آشنایی با علمایی که در حرم مطهر امام علی(ع) در خاک آرمیده‌اند
علاوه بر قبرستان بزرگ و مشهور وادی السلام در نجف اشرف، در حرم مطهر امیرمؤمنان(ع) نیز از دیرباز تاکنون، علما و شخصیت‌های فراوانی دفن شده‌اند که در جای جای رواق‌ها و بست‌های حرم مطهر هر زائر و بازدید کننده‌ای را متوجه خود می‌کند.
به گزارش خبرنگار گروه جامعه خبرگزاری فارس ، علاوه بر قبرستان بزرگ و مشهور وادی السلام در نجف اشرف، در حرم مطهر امیرمؤمنان (ع) نیز از دیرباز تاکنون، علما و شخصیت های فراوانی دفن شده اند که نام های درخشان آنها در جای جای رواق ها و بست های حرم مطهر هر زائر و بازدید کننده ای را متوجه خود می کند. این گزارش نگاهی دارد به نام برخی از برجسته ترین علمای مدفون در حرم مطهر امام علی (ع) و بخشی از زندگینامه آنها.
علامه حلی
شیخ جمال الدین ابومنصور حسن بن سدیدالدین یوسف بن علی بن مطهر حلی، معروف به «علامه حلی» و خواهرزاده محقق حلی، از علمای بزرگ شیعه در اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم هجری است. او در سال 648ه .ق، در شهر حله، به دنیا آمد. او نزد علمای بزرگ عصر خویش، به شاگردی و آموختن علوم مختلف پرداخت که مهم ترین آنها، دایی وی، «محقق حلی» بود.
از دیگر اساتید ایشان، می توان از پدرش سدیدالدین یوسف حلی، نجیب الدین یحیی هُذَلی، جمال الدین احمد بن طاووس، سید رضی الدین علی بن طاووس، کمال الدین میثم بحرانی و خواجه نصیرالدین طوسی نام برد.
بی شک، مناظرات علامه حلی با علمای اهل سنت در محضر الجایتو (سلطان محمد خدابنده)، پادشاه ایلخانی در ایران، یکی از عوامل گرویدن این سلطان به مذهب تشیع بود. ازاین رو علامه حلی، نقش تأثیرگذاری در گسترش تشیع در ایران داشته است.
از علامه حلی، آثار و تألیفات متعددی در زمینه های گوناگون، از جمله در فقه و اصول، کلام و اعتقادات، حدیث و رجال، منطق و فلسفه، تفسیر، ادب و… به جا مانده است. عناوین برخی از تألیفات مهم ایشان، عبارت است از: منهاج الیقین ، کشف المراد ، کشف الفوائد، منهاج الکرامه، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال ، ایضاح الاشتباه، تلخیص المرام، مختلف الشیعه، نهج المسترشدین، نهج الحق و کشف الصدق و کشف الیقین فی فضائل امیرمؤمنان (علیه السلام).
سرانجام این عالم بزرگوار، در شب 21 محرم سال 726ه .ق، در زادگاهش شهر حله درگذشت و جنازه اش را به نجف اشرف منتقل کردند و در حرم مطهر امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپردند. قبر وی تا به امروز، در حجره سمت راست ایوان طلای آستان مطهر، باقی و زیارتگاه شیعیان است. روی قبر وی، ضریح مشبک چوبی، نصب شده است.
مقدس اردبیلی
علامه احمد، فرزند محمد اردبیلی، معروف به مقدس اردبیلی، از مشاهیر علمای شیعه در دوره صفوی است. او در اردبیل، متولد شد و در نجف اشرف، سکونت داشت. او عالمی متکلم و فقیهی بزرگ بود. از ایشان، تألیفات زیادی به جای مانده است؛ از جمله: آیات الاحکام، مجمع البرهان ، شرح بر ارشاد و حدیقه الشعرا. او در سال 993ه .ق، در نجف درگذشت و در ایوان طلای حرم امام علی(علیه السلام)، کنار قبر علامه حلی، به خاک سپرده شد.
