پیچیدگی عدالت در سازمان پرداخت یارانه‌ها
یارانه امری همگن نیست که نسخه واحد داشته باشد. هم نیازمند نقشه کلان است و هم نیازمند برنامه‌های جزئی.
نسیم‌آنلاین؛ محمدصادق تراب زاده جهرمی*: نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، هر یک به نوعی مسئله یارانه‌ها را مطرح کرده‌اند؛ از یارانه ۴۵۰ هزارتومانی تا اصلاح یارانه پنهان؛ از طرح وان در حوزه انرژی تا حوزه سلامت؛ از نقدی و مستقیم تا غیرنقدی و خدماتی.
در عین اینکه سخن گفتن از اصلاح یارانه‌ها، هدفمندی آن‌ها و اختصاص به اقشار مستضعف، یکی از جذاب‌ترین و پرمخاطب‌ترین شعارهای تبلیغاتی است اما همچنان تجربه‌های تلخ سبد کالا و آبان بنزینی ۹۸ را از یاد نبرده‌ایم. ایده اصلاح یارانه پنهان از سازمان برنامه و بودجه سر برآورد و با شعار عدالت، عموم مسوولان را همراه کرد و ضربه سختی بر معیشت و امنیت مردم در آبان ۹۸ و بعد از آن وارد کرد. لکن هنوز از آن تجربه درس نگرفتیم و همه در پی تکرار این تجربه هستند و ما مردم هم دوباره در حال فریب خوردن از چنین ایده‌هایی.
فارغ از اینکه تعریف یارانه، شیوه محاسبه، چرایی اولویت شدن آن و مواردی از این قبیل جای تامل و بحث دارد، در این یادداشت به «پیچیدگی عدالت در سازمان پرداخت یارانه‌ها» می‌پردازیم. سازمان پرداخت یارانه باید پاسخ دهد که به چه دلیل، چه چیزی را به چه کسی، توسط چه کسی، تا چه زمانی، برای رسیدن به چه وضعیتی و با چه سازوکاری به عنوان پرداخت یارانه، می‌پردازیم.
یارانه را می‌توان برای تشویق تولید کننده، برای حمایت و تقویت رفاه گروهی خاص، برای سرمایه‌گذاری جهت کسب نتیجه‌ای در آینده و یا جبران منفعت غیرمستقیمی که با کار یکی برای دیگری حاصل شده است، پرداخت کرد. یارانه را می‌توان نقدی، کالایی، خدماتی یا از جنس تفاوت قیمتی در نظر گرفت. یارانه را می‌توان توسط دولت و سازمان‌های دولتی، نهادهای مردمی، خانواده‌ها، بازار و ... توزیع کرد. یارانه را می‌توان به تولید کننده یا مصرف کننده داد. یارانه را می‌توان تا زمانی محدود و مشخص پرداخت کرد. یارانه را می‌توان در حوزه انرژی، آموزش، سلامت، امنیت، صنعت، کشاورزی و ... تعریف کرد. کدام یک عادلانه است؟
حال سوال این است که سازمان پرداخت یارانه یا هدفمندی یارانه یا اصلاح یارانه‌ها در برنامه پیشنهادهای نامزدها چیست تا شاهد پول‌پاشی بی‌هدف، هدر دادن ثروت ملی، زدن جیب مردم به اسم اصلاح یارانه پنهان و نابودی مستضعفین به اسم عدالت نباشیم. سازمان پرداخت یارانه چگونه می‌تواند یارانه را از یک اسم رمز فتنه جدید، دور کند؟
باید بدانیم که یارانه امری همگن نیست که نسخه واحد داشته باشد. هم نیازمند نقشه کلان است و هم نیازمند برنامه‌های جزئی. از همه مهم‌تر لازم است بدانیم که قواعد عادلانه توزیع یارانه چیست تا به اسم عدالت، علیه عدالت اقدام نکنیم. مردمی‌سازی توزیع یارانه، توزیع یارانه از مسیر فرایندهای تولیدی - خدماتی به جای پرداخت مستقیم و توزیع یارانه بر اساس تقویت پیوندهای اجتماعی سه قاعده تحقق عدالت در سازمان پرداخت یارانه هستند.
*پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)
