شاه ایران چه نقشی در تثبیت "یوم النکبة" داشت؟

گروه بین الملل «نسیم»: فارین افرز در گزارشی به نام میراث فراموش شده ائتلاف سه‌گانه به بازخوانی همکاری اطلاعاتی ایران، اسرائیل و ترکیه می پردازد و می نویسد که چطور همراهی کشورهای غیر عرب منطقه بر جایگاه رژیم صهیونیستی تاثیرگذار بوده است.

ائتلاف سه گانه، که طی ان در سال‌های ۱۹۵۶ و ۱۹۷۹، اسرائیل با ایران و ترکیه اطلاعات محرمانه به اشتراک می‌گذاشت یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اسرائیل بود. این برنامه پیشتاز دکترین برخورد اسرائیل با همسایگانش بود، برای نخستین بار یک استراتژی متفاوتی را در اختیار این ملت گذاشت .

رابطه اورشلیم با تهران بیش از ۲۰ سال تا قبل از سقوط محمدرضا پهلوی در ۱۹۷۹ ادامه داشت. رابطه استراتژیک اسرایل با ترکیه هم تا چندین دهه با افت و خیز پیش رفت و با سخن ریاست جمهوری اردوغان در اجلاس داووس در ۲۰۰۹ پایان یافت. این ائتلاف سه گانه تنها یکی از تلاش‌های سریالی اسرائیل برای پیدا کردن زمینه‌های مشترک با کشورهای غیر عرب بود که بیشترشان موفقیت‌هایی ناپایدار بود .

ایران و ترکیه در سال ۱۹۴۷ به تشکیل اسرائیل رای منفی دادند و هیچ کدام از درخواست اسرائیل برای عضویت در سازمان ملل در سال ۱۹۷۹ حمایت نکردند اما هر دو اسرائیل را "واقعیتی" دانستند که باید با آن روابط اندکی برقرار می کردند. ایران و ترکیه از آغاز رابطه با اسرائیل اهدافی داشتند. مثلا رابطه این دو کشور با همسایگان عربی اشان چندان خوب نبود، و رابطه گرم و یا سرد با اسرائیل در بهبود این روابط تاثیر می‌گذاشت .

علاوه بر این، مساله آمریکا هم بود، نخست وزیر اسرائیل "دیوید بن گوریون" ائتلاف اسرائیل-ترکیه و ایران را به عنوان سرمایه‌ای به آمریکا معرفی کرد که می‌تواند علیه نفوذ شوروی در خاورمیانه و مبارزه با رادیکالیزم عربی به کار گرفته شود. ایران و ترکیه نفوذ یهودیان در آمریکا آگاه بودند و می‌دانستند رابطه نزدیک با اسرائیل به این معناست که لابی یهودی در آمریکا می‌تواند نیاز‌هایشان را به واشنگتن منتقل کند .

دستاوردهای اسرائیل در کمپین سینای در سال ۱۹۵۶، رژیم جمال عبد الناصر در مصر، کودتای عراق در ۱۹۵۸ و ترس روز افزون از نفوذ شوروی همه موجب شد تا ایران، اسرائیل و ترکیه به تبادل اطلاعات روی بیاورند و از سال ۱۹۵۶ تا ۱۹۵۸ مجموعه‌ای از ملاقات‌های جداگانه در اروپا، انکارا، تهران شکل گرفت. در نخستین دیدار سه گانه، سران اطلاعاتی این کشور‌ها موضوعاتی برای همکاری اطلاعاتی مشخص کردند که برخی از این پروژه‌ها تلاش برای مقابله با نفوذ منطقه‌ای شوروی و الناصریة بود .

در آن روز‌ها، ابعاد ایرانی- اسرائیلی این رابطه فعال‌تر از بعد ترکی-اسرائیلی بود، یهودیان عراقی که از بغداد به کردستان گریخته بودند و می‌توانستند از طریق ایران به اسرائیل و سایر مناطق مهاجرت کنند. افسران اسرائیلی که نیروهای ایرانی را تعلیم داده بودند و اسرائیل به شاه تسلیحات می‌فروخت. رابطه اسرائیل با ترکیه بر مبنای همکاری تاریخی بود: ترکیه در زمان "تفتیش عقاید اسپانیا" و تسلط نازی‌ها بر اروپا به یهودیان پناه داده بود. تصمیم آنکارا برای ورود به توافق اما، ریشه در ترس‌های جنگ سرد از کمونیزم منطقه‌ای و خشم از حمایت اعراب از یونان و قبرس داشت .

