آیا اسب فرهنگ زین شده است؟
اوضاع فرهنگی کشور در آستانه‌ی آغاز به کار دولت چهاردهم در برخی شاخص‌ها مناسب است. در مقابل، در شاخص‌های دیگر از جمله اسناد بالادستی فرهنگی، دولت جدید کار سختی در پیش دارد.
نسیم‌آنلاین: در آغاز دوره تصدی رؤسای جمهور، معمولا بحث‌هایی مبنی بر اینکه رئیس جمهور جدید کشور را با چه شرایطی تحویل گرفته است مطرح می‌شود.
آنها که بحث‌های اقتصادی را دنبال می‌کنند از تحویل دادن دولت با خزانه‌ی خالی یا پر سخن می‌گویند یا آمارهای اقتصادی را گوشه‌ای می‌نویسند که با شرایط سال‌های آینده مقایسه کنند.
در انتخابات اخیر ریاست جمهوری نیز این کنش‌ها صورت گرفتند. روزنامه کیهان در گزارشی نوشت دولت سیزدهم «اسب زین شده» به دولت چهاردهم تحویل داده است.
در مقابل نیز مخالفان در برابر این اصطلاح، آمارهای اقتصادی را منتشر کردند و عنوان «قاطر چموش لگدزن» را برای شرایط پیش رو بکار بردند.
به هر حال این کشمکش در آستانه آغاز به کار دولت چهاردهم نیز ادامه داشت و جریان‌های گوناگون سیاسی در این مورد اظهارنظر کردند.
اما باید دید در حوزه‌ی فرهنگ اوضاع به چه شکل است. طبیعتا وضعیت فرهنگی کشور در زمان تحویل دولت حائز اهمیت است و بعد از پایان دولت جدید یا هنگام بررسی عملکرد آن با وضع جدید قابل مقایسه است.
اوضاع بازوی فرهنگی دولت
هرچند در عرصه‌ی فرهنگ نباید به دام نگاه کمی و عددی افتاد و بخش‌های گوناگون آن را با عینک عدد و رقم ارزشگذاری کرد، اما لاجرم برای مقایسه یا ارزیابی اوضاع، گاهی چاره‌ای جز تبدیل شرایط به اعداد و ارقام نیست.
گرچه این اعداد و ارقام به شکل تمام و کمال نتواند شرایط فرهنگی را توضیح دهد اما لااقل می‌تواند یک دید اجمالی نسبت به شرایط حاضر فراهم کند.
بی‌شک مهمترین بازوی فرهنگی دولتها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و دولتها از این طریق بیش از طرق دیگر می‌توانند سیاست‌های فرهنگی خود را اعمال کنند.
- بودجه
قدر مسلم اینکه این وزارتخانه در سال‌های اخیر با افزایش چشمگیر بودجه مواجه بوده است. بودجه وزارت فرهنگ در سال 1400 حدود هزار و دویست میلیارد تومان بود که در سال 1403 این میزان به بیست هزار میلیارد تومان رسیده است.
این افزایش شانزده و نیم برابری در حالی است که رقم کل بودجه کشور در این سه سال چیزی حدود سه برابر افزایش یافته است.
این افزایش بودجه طبیعتا فرصت بسیار مناسبی در اختیار دولت قرار می‌دهد که فعالیت‌های فرهنگی خود را پی بگیرد.
- کاغذ و کتاب
موضوع دیگری که از سال 1400 به این سو شاهد افزایش آمارهای آن بوده‌ایم «تولید کاغذ» است. هرچند دولت قول داده بود در سال 1402 «جشن ملی شدن صنعت کاغذ» را برگزار کند اما این ملی شدن تنها به کتاب‌های درسی مدارس محدود شد.
تولید کاغذ در این سه سال از 20 هزار تن به حدود 130 هزار تن رسید و به این ترتیب این حوزه نیز شاهد رشد بیش از شش برابری بود.
اگرچه این افزایش تولید هرگز به کنترل قیمت کاغذ منجر نشد. افزایش قیمت کاغذ خود را در کاهش شمارگان کتاب‌ها و کاهش قدرت خرید مردم نشان داده است.
در نمایشگاه کتاب امسال میزان فروش کتاب‌ها کاهش صدهزار جلدی را نشان داد؛ اگرچه متاثر از افزایش قیمت کتاب، مبلغ فروش آن افزایش یافته بود.
همچنین با وجود افزایش تولید داخلی، همچنان روند واردات کاغذ صعودی است. در صورتی که افزایش تولید باید باعث کاهش واردات شود یا لااقل افزایش واردات باید قیمت‌ها را تا حدی کاهش دهد.