ملاعبدالله شوشتری
از مشاهیر علما و مراجع تقلید سده دهم هجری است. او در خدمت محقق اردبیلی، به درجه اجتهاد رسید و در حوزه علمیه اصفهان، به تدریس پرداخت. از شاگردان وی می توان شیخ بهایی را نام برد. سپس او به نجف اشرف بازگشت و پس از وفات محقق اردبیلی، مردم به وی رجوع کردند. سرانجام در صفر سال 993ه .ق درگذشت و در حجره ایوان حرم امام علی(علیه السلام) به خاک سپرده شد.
ملا محمدمهدی نراقی
محمدمهدی، فرزند ابوذر، معروف به ملا مهدی نراقی، از علمای مشهور شیعه در سده دوازدهم هجری است. او در سال 1128ه .ق، در نراق از روستاهای اطراف کاشان به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی خود را در کاشان سپری کرد و پس از چندی، برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و در محضر علمایی، همچون «ملا اسماعیل خواجویی»، علوم دینی مختلف را فراگرفت.
ملا مهدی پس از سی سال اقامت در اصفهان، به کاشان بازگشت و کرسی تدریس در حوزه علمیه این شهر را برپا کرد و چندی نیز در نجف و کربلا اقامت نمود. همه فرزندان وی نیز از علما و دانشمندان زمان خود بوده اند که مشهورترین آنها ملا احمد نراقی است.
ملا مهدی نراقی دارای تألیفات متعددی در موضوعات مختلف است؛ از جمله در فقه: لوامع الاحکام، معتمد الشیعه، انیس التجار ، انیس الحجاج ، تحفه رضویه، در اصول فقه: تجرید الاصول و انیس المجتهدین، در اخلاق: جامع السعادات و جامع المواعظ ، در فلسفه و حکمت: انیس الحکماء، الکلمات الوجیزه، اللمعات العرشیه، شرح الالهیات من کتاب الشفاء و جامع الافکار و فاقد الانظار ، در هندسه اقلیدسی: توضیح الاشکال، در هیئت: المحصل، المستقصی و معراج السماء. همچنین کتاب محرق القلوب او، مقتل امام حسین(علیه السلام) بود.
او شعر نیز می سرود و اشعاری عرفانی از وی به جا مانده است. سرانجام این عالم بزرگ، در 18 شعبان 1209ه .ق در سن 81 سالگی، در شهر کاشان از دنیا رفت و پیکر ایشان، به نجف اشرف منتقل گردید و در آستان مقدس علوی، به خاک سپرده شد.
ملا احمد نراقی
حاج ملا احمد نراقی کاشانی، متخلص به «صفایی»، فرزند حاج ملا مهدی نراقی، از علما و مجتهدان مشهور و شاعران صوفی منش قرن سیزدهم هجری است. او در سال 1185 یا 1186ه .ق، در نراق کاشان متولد شد. در آغاز، نزد پدرش ملا مهدی نراقی تحصیل کرد. سپس برای تکمیل تحصیلات، عازم عراق گردید و دیری نگذشت که حوزه درس او، محل رجوع بزرگان علما گردید.
شیخ مرتضی انصاری و حاج سید محمد شفیع جابلقی و بسیاری از دیگر علمای تشیع، از شاگردان وی بودند. او در سال 1245ه .ق، بر اثر بیماری وبا در نراق درگذشت. جنازه اش به نجف اشرف انتقال یافت و در ایوان علمای حرم مطهر به خاک سپرده شد. مشهورترین آثار وی عبارت است از: معراج السعاده، مثنوی طاقدیس، دیوان شعر فارسی، اساس الاحکام، اجتماع الامر و النهی ، سیف الامه ، شرح تجرید الاصول ، مفتاح الاحکام، مناهج الوصول الی علم الاصول ، عین الاصول ، مناهج الاحکام و مستند الشیعه فی احکام الشریعه .
