فراموشی عدالت از سوی حزب الله به فراموشی آن در کل جامعه منجر شد

درسگفتار پنجم از سلسله درسگفتارهای «انسان انقلاب اسلامی» با موضوع «روش شناسی اندیشه اجتماعی آیت الله خامنه ای» و گفتگو در مورد «فراموشی مسأله عدالت» با سخنرانی حجت الاسلام مجتبی نامخواه پنجشنبه ۵ اردیبهشت در حسینیه هنر برگزار شد.

حجت الاسلام مجتبی نامخواه گفت: در دهه ۲۰ و ۳۰ هجری شمسی شخصیت جوانی را می‌بینیم که در حوزه قم و مشهد تحصیل کرده و به تدریج برنامه فکری او با انقلاب پیوند می‌خورد. در این موقع به گفته خودشان در کتاب خاطراتی که اخیراً به زبان عربی از ایشان منتشر شد، مسأله ایشان ایجاد یک دگرگونی اجتماعی است که بیش از ۵۰ سال روی این موضوع کار فکری می‌کنند. از سید جمال به بعد مسأله ما این بود که وضعیت جهان اسلام باید دگرگون شود.

وی ادامه داد: ابتدا بین سنت و تجدد فکر کردیم و بیشتر به التقاط میان سنت و تجدد و اسلام و دیدگاه‌های چپ و راست رایج رسیدیم. همچنین بنیادگرایی مطرح می‌شود. در ادامه اندیشه دگرگونی اجتماعی شکل می‌گیرد که این اندیشه، ریشه ایرانی دارد. در این زمان وقتی به پروژه فکری آیت الله خامنه ای نگاه می‌کنیم می‌بینیم فارق از نگاه سنت و تجدد به دگرگونی اجتماعی می‌اندیشد. اگر آغاز جریان دگرگونی اجتماعی را سال ۵۰ بدانیم می‌بینیم انسان ایرانی در حال تکاپوی مداوم و ناموفق ایجاد طرح دگرگونی اجتماعی است.

مجتبی نامخواه سپس گفت: بعد از قحطی بزرگ در ایران و مشکلات متعدد آن به موازات مشروطه تلاش‌های گوناگونی را برای ایجاد تحول و انقلاب می‌بینیم. انقلاب‌هایی مثل نهضت جنگل، نهضت آزادی اسلام، حرکت‌های منطقه‌ای مثل حرکت رئیس علی دلواری، حرکت مدرس، فدائیان اسلام و …. همه اینها شکست می‌خورد و نتیجه این می‌شود که انسان ایرانی که از وضعیت اجتماعی خودش نا امید بوده از ایجاد تغییر هم نا امید می‌شود و از آن جایی که همه این حرکت‌ها رنگ و بوی دینی داشته از توانایی دین برای ایجاد تغییر نا امید می‌شود.

وی اضافه کرد: در این زمان حضور فکری جریان چپ در ایران جدی می‌شود و در این زمان دو جریان فکری در ایران شکل می‌گیرد؛ یکی جریانی که می‌گوید باید به دنبال تغییر برویم و این تغییر مهم نیست که حتماً مبتنی بر تفکر دینی باشد و یک جریان هم می‌گوید توحید و اعتقادات دینی مان را باید حفظ کنیم و نیازی نیست به تغییر بیاندیشیم. در ادامه جریان انقلاب اسلامی شکل می‌گیرد که به ۳ مولفه آزادی، عدالت و معنویت همزمان می‌اندیشد و جریان‌های دیگر مثل چپ گرایان را نقد می‌کند که برخی از این مولفه ها را ندارند.

مجتبی نامخواه اظهار داشت: آیت الله خامنه ای در کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی» این نکات را بیان می‌کنند. یکی از حرف‌های ایشان در این کتاب که در سخنرانی‌های خود نیز بارها تکرار کرده اند این است که توحید این نیست که خدا یکی هست و دوتا نیست. توحید چیز دیگری است. در توحید ابتدا باید «لا اله» را بگویید تا به «الله» برسید. توحید یعنی این دو مولفه باید وجود داشته باشد. «لا اله» یعنی عبودیت هیچ قدرت برتر اجتماعی و سیاسی را نمی‌پذیریم. پس در این نگاه آزادی وجود دارد.

وی سپس عنوان کرد: ایشان همچنین در این کتاب از تغییر مستمر و پویایی اندیشه اسلامی سخن می‌گویند و معتقدند تاکنون ما نتوانسته ایم اندیشه اسلامی را به صورت جامع ارائه دهیم که خارج از مباحث صرفاً ذهنی باشد. همچنین در سطر سطر این کتاب گفتگوی انتقادی با جریان‌های مختلف رقیب را شاهد هستیم.

مجتبی نامخواه در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع عدالت پرداخت. وی گفت: عقب ماندگی ما در عدالت که مورد اشاره رهبری است، عمری دو دهه‌ای دارد. این عقب ماندگی ریشه نظری هم دارد که اگر به آن فکر نکنیم این عقب ماندگی به طور مداوم بازتولید می‌شود. فراموشی عدالت از طرف حزب الله در جامعه ما به فراموشی عدالت در کل جامعه منجر شده است. اسیر برخی دوگانه‌ها هستیم مثل دوگانه عدالت خواهی مصداقی و مفهومی. فارق از این دوگانه قاعده‌ای داریم مبنی بر مطلق بودن ارزش عدالت. این که برترین ارزش عدالت است و باقی ارزش‌ها نسبی هستند.

وی ادامه داد: انتقام از ظالم نباید در برابر عدالت قرار بگیرد. فرانسیس بیکن انتقام از ظالم را عدالت وحشی نامیده است. در انتقام، ارزشِ محوری اقامه قسط نیست. باید به نهضتی فکر کنیم که درگیری دارد اما در برگیری هم دارد. کار مصداقی دارد، امر به معروف دارد و درگیر شدن با فاعل و عامل منکر را هم دارد. از تک کنش‌های رسانه‌ای ما نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. باید به نهضتی تمام عیار فکر کنیم که از لایه مفهومی و هسته‌های فکری شروع می‌شود و به لایه‌های مصداقی هم می‌رسد.

مجتبی نامخواه سپس گفت: پروژه عدالت خواهانه باید بتواند از دل تک تک اقشار جامعه نیرو جذب کند به همین خاطر باید به همه ابعاد این حرکت فکر کنیم. با شوریدن به جریان‌های مختلف هیچ گاه نهضتی شکل نگرفته است. هر نهضتی یک ایدئولوژی لازم دارد. عدالت خواهی، جذاب ترین و با ظرفیت ترین ایده امروز جامعه ماست. امروز همه جریانات و نشریات در پوستین عدالت خواهی افتاده اند اما امروز حرکت عدالت خواهانه که نقشه و طرح کلان و مشخصی داشته باشد نداریم.

وی در پایان گفت: شهید بهشتی یک سخنرانی دارد تحت عنوان «مراحل اساسی یک نهضت» که می‌تواند بسیار مفید باشد. اگر ما امروز از لحاظ کمی محدود هستیم این محدودیت حاصل یک سری مناسبات اجتماعی است. انسان انقلابی قبل از انقلاب اصلاً امکان برگزاری چنین نشست‌هایی را نداشته اما توانسته حرکت خود را پیش ببرد. حجم مطالعات انسان آن روز، از ما بسیار بیشتر بوده است.

منبع: مهر