داستان دورکاری یک رئیس جمهور
شیوه حکمرانی حسن روحانی در هشت سال مدیریت دولت در مواجهه با بحران‌ها و ارتباط او با مردم در بزنگاه‌های خاص کشور، همواره مورد نقد کارشناسان و سیاستمداران قرار داشته است.
اعتماد مردم و ارتباط مؤثر با آنها، مسئله‌ای است که هشت سال در شیوه مدیریتی دولت قبل نسبت به آن غفلت شده بود. موضوعی مهم و اثرگذار بر روحیه جامعه که سید ابراهیم رئیسی در کنار همه دغدغه‌های اقتصادی و فرهنگی کشور، به میزان قابل توجهی در همین یک ماه از دولتش به آن پرداخته است. حضور در کنار مردم در بزنگاه‌ها، چالشی است که رئیسی آن را به هیچکس محول نکرد و از روزهای اول برای اصلاح آن دست به کار شد.
اصلاح و جبران شکاف بین مردم و دولت از اولین روزها در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفت و رئیس‌جمهور بعد از رأی اعتماد مجلس به وزرای پیشنهادی، به غسالخانه بهشت زهرا رفت و با کارکنان این مرکز دیدار و گفتگو کرد. مشاور وزیر بهداشت دولت روحانی در واکنش به این بازدید در اینستاگرام خود نوشت: «طی دو روز از غسال‌های تهران تا کادر درمان و پرستاران خوزستان، همه رئیس جمهور را از نزدیک دیدند؛ ما و همه مدیران وزارت بهداشت به جز دو یا سه نفر!! طی دو سال حضور در هسته مرکزی مقابله با کرونای وزارت بهداشت، حتی یک بار هم رئیس جمهور را به جز ویدئو کنفرانس ندیدیم.»
پیش از این بازدید هم، رئیسی سرزده به سراغ بخش کرونای بیمارستان امام خمینی (ره) رفت و از یک مرکز تزریق واکسن بازدید کرد؛ همچنین در بازدید از داروخانه ۲۹ فروردین که از مراکز اصلی توزیع داروهای کرونایی و غیر کرونایی است، با مردم و کادر اجرایی این داروخانه گفتگو کرد.
اما اقدامات رئیسی در یک ماهه اخیر، تنها به بازدیدهای درون پایتخت محدود نشد، او در اولین سفر استانی، به خوزستان و سیستان و بلوچستان رفت؛ مناطقی که هم از جهت منابع در صدر قرار دارند و هم از جهت محرومیت.
روحانی به هاشمی رفسنجانی هم وقت نمی‌داد
اما به نظر می‌رسد آنچه اقدامات رئیسی را در صدر اخبار روز قرار داد و نقل بحث‌های داغ سیاسی و رسانه‌ای کرد، بیش از آنکه نتیجه فعالیت‌های او باشد، به دنبال غیبت طولانی مدت رئیس‌جمهور قبلی در میان مردم است؛ موضوعی که سال ۹۶ مورد انتقاد «عبدالله ناصری» فعال سیاسی اصلاح‌طلب هم واقع شد. به گفته ناصری، حسن روحانی تنها از ساعت ۹ و نیم صبح تا هفت شب در دفتر خود حضور داشت.
ناصری در این روایت می‌گوید: «علی اکبر ناطق نوری، از چهره‌های سیاسی حامی دولت در این‌باره به روحانی اعتراض کرده و گفته؛ من که الان فقط یک حوزه علمیه در لواسان دارم از ساعت ۶:۳۰ صبح آنجا حاضر می‌شوم و شما باید کمی زودتر بروید و به سخن وزرایتان گوش کنید»
کمی بعد از این ماجرا، روزنامه کیهان نوشت: «مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی نیز در اواخر عمر خود منتقد شیوه کار کردن حسن روحانی شده بود.» آنچه در کیهان منتشر شد حاکی از این بود که هاشمی رفسنجانی در آخرین جلسه یکی از کمیسیون‌های مجمع تشخیص مصلحت نظام، از شیوه مدیریت روحانی گلایه شدیدی کرده است.
بر اساس آنچه کیهان منتشر کرد، هاشمی رفسنجانی به این دلیل که روحانی وقت کافی روزانه برای رسیدگی به مشکلات اقتصادی نمی‌گذارد و اینکه از موضع بالا برخورد می‌کند او را مورد نقد جدی قرار داده و گفته بود: «ملاقات با او (روحانی) حتی برای من (هاشمی) هم آسان نیست.»