ملا جعفر استرآبادی
ملا حاج محمدجعفر، فرزند ملا سیف الدین استرآبادی، معروف به شریعتمداری، از فقها و مجتهدان سده سیزدهم هجری است که به ورع و تقوا شهرت داشت. او سال ها در کربلا زیست و در زمان محاصره این شهر به دستور داوود شاه، به تهران آمد و
بیست سال به تدریس، امامت، قضاوت و فتوا مشغول شد و سرانجام شب جمعه دهم صفر سال 1263ه .ق درگذشت. جنازه اش به نجف اشرف انتقال یافت و در ایوان صحن حرم امیرمؤمنان (علیه السلام) دفن گردید. تعدادی از تألیفات وی عبارت است از: انیس الواعظین، ارشاد المسلمین، آب حیات در اصول دین، انیس الزاهدین، ینابیع الحکمه ، الفقه المحمدی، مدائن العلوم و نجم الهدایه .
شیخ مرتضی انصاری
شیخ مرتضی انصاری از علما و مراجع بزرگ شیعه در سده سیزدهم هجری است. او در سال 1214ه .ق، در دزفول متولد شد. مقدمات را نزد عمویش، فراگرفت و سپس به همراه پدرش به عراق رفت. مدت چهار سال در کربلا تحصیل کرد و بعد از اینکه عثمانی ها کربلا را محاصره کردند، به وطن بازگشت.
پس از اینکه غائله رفع شد، بعد از دو سال به کربلا بازگشت و نزد «شریف العلما » تحصیلات خود را دنبال کرد. سپس به نجف اشرف رفت و به مدت دو سال از محضر درس شیخ موسی، فرزند کاشف الغطاء ، استفاده نمود. آن گاه دوباره به وطن بازگشت و در شهرهای مشهد، کاشان و دزفول، به تصنیف و تدریس و ارشاد مردم پرداخت. در سال 1249ه .ق که به نجف بازگشت، از استادان مشهور حوزه علمیه بود.
ایشان در سال 1266ه .ق که مرحوم صاحب جواهر درگذشت، مرجع تقلید شیعیان شد و ریاست مطلق حوزه علمیه به او رسید. سرانجام در 18 جمادی الثانی 1281ه .ق، درگذشت و در سمت راست درگاه قبله صحن مقدس امام علی(علیه السلام) دفن شد. بعضی از آثار وی عبارت است از: اثبات التسامح، الارث، الاستصحاب، التقیه، حجیت ظن، حجیت قطع، المکاسب ، الصلوه، الطهاره و رسائل.
سید اسماعیل بهبهانی
علامه سید اسماعیل مجتهد بهبهانی، فرزند سید نصرالله، از فقیهان و مجتهدان طراز اول بوده است. وی در سال 1218ه .ق متولد شد و پس از فراگیری مقدمات، به نجف رفت و نزد شیخ علی و شیخ حسن، فرزندان شیخ جعفر کاشف الغطاء و صاحب جواهر و صاحب ضوابط و شیخ انصاری، به درجه اجتهاد رسید.
ناصرالدین شاه در سفر خود به نجف در سال 1287ه .ق، وی را با اصرار فراوان به تهران آورد. سرانجام در شب شنبه ششم صفر 1295ه .ق از دنیا رفت. جنازه اش را به نجف اشرف بردند و در صحن مطهر علوی، در حجره مجاور درِ شرقی، به خاک سپردند.
سید حسین کوه کمره ای
سید حسین فرزند سید محمد کوه کمره ای از سادات حسینی، از بزرگان علما و فقها و مدرسان معروف عتبات عالیات بود. او در روستای کوه کمر، از توابع تبریز به دنیا آمد. مقدمات را در تبریز از میرزا احمد مجتهد و حاج میرزا لطفعلی، امام جمعه آن شهر، فراگرفت. سپس به کربلا رفت و از محضر صاحب ریاض، صاحب ضوابط، صاحب فصول و شریف العلما و در نجف، از شیخ علی آل کاشف الغطاء ، صاحب جواهر و شیخ انصاری استفاده برد و به درجه اجتهاد رسید.
او دارای تألیفات علمی بسیاری است که به چاپ نرسیده است. این عالم بزرگ در 23 رجب سال 1299ه .ق، در نجف درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.
محمدحسین اصفهانی نجفی
محمدحسین فرزند شیخ محمدباقر اصفهانی، از علما و فقهای اصولی سده سیزدهم هجری است. در محرم 1266ه .ق متولد شد. مادرش، نوه دختری شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء بود. پس از فراگیری مقدمات فقه و اصول در اصفهان، برای تکمیل تحصیلات خود به نجف اشرف مهاجرت کرد و نزد علما و فقهای بزرگی، چون میرزا حبیب الله رشتی، شیخ رازی نجفی و میرزای شیرازی درس خواند تا مجتهدی کامل و فقیهی فاضل گردید.