هرچند برای اطمینان، طی روزهای نخست این ائتلاف وقتی فشار عرب‌ها مشکل ساز شد، آنکارا و تهران روابط خود را با اسرائیل کاهش می‌دادند. این دو کشور به خودشان اجازه می‌دادند که به حساسیت‌های اسرائیل توهین کنند و معتقد بودند که اسرائیل نیازمند روابط پنهان با آن هاست. زمانی که ائتلاف سه گانه به آرامی پا گرفت، ترکیه روابط آشکار با اسرائیل را مطابق حساسیت‌های کشورهای عربی در قبال مساله فلسطین کاهش می‌داد. در جنگ‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳، ترکیه به ارتش آمریکا اجازه نداد تا از پایگاه‌های ترکیه برای کمک به اسرائیل استفاده کند .

در سال ۱۹۷۵، آنکارا حتی به قطعنامه صهیونیست نژادپرستی است در مجمع عمومی سازمان ملل رای داد؛ در سال ۱۹۹۱، وقتی قطعنامه کنسل شد، ترکیه مخالفت کرد. حتی وقتی ترکیه روابط خود را با اسرائیل در سطح وزارت خانه ارتقا داد، همزمان سازمان آزادی بخش فلسطین را به عنوان یک دولت به رسمیت شناخت .

تا سال ۱۹۷۹، دیدگاه‌ها در تهران تغییر کرد و ائتلاف سه گانه مرد. در یوم کیپور اکتبر ۱۹۷۳، شاه به تحریم نفت اوپک پیوست و کشورهایی که با اسرائیل رابطه داشتند تحریم کرد و ارسال نفت را به اسرائیل متوقف ساخت. در سال ۱۹۷۵، پهلوی در مصاحبه‌ای مدعی شد که ایران با اسرائیل پیوندهای نظامی و اطلاعاتی داشته است که برای مقابله با خصم اعراب در زمان ناصریه بوده است. او گفت الان که وضعیت بهتر شده است و رسانه‌های اسرائیلی به ما حمله می‌کنند، ما به اسراییل توصیه کردیم که نمی‌تواند همه جهان عرب را تصرف کندو برای چنین کاری به جمعیتی حداقل ۲۰ - ۳۰ میلیونی نیاز دارید. مطمئن نیستم که راه حل پایانی برای این مواجهه باشد .

پس از سقوط شاه و فروپاشی ائتلاف، رابطه اسرائیل-ترکیه با نوسان مواجه بود و پس از یک افت در دهه هشتاد میلادی، مقامات ارشد اسرائیلی در بازسازی رابطه تلاش کردند یکی از بهبودهای استراتژیک در رابطه اسرائیلی-ترکیه در دهه نود میلادی رخ داد که آنکارا به اروشلیم سلاح فروخت و رهبران ترکیه از اسرائیل بازدید کردند. سرانجام با رسیدن حزب توسعه و عدالت ترکیه به قدرت در سال ۲۰۰۲ یکی از شدیدترین افت‌های رابطه با اسرائیل در ترکیه رقم خورد. حادقه کشتی مرمره در سال ۲۰۱۰ نیز موجب کشته شدن ۹ اسلام گرای ترک در اب‌های بین المللی شد .

از نظر اسرائیل، ائتلاف یک ائتلاف اطلاعاتی یک طرفه بود، اسرائیلی اطلاعات بهتر و بیشتری ار در اختیار دو کشور دیگر می‌گذاشت و اطلاعات کمتر و بی‌کیفیت‌تری را دریافت می‌کرد. اما ائتلاف پیام مهمی را به امریکا، شوروی و اعراب می‌فرستاد: اسرائیل تنها نیست و دوستان منطقه‌ای مهمی دارد و خود عامل بازدارنده و عامل ثبات در زمانی بود که اسرائیل در میان دشمنان زیادی محاصره شده بود .