به هر حال افزایش شش برابری تولید کاغذ باعث کنترل قیمت آن نشده و حتی واردات آن را نیز کاهش نداده است. به این ترتیب دولت همچنان با معضل افزایش قیمت کاغذ و کتاب روبروست.
- سینما
یکی از مهمترین حوزه‌های فعالیت ورزات فرهنگ، سینماست. این حوزه البته از حوزه‌هایی بود که به شدت تحت تاثیر شیوع کرونا قرار گرفت و سینماداران را تا مرز ورشکستگی برد.
اما تحت تاثیر کاهش شیوع بیماری، کم‌کم کسب و کار سینمایی‌ها رونق گرفت و تعداد بلیط‌های فروخته شده نیز دوباره افزایش یافت.
در سال 98 یعنی پیش از همه‌گیری کرونا، حدود 26 میلیون بلیط سینما به فروش رفت. این آمار در طول همه‌گیری کاهش یافت و در سال 1400 به هفت میلیون بلیط رسیده بود.
پایان همه‌گیری و همچنین اکران کمدی‌های همه‌پسند، کم‌کم این میزان را به نزدیک به 28 میلیون رساند تا به زمان پیش از همه‌گیری برسد.
البته قیمت بلیط هم طبیعتا ثابت نمانده و افزایش یافته است. با شناور شدن قیمت بلیط، در ساعات اوج و سینماهای مدرن شاهد بلیط‌های 80 هزار تومانی نیز هستیم؛ در حالی که این میزان در سال 1400 در سینماهای مدرن 45 هزار تومان بود.
در مقابل، تعداد سالن‌های سینما شاهد افزایش چشمگیری بوده است. تعداد این سالن‌ها حدود پنجاه درصد افزایش یافته و به عدد 861 رسیده است. هرچند این میزان هنوز از تعداد استاندارد متناسب با جمعیت کشور فاصله دارد.
اسناد فرهنگی؛ روی میز یا زمین؟
رئیس جمهور منتخب در سخنانش همواره از اجرای سیاست‌های کلی و عدم بازنویسی بی‌مورد آنها تاکید داشته است. این سیاست‌ها و اسناد بالادستی فرهنگی البته کم‌تعداد هم نیستند و همچنین بسیاری از اهداف آنها محقق نشده است.
در حالی که بیشتر آنها طبق سند چشم‌انداز بیست ساله، افق 1404 را برای اهداف بلندمدت خود تعیین کرده‌اند، چیزی به پایان هدفگذاری آنها باقی نمانده و دولت جدید نیز موظف به اجرای این راهبردهاست.
در چند مورد از این اسناد، رتبه نخست در میان دانشگاه‌های جهان اسلام و جایگاه شاخص در بین دانشگاه‌های دنیا برای نظام دانشگاهی کشور هدفگذاری شده است. اما بر اساس آمار منتشر شده در اواخر سال 1402، بهترین رتبه دانشگاه‌های ایران در جهان اسلام رتبه «نهم» است که به «دانشگاه تهران» اختصاص دارد.
همچنین بر اساس «سند نقشه جامع علمی کشور»، ایران تا سال 1404 کشوری است «پیشتاز در مرزهای دانش و فناوری با مرجعیت علمی در جهان.»
در آخرین رتبه‌بندی منتشر شده دانشگاه‌های جهان(QS)، دانشگاه صنعتی شریف بهترین رتبه را در میان دانشگاه‌های ایرانی با کسب جایگاه 334 در جهان داراست. در این رتبه‌بندی هفت دانشگاه از کشورمان حضور دارند.(منبع)
بر این اساس تا سال 1404 ایران باید کشوری با شرایط فرهنگی پیش‌گفته باشد که البته رئیس جمهور در این مورد کار سختی در پیش دارد. هرچند تحقق همه‌ی هدفگذاری‌ها بعهده دولت نیست.
به نظر می‌آید اسناد بلندمدت فرهنگی که عموما چشم‌انداز 1404 را تعیین کرده‌اند هنوز تا اجرای کامل فاصله زیادی دارند. در حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز علیرغم پیشرفت چشمگیر و فراهم ساختن شرایط، اوضاع همچنان تا وضع ایدآل فاصله دارد. گرچه در حوزه بودجه فرهنگی رشد خوبی صورت گرفته و این امر می‌تواند کار وزارت فرهنگ دولت چهاردهم را لااقل تا پایان سال 1403 راحت‌تر کند.
