ایران و تحولات عراق؛ چه باید کرد؟

نسیم‌آنلاین: حسین نخلی در صفحه‌ی شخصی خود تحلیلی درخصوص انتخابات عراق و نسبت ایران با این انتخابات منتشر کرد. متن این یادداشت را در ادامه بخوانید. 

اعتراضات عراق واقعی بود یا پروژه‌؟

برگزاری زودهنگام انتخابات عراق در سال ۲۰۲۱، اساساٌ محصول اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ در این کشور بود. اعتراضاتی که برخی آن را صددرصد مدنی (اصطلاحا پروسه‌ای) و در واکنش به اوضاع نامناسب عراق مثل وضعیت معیشت، بیکاری و فساد موجود در لایه‌های حاکمیتی می‌دانند و برعکس برخی بر این اعتقادند که اعتراضات کاملا دست‌پخت جریانات مخالف مقاومت (اصطلاحا پروژه‌ای) و با هدف کاهش نفوذ ایران در عراق بود.

پروژه جهت‌دهی اعتراضات مردمی عراق علیه ایران

اما در نگاهی علمی و منصفانه، می‌شود شکل‌گیری این جنبش‌های اعتراضی را به هر دوی این علت‌ها ارجاع داد و نه صرفا یکی از آن‌ها. یعنی اعتراضات هم مصادری پروسه‌ای داشته و هم مصادری پروژه‌ای.

از بررسی فرامتن شعارها و عملکرد‌های میدانی و رسانه‌ای این جریان اعتراضی، اینطور استنباط می‌شود که تولد و رشد آن، احتمالا بخشی از پروژه نیروهای مقابل محور مقاومت و با هدف فوق الذکر، برای ایجاد تغییری اساسی در ذائقه جامعه عراقی بوده است که بر بستر اعتراضات مدنی ، سوار شده است.

استقلال‌خواهی یا ایران‌هراسی؟

هدف این اعترضات ایجاد تغییراتی به نفع استقلال عراق از هر نیروی خارجی و نیز حمایت از هر شخص یا جریانی که هم در ذات و هم در غایت بومی باشد وعراق را برای عراق بخواهد بود. جریانی که به تعبیری دست نشانده‌ی قدرت‌های فراملی و مأمور تامین امنیت منافع آنان ولو به قیمت ناکامی و خرابی عراق نباشد.

اما با توجه به دستکاری شده بودن تغییرات بوجود آمده، علاوه بر امکان اصلاح نسبی، حداقلی و نمایشی روندهای بروکراتیک این کشور و ارتقاء مقطعی سطح امکانات رفاهی، خروجی قابل توجهی جز کاهش دامنه قدرت جمهوری اسلامی در این کشور در انتظار نخواهد بود.

ضعف محور مقاومت در ادراک‌سازی

محور مقابل محور مقاومت، با در دست داشتن رسانه و قدرت ادراک‌سازی، پس از تثبیت انگاره‌‌ی لزوم خروج ایران از صحنه عراق در ادراک عراقی‌ها، به اصلاح تصویر خود در این کشور خواهد پرداخت و نه تنها می‌تواند به حیات سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود ادامه دهد، بلکه به ناجی عراقی‌ها نیز بدل خواهد گشت.

جامعه‌ی امروز عراق، در درگاه و آستانه ورود به دنیایی جدید از ذائقه‌هاست که به نظر می‌رسد این تغییر ذائقه، محصول اراده همان دست‌های پشت پرده‌ای است که شکل‌گیری و تداوم اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ و تصویب قانون ۴بندی انتخابات از برنامه‌های آن‌ها بوده است.

مستقل‌ها تعیین‌کننده می‌شوند

اولین اثر اجرایی شدن این قانون 4بندی، کاهش عملی کرسی‌های بیت شیعی در مجلس بوده و کتله‌ی اکبر (فراکسیون اکثریت) در مجلس آینده نیز، به استغنای کامل دست نخواهد یافت.

ناکافی بودن تعداد برای تشکیل فراکسیون اکثریت، به معنای نیاز ایشان به ائتلاف با نیروهای مستقل است. نیروهایی مستقلی که با بیت شیعی زاویه داشته و مطابق با اتمسفر سیاسی متکثری که در ذات این دوره از انتخابات نهادینه شده‌ است و در پی احراز ناکارامدی افراد و احزاب نزدیک به حاکمیت، با اقبال اجتماعی مواجه خواهند بود و اتفاقا تعیین کننده‌ی نتایج سیاسی‌اند.

حس واگرایی مردم عراق نسبت به احزاب قدیمی

در نگاهی دور از توطئه‌انگاری صرف، اراده همه مردم عراق، لزوما بر نزدیکی و همراهی با «تشرینی‌ها» (معترضین اکتبر 2019) نیست بلکه حس واگرایی نسبت به احزاب قدیمی و افراد نزدیک به دایره حاکمیت باعث گرایش مردم به این قشر و یا افراد و احزاب مستقل شده است.

نزدیک شدن افراد به تشرینی‌ها و یا در حالتی تعمیم یافته‌تر، نزدیکی به هر فرد و یا حزب مستقل، واکنش و خروجی این حس خواهد بود نه لزوماً جذابیت و یا غنای گفتمانی این دو.

در واقع امر، جامعه عراق کنونی، صحنه‌ی چرخش‌های هویتی است. چرخش از خرده هویت‌های قومی مذهبی، به سمت هویت ملی-عراقی و حرکت به سمت جهانی شدن.

تکرارناپذیری تجربه عبدالمهدی

آمارها نیز این ادعا را تایید می‌کنند زیرا در بررسی اسامی احزاب مشارکت کننده در انتخابات ۲۰۲۱، کلمه «عراق» بیشترین تعداد را داشته است و پس از آن، کلمه «الوطن» و با اختلافی زیاد، کلمه «اسلام».

با توجه به همین تغییرات شکل گرفته در عرصه ادراک و سیاست جامعه عراقی متشکل از مردم و نخبگان سیاسی، به نظر می‌رسد که این کشور در دورنمای خود، عملا تجربه‌ای مانند عادل عبدالمهدی که رسما و علنا به سمت ایران (به عنوان یکی از قدرت‌های درگیر در صحنه عراق) گرایش داشت، تکرار نخواهد شد.

آینده روابط ایران و عراق

ریل‌گذاری آینده سیاسی و اقتصادی عراق، حرکت به سمت کاهش تنش‌ها، توازن نفوذ قدرت‌های خارجی و رویکرد بین‌المللی به اقتصاد خواهد بود و به این اعتبار، عراق آینده، تخاصم علنی با ایران نخواهد داشت اما همین حالت عدم تخاصم را با رقبای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایران نیز خواهد داشت.

در این شرایط، نحوه تعامل با عراقی به این مختصات سیاسی و اجتماعی، هوشمندی و ظرافت خاصی می‌طلبد.