لبخند روحانی از داخل لندکروز برای کارگران «مپنا»
نگاه از بالا به پایین و اشرافی روحانی روز به روز در جزئیات کارنامه او نمود بیشتری پیدا کرد. او ۱۲ اردیبهشت ۹۵ همزمان با روز جهانی کارگر، با حضور در کارخانجات و شرکت‌های مختلف گروه صنعتی «مپنا» از واحدهای مختلف آن بازدید کرد؛ بازدیدی که جزئیات و حواشی آن بحث برانگیز شد. به نظر می‌رسید نحوه حضور روحانی با آنچه روز کارگر اقتضا می‌کرد، در تعارض بوده و بازتابی منفی بین مردم و قشر کارگر جامعه داشته است.
روحانی با خودروی ژاپنی میلیاردی به دیدار کارگران مپنا رفت. لندکروز مشکی و براق رئیس‌جمهور از مقابل کارگران عبور کرد و رئیس‌جمهور حتی داخل کارخانه نیز حاضر به پیاده شدن از خودرو نشد. او در مسافت داخل کارخانه، از پنجره لندکروز برای کارگرانی با حقوق ماهانه یک میلیون تومان، لبخند زد، دست تکان داد و رد شد. رسانه‌ها واکنش‌های زیادی به این موضوع نشان دادند. «تویوتا V۸ زحمت بازدید رئیس‌جمهور از مپنا را کشید» این تیتری بود که برخی رسانه‌ها برای خبر بازدید روحانی از مپنا انتخاب کردند.
چهار روز طول کشید روحانی از تهران به معدن یورت گلستان برسد
درست یک سال بعد از بازدید روحانی از مپنا، یعنی ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶، در «معدن زغال سنگ زمستان یورت» استان گلستان انفجاری رخ داد. در پی این انفجار ده‌ها کارگر زیر زمین گرفتار شدند و متاسفانه ۴۳ معدنچی جان باختند.
در شرایطی که قشر کارگر و مردم انتظار حضور رئیس‌جمهور در محل حادثه را می‌کشیدند، چهار روز طول کشید تا روحانی خودش را از تهران به گلستان برساند. رئیس‌جمهور ۱۷ اردیبهشت به معدن یورت رسید. او که به علت ازدحام و اعتراض کارگران، این بار هم از خودرو پیاده نشد، از همان پنجره سقف اتومبیل دقایقی برای جمعیت معترض و داغدار صحبت کرد.
فریادهای کارگران بر سر روحانی: «آقای رئیس‌جمهور! تا الان کجا بودید؟»
در فیلمی که از این بازدید منتشر شده، یکی از کارگران از میان جمعیت خطاب به روحانی فریاد می‌کشد: «آقای رئیس جمهور! تا الان کجا بودید؟» وطن امروز نیز با اقتباس از اعتراض این کارگر با تیتر «تا حالا کجا بودی؟!» اعتراض کارگران را بازگو کرد و نوشت: «پس از اعتراض خودجوش کارگران در مراسم روز کارگر، کاروان حسن روحانی با مشت‌ها و اعتراضات صریح کارگران خشمگین معدن زمستان یورت گلستان مواجه شد.» این دومین دیدار روحانی با کارگران بود که از داخل خودروی شاسی بلند انجام گرفت.
اما رسانه‌های اصلاح‌طلب در همان مقطع، حضور روحانی میان جمعیت داغدار کارگران را نوعی شجاعت دانستند و از آن دفاع کردند. روزنامه ایران تیتر زد: «فریاد اعتراض داغداران، گوش شنوای رئیس‌جمهوری». روزنامه اعتماد نیز نوشت: «با وجود چنین اخطار به رئیس‌جمهور درباره احتمال اعتراضات، حسن روحانی تاکید کرده که من رئیس‌جمهور درد مردمم، اگرفریادشان سبب آرامش ملی می‌شود، باید به میان شان بروم»
واکنش روحانی به اعتراضات ۹۶/ پای ترامپ به میان آمد!
