سقوط زبان فارسی از ششم به دوازدهم

به گزارش تسنیم،‌ زبان فارسی حدود 123 میلیون گویشور که اکثراً در ایران، تاجیکستان، ازبکستان، عراق، روسیه، آذربایجان و افغانستان متمرکز هستند،‌ دارد که  تقریبا 1.64  درصد از مردم جهان را شامل می‌شود. این تعداد با در نظر گرفتن گویشوران زبان دوم به بیش از این تعداد می‌رسد. در برخی از این کشورها، این زبان نام‌های رسمی دیگری مانند دری در افغانستان و تاجیکی در تاجیکستان دارد.

همچنین، در دهه‌های اخیر فارسی‌زبانان بسیاری به کشورهای مختلف جهان مهاجرت کردند و زبان فارسی را بسط و توسعه‌ دادند. در حال حاضر، فارسی در 29 کشور در جهان به کار می‌رود. فارسی تا چندی پیش (سال 1400) در جایگاه ششم زبان‌های مهم دنیا قرار داشت،‌ اما  بر اساس آخرین آمار ارائه شده از  وب‌سایت معتبر «W3Techs» (وب‌سایت ارائه نظرسنجی‌های وب) سهم زبان فارسی از کل محتواهای وب‌سایت‌هایی که می‌شناسیم تنها در عرض 3 سال از 3.4 درصد به 1.3 درصد رسیده و فارسی از جایگاه ششم به  جایگاه دوازدهم رسیده است.

این کاهش 6 پله ای زبان فارسی در دنیا،‌ زنگ خطری است که برای دوستداران و گویشوران به این زبان به وجود آمده است،‌ واقعیت این است که با وجود ظرفیت‌ها و افق‌هایی که در سال‌های اخیر پیش روی گسترش و توسعه فارسی در دنیا پیش آمده ما نتوانسته‌ایم از آن‌ها بهره ببریم. یکی از این ظرفیت‌ها که همچنان خاموش مانده فراهم شدن زمینه آموزش فارسی در مدارس هند است که در انتظار اعزام استاد از ایران است.

یکی از کشورهایی که زبان فارسی در آن از قدمت بسیار برخوردار بوده است؛ هند است،‌ زبان فارسی بیش از هفت سده، زبان رسمی مردم هندوستان بزرگ بوده است. هندوستان بزرگ یعنی از شرق بنگال (حوالی اورست) تا غرب پاکستان و مرزهای ایران کنونی.

ایران و شبه قاره هند از دیرباز روابط فرهنگی و بازرگانی گسترده‌ای داشته‌اند. پیشینه این روابط به دوران مهاجرت آریایی‌ها برمی‌گردد؛ زمانی که این دو ملت، شاخه هند و ایرانی را تشکیل می‌دادند و زبان، مذهب و نژادی یگانه داشتند. با گذشت زمان، این دو ملت در دو اقلیم جداگانه ساکن شدند و منش‌ها و خلق و خوی آنان نیز دگرگون شد. با این حال، مبانی مشترک زبانی و نژادی و فرهنگی آنان هرگز از هم نگسیخت. اسطوره‌ها و انگاشته‌های مشترک ایرانیان و هندوان از همان زمان شکل گرفت. با تشکیل حکومت‌های هخامنشی و اشکانی و ساسانی، پیوندهای زبانی و فرهنگی میان این دو قوم ادامه یافت که تاریخ‌نویسان شواهد فراوانی از آن به دست داده‌اند.

این پیوند، پس از اسلام به ویژه از زمان غزنویان، با تسخیر هند توسط محمود غزنوی (329 ق) رو به پیشرفت و فزونی نهاد. از این زمان، زبان فارسی به یکی از زبان‌های مهم شبه قاره تبدیل شد. مهاجرت ایرانیان به هند از قرن هشتم شتاب بیشتری به خود گرفت و نفوذ فرهنگ و زبان فارسی به هند در دوره تیموریان به اوج خود رسید. با روی کار آمدن صفویان در ایران، سیل مهاجرت شاعران و روشن فکران ایرانی به شبه قاره آغاز شد؛ چنان که جایگاه و پایگاه فرهنگ و زبان فارسی در این سرزمین از اصفهان، پایتخت صفویان، رونق بیشتری یافت. حاکمان این منطقه، صحبت به زبان فارسی را فخر می دانستند، به این زبان شعر می‌سرودند و با تکریم شاعران و نویسندگان و گویندگان فارسی بر رونق این زبان می‌افزودند. به همین جهت برخی شاعران و عارفان ادیب ایران به دلایل گوناگون سیاسی، معیشتی و ... این مکان را پناهگاه خود یافته و دوره‌ای را در شبه قاره هند به سر برده‌اند.

زبان فارسی 800 سال بر تارک اندیشه، روابط، سیاست، اقتصاد و فرهنگ مردم هند حاکمیت داشت. به گونه‌ای که کلیه آثار مهم فرهنگی، مذهبی، سیاسی، ادبی، مکاتبات، اسناد شخصی و دولتی و احکام قضایی هند به زبان فارسی نوشته می‌شد و مدت‌های مدیدی، این سرزمین مهد پرورش شعر و ادب فارسی بود. آثار گرانبها و نسخ خطی بسیار ارزنده موجود در هند، حکایت از این واقعیت دارد.

امروز اما نقش فارسی در هند کمرنگ است،‌ با وجود اینکه فارسی زبان نیاکان مردم هند به شمار می‌رود،‌ عده اندکی از هندی‌ها با این زبان آشنایی دارند‌، در دانشگاه‌های هند فارسی هنوز تدریس می‌شود و فارسی‌آموزان علاقه‌مند ارتباط بیشتر با فارسی‌زبانان به ویژه شاعران و نویسندگان ایرانی هستند‌، شاعران بسیاری در سال‌های اخیر به واسطه تلاش‌های علیرضا قزوه و بنیاد سعدی به ایران رفت و آمد داشته‌اند،‌ اما مسیر پیش روی فارسی در این کشور پرسنگلاخ است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد،‌ وضعیت زبان فارسی با توجه به آن سابقه درخشان و گنجینه‌ای که میراث این زبان در هند است، شرایط چندان مساعدی در این کشور ندارد و این شرایط، شایسته و بایسته هندوستان نیست. در سال‌های اخیر نیز چندان تفاوتی ایجاد نشده است،‌ نه می‌توان گفت،‌ تغییر اساسی ایجاد شده و نه می‌توان گفت تغییرات جزئی پدید آمده است،‌ خیلی امور هنوز روی کاغذ است و از طرف دستگاه‌های مربوط به دولت اجرایی نشده است. موضوعی که قهرمان سلیمانی مدیر مرکز تحقیقات زبان فارسی در هند نیز تا اندازه‌ای بر آن صحه می‌گذارد،‌  قهرمان سلیمانی می‌گوید هند برای زبان فارسی نقطه قابل توجهی است،‌ از یک سو با گذشته بسیار شگفت‌انگیز فارسی روبرو هستیم و از سوی دیگر با دریایی از داشته‌های عظیم فرهنگی در حوزه زبان فارسی. اما در عرصه عمومی، زبان فارسی در عرصه مراودات اجتماعی جایی ندارد.