجیل‏های عیسی (ع) از آمدن احمد (ص) نوید می‏دهد، و نیز بشارت می‏دهد که دختر پربرکتی خواهد داشت که دو پسر به دنیا می‏آورد...»

تحلیل مباحث فوق نشان می‌دهد که قضاوت‌های نادرست غربی‌ها از ساحت اسلام و ائمه معصومین یا به علت عدم شناخت آن‌ها از منابع و آثار مکتوب دنیای اسلام بخصوص مکتب تشیع و یا به علت تعصب کورکورانه تحت تأثیر اندیشه‌های یهودی بوده است. از سوی دیگر شکل‌گیری دولت صفوی در قرن شانزدهم، و پیروزی انقلاب اسلامی ایران در خصوص شناساندن فرهنگ اهل‌بیت به دنیای غرب، نقش مهم و تأثیرگذار داشته است.