چندماه بعد، یعنی دی ماه ۹۶ که اعتراض مردم در پی شیب تند تورم و گرانی‌ها، به خیابان‌ها کشیده شد، نگاه روحانی به فریادهای مردمی چیز دیگری بود. با افزایش قیمت کالاهای مصرفی مردم، اعتراضاتی با عنوان «نه به گرانی» آغاز و در فضای مجازی از آنها به عنوان مخالفت مردم با سیاست‌های دولت حسن روحانی یاد شد.
تظاهرات ۹۶ در ابتدا به صورت مسالمت آمیز دنبال شد، اما واکنش درخوری از سوی دولت که مخاطب اعتراضات مردم بود صورت نگرفت و روحانی نیز فرصت مناسب برای پاسخ دادن و آرام کردن شرایط را از دست داد. اندکی بعد، زمانی که آشوبگران و معاندان از این فرصت برای اهداف خود سوءاستفاده کردند، رئیس‌جمهور هشدار داد که برهم زدن نظم اجتماعی معترضان را تحمل نخواهد کرد.
به اعتقاد برخی کارشناسان اگرچه به نظر می‌رسید روحانی می‌کوشد اوضاع را بهبود ببخشد، اما شنیدن این جملات برای مردمی که از شرایط معیشتی گلایه داشتند، آن هم از زبان کسی که او را مسئول وضع موجود می‌دانستند قابل هضم نبود و احساسات آنها را بیشتر جریحه‌دار کرد.
۶ شهریور ۹۷ وقتی روحانی برای پاسخ به سوالات نمایندگان به مجلس رفت، اظهارات عجیبی درباره حوادث ۹۶ به زبان آورد؛ سخنانی که حکایت از بی‌اهمیتی اعتراضات مردم در نگاه روحانی، از ابتدایی که مسالمت‌آمیز آغاز شد تا آنجایی که توسط جریانات ضدانقلاب به انحراف کشیده شد، داشت. روحانی در جلسه علنی مجلس به جای تاکید بر حق قانونی مردم برای اعتراض و تفکیک اغتشاشگران از معترضان مسالمت‌جو، خروج آمریکا از برجام را گردن حوادث ۹۶ انداخت و گفت: «حادثه دی‌ماه، آقای ترامپ را به طمع انداخت که در اواخر دی‌ماه اعلام کند من در برجام نمی‌مانم مگر آنکه اروپا و دیگران با من درباره منطقه و مسأله موشک همراه شوند و اگر همراه نشوند یکجانبه از آن خارج می‌شوم»
روحانی ۴ ماه بعد یعنی در چهارم دی ماه وقتی برای تقدیم لایحه بودجه ۹۸ به مجلس رفت، مجدداً سخنان شهریور ماه خود را تکرار کرد و گفت: حوادث اوایل دی‌ماه باعث شد تا آمریکایی‌ها با برداشت غلط و تصور ناروا اواخر دی‌ماه موضع‌گیری جدیدی را علیه جمهوری اسلامی ایران و توافق هسته‌ای اعلام کنند»
بحران سیل ۹۸ و سفر تفریحی روحانی به قشم
چند ماه بعد یعنی در ماجرای سیل فروردین ۹۸، نوع مدیریت روحانی مورد انتقاد افکار عمومی و محافل سیاسی و رسانه‌ای قرار گرفت. روزهای اول عید نوروز، سیلاب سطح وسیعی از استان گلستان و مازندران را فرا گرفت؛ اما باز هم با گذشت چند روز از ماجرا کسی خبری از رئیس‌جمهور نداشت. چند روز بعد مشخص شد که روحانی در ایام تعطیلات نوروزی، به جزیره «قشم» سفر کرده است.
از آنجا که سفر نوروزی در میان مسئولان دولتی موضوعی حائز اهمیت بود، «مناف هاشمی» استاندار گلستان نیز تعطیلات نوروزی را در خارج از کشور سپری می‌کرد؛ اما برکناری او توسط معاون اول رئیس‌جمهور هم دردی از مردم، مسافران و بحران سیل دوا نکرد. همه دستگاه‌ها برای کمک رسانی به سیل‌زدگان به یک مدیریت واحد به فرماندهی رئیس دولت نیاز داشتند اما با گذشت چند روز از این حادثه که جان تعداد زیادی از هموطنان را گرفت باز هم از اقدامی مدیریتی و کارساز، خبری نبود.
تنها اقدام روحانی در روزهای ابتدایی که کشور درگیر بحران سیل بود، انتشار پیام و تماس‌های تلفنی بود. «محمود صادقی» نماینده اصلاح‌طلب تهران در مجلس در واکنش به نوع مدیریت روحانی، با اعلام اینکه او در سفر نوروزی قشم است، می‌گوید: «از آقای روحانی توقع داریم که سفر قشم خود را نیمه کاره رها کرده و به مناطق سیل زده برود تا از نزدیک امور کمک رسانی را رصد کند.» کاربران ایرانی هم در پلتفرم‌های مختلف از جمله توئیتر، اعتراض خود را به عملکرد روحانی در این بازه زمانی نشان دادند. در نهایت بعد از یک هفته رئیس‌جمهور خود را از قشم به شمال کشور رساند.
دوقطبی‌سازی بجای مدیریت بحران
اما این شیوه از مدیریت رئیس‌جمهور دولت دوازدهم تنها به عدم حضور در صحنه ختم نمی‌شود. نهم فروردین، زمانی که دیگر روحانی از قشم بازگشته بود و برای حل بحران سیل به وحدت همه ارگان‌ها و نهادها نیاز بود؛ رئیس‌جمهور به نقد عملکرد سپاه پرداخت و شرایط بحرانی سیل را سیاسی کرد و درصدد ایجاد یک دوقطبی برآمد. او در جلسه شورای هماهنگی بحران، طی سخنانی اقدامات سپاه پاسداران در شکافتن خط راه‌آهن و جاده‌ها در «آق‌قلا» را بدون تأثیر دانست.
«محمدعلی جعفری» فرمانده کل سپاه پاسداران در واکنش به اظهارات روحانی گفت: «امیدواریم با این کارهایی که انجام می‌شود و انفجارهایی که صورت می‌گیرد دیگر به ما تهمت اینکه آب را از این طرف به آن طرف انتقال می‌دهیم نزنند».
ادبیات و عملکرد روحانی در ماجرای آبان ۹۸
در تقویم پرحادثه ریاست‌جمهوری روحانی، شاید ملتهب‌ترین روزها مربوط به آبان ۹۸ باشد؛ التهاباتی که ناشی از تصمیم یک شبه دولت در افزایش قیمت بنزین بود. به اعتقاد کارشناسان، ریشه حوادث بنزینی و اعتراضات جامعه، به عدم مدیریت درست دولت و اقناع صحیح افکار عمومی برمی‌گردد.
در آن مقطع، نه تنها مسئولان، مردم را برای افزایش قیمت بنزین آماده نکردند؛ بلکه در اظهاراتی ضد و نقیض اطمینان خاطر می‌دادند که خبری از گرانی قیمت سوخت نیست. «علیرضا صادق‌آبادی» مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، صراحتاً اعلام کرد که دولت هیچ برنامه‌ای برای تغییر قیمت بنزین یا سهمیه‌بندی آن ندارد.
اما این اظهارات، در حالی مطرح شد که بامداد ۲۴ آبان، خبر تغییر قیمت بنزین غیرسهمیه‌ای به ازای هر لیتر ۳ هزار تومان اعلام شد. ساعاتی بعد حسن روحانی در اولین لحظات التهاب و آخرین فرصت برای کنترل شرایط، گفت: «این تصمیم به نفع مردم و قشرهای تحت فشار جامعه است!»
پس از اعلام این تصمیم، یعنی از صبح روز ۲۵ آبان، اعتراضات مردمی در چند شهر آغاز شد و به نقاط مختلف کشور سرایت کرد؛ عده‌ای در تهران نیز خودروهای خود را به نشانه اعتراض در خیابان‌ها متوقف کردند. اما رئیس‌جمهور بجای پاسخگویی نسبت به این تصمیم یک شبه، در واکنشی تحریک برانگیز به این نوع اعتراض گفت: «خودرو در اختیار من است که استفاده کنم، نه اینکه راهبندان درست کنم. اگر راهبندان درست کردم خوشبختانه آن قدر سیستم مانیتور و دوربین داریم که خودرو، پلاک آن و راننده مشخص می‌شود.»
اما آنچه نوع واکنش روحانی در آبان ۹۸ را همواره در حافظه تاریخی مردم حفظ می‌کند، جمله تاریخی او در نشست شورای اداری استان آذربایجان شرقی است. روحانی ۱۰ روز بعد از گران شدن بنزین، یعنی هفتم آذرماه در جریان سفر به تبریز گفت: «من هم صبح جمعه فهمیدم بنزین گران شده است».
به اعتقاد ناظران سیاسی، شاید این جمله از رئیس‌جمهور، امضای او بر کارنامه هشت ساله‌اش در مدیریت کشور باشد؛ ادعایی که در همان مقطع از سوی افکار عمومی، سیاستمداران و رسانه‌ها مورد نقد شدید قرار گرفت.
شیوع بیماری کرونا، مقطع پرچالش دیگری در دوران ریاست‌جمهوری روحانی بود که عیار مردمی بودن او را نشان داد. روحانی از آغاز این پاندمی، تا روزی که صندلی پاستور را ترک کرد، یکبار هم در جمع مردم حضور نیافت و بازدیدی از بیمارستان‌ها، داروخانه‌ها و مراکز درمانی بعمل نیاورد و تنها کاری که انجام داد، ارتباط تصویری با استان‌ها و مراکز درمانی بود.
انتقاد روحانی به قالیباف و رئیسی برای حضور در میان مردم
بهانه روحانی برای حضور نیافتن در میان مردم، رعایت پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی بود. او حتی پشت تریبون از سید ابراهیم رئیسی رئیس وقت قوه قضائیه و محمدباقر قالیباف رئیس مجلس به دلیل انجام سفرهای استانی انتقاد می‌کرد، تا جایی که یکی از جلسات شورای عالی هماهنگی اقتصادی قوا را به دلیل سفر استانی قالیباف تعطیل کرد تا نشان دهد رعایت پروتکل‌ها مهم‌تر از گفتگوی بی‌واسطه با مردم است.
«ناصر ایمانی» کارشناس مسائل سیاسی در همین رابطه و با اشاره به انتقاد برخی اصلاح‌طلبان از سفرهای استانی رئیسی در آغاز دوران ریاست‌جمهوری‌اش می‌گوید: «در پاسخ به این منتقدان باید سوال کنم که به نظر شما مدلی که دولت روحانی داشت و در یکی دو سال آخر دولت خود اساساً از کاخ سعدآباد تکان نخورد، خوب است؟ مدلی که رئیس‌جمهور حتی در تهران هم بین مردم نرود چه برسد به استان‌ها و مناطق محروم! شما چنین مدلی را تأیید می‌کنید؟»
رسانه‌های اصلاح‌طلب: سفرهای استانی رئیس‌جمهور اخلال ایجاد می‌کند
اما رسانه‌های حامی روحانی که زمانی با اشتیاق درباره سفر روحانی به اروپا تیتر می‌زدند: «نخستین سفر رسمی رئیس‌جمهوری به اروپا پس از یک دهه؛ فرش قرمز زیر پای ایران»، این روزها دنبال عیب‌جویی از سفرهای استانی رئیسی هستند و بدون اشاره به مشی مردم‌گریزی روحانی، بنا دارند از حضور رئیسی در میان مردم برداشت‌های سیاسی کنند.
روزنامه شرق پس از اولین سفر استانی رئیسی به خوزستان، گفتگویی با احمد شیرزاد ترتیب داد و نوشت: «سفر استانی در ذات خود یک اخلال مهم ایجاد می‌کند؛ اینکه سفر رئیس‌جمهور به یک منطقه حکایت از غفلت او از مناطق دیگر خواهد بود. سفر استانی نباید یک روال عادی و معمول دولت باشد؛ بلکه اگر سیلی، زلزله‌ای یا هر بحران خاص دیگر در منطقه‌ای به وجود آمد، مقام عالی‌رتبه برای تسریع در کارها به منطقه آسیب‌دیده سفر می‌کند»
بررسی واکنش رسانه‌ها و فعالان سیاسی حامی دولت تدبیر و امید حکایت از این دارد که آنها یا به دنبال ایجاد تردید نسبت به نتایج سفرهای استانی رئیسی و حضور او در میان مردم هستند یا به نوعی می‌خواهند مردم‌گریزی روحانی در دوران ۸ ساله را توجیه کنند؛ کنشی که هرچند ظاهراً مقطعی اما حاکی از شیوه فکری این جریان در نوع حکمرانیِ مردم‌سالارانه است.