سپس به اصفهان بازگشت و به تدریس و ارشاد پرداخت و در شمار علما و فقهای معروف آنجا قرار گرفت. در سال 1300ه .ق، به زهد و تقوا و سیر و سلوک مشغول شد و بار دیگر به نجف بازگشت و سرانجام در ظهر روز یکشنبه، اول محرم 1308ه .ق، در نجف درگذشت و در حجره مقبره جدش صدرالدین عاملی، واقع در صحن حرم امام علی(علیه السلام) دفن گردید.
میرزای شیرازی
میرزا محمدحسن شیرازی، فرزند میرزا محمود خوشنویس، معروف به «میرزای شیرازی»، از علما و مراجع بزرگ تقلید جهان تشیع در سده سیزدهم است. او در نیمه جمادی الاول 1230ه .ق در شیراز متولد شد. مقدمات، حکمت، فلسفه، نجوم و علوم عقلی را در اصفهان فراگرفت.
سپس به نجف رفت و در محضر شیخ مرتضی انصاری، به درجه عالی اجتهاد رسید و مشغول تدریس گردید. در سال 1293ه .ق، به سامرا مهاجرت نمود و تدریس را آغاز کرد. در سال 1309ه .ق که ناصرالدین شاه قاجار، امتیاز تنباکو را به دولت انگلیس داد، وی به تحریم تنباکو و لغو قرارداد فتوا داد.
این فتوا چنان مؤثر واقع شد که حتی همسران شاه و درباریان، قلیان های خود را شکستند. این مجتهد مبارز در شب 24 شعبان 1312ه .ق به علت بیماری سل در سامرا، درگذشت. جنازه اش را به نجف اشرف بردند و در صحن شریف کنار باب طوسی، به خاک سپردند. آخوند ملا محمدکاظم خراسانی و شیخ محمدباقر اصطهباناتی و… از شاگردان وی بودند.
میرزا حبیب الله رشتی
حاج میرزا حبیب الله رشتی، فرزند محمدعلی خان، پسر اسماعیل گیلانی، از علما و مراجع شیعیان در نیمه دوم سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم هجری است. او در سال 1234ه .ق، در رشت متولد شد و دوره سطح و قسمتی از خارج را در قزوین نزد ملا عبدالکریم ایروانی و دیگر علما به پایان برد. سپس عازم نجف گردید و در محضر صاحب جواهر و شیخ انصاری، به درجه اجتهاد رسید.
پس از وفات شیخ انصاری، سرپرستی حوزه و تدریس فقه، به ایشان واگذار شد و در شمار مراجع بزرگ قرار گرفت. سرانجام در شب پنج شنبه چهاردهم جمادی الثانی سال 1312ه .ق، درگذشت و در صحن حرم امام علی(علیه السلام)، به خاک سپرده شد. برخی از آثار مهم او، عبارت است از: بدایع الافکار ، بدایع الاصول ، کتاب امامت، قضا و شهادت، تعادل و تراجیح، کاشف ظلام ، شرح شرایع و شرح مکاسب.
میرزا محمدحسن آشتیانی
آیت الله حاج میرزا محمدحسن، فرزند میرزا جعفر آشتیانی، در خدمت شیخ مرتضی انصاری به درجه اجتهاد رسید و پس از درگذشت استادش، در سال 1282ه .ق، به تهران آمد و مرجع تقلید شیعه شد. او در سال 1319ه .ق، وفات یافت و پس از یک سال، جنازه اش را به نجف اشرف منتقل کردند و در مقبره شیخ جعفر شوشتری در جوار بارگاه امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپردند. برخی از آثار ایشان، عبارت است از: بحر الفوائد فی شرح الفوائد، کتاب اجاره، کتاب اجزاء احکام الادانی ، کتاب احیاء الموات وکتاب الوقف .
محدث نوری
میرزا حسین، فرزند میرزا محمدتقی نوری طبرسی، عالم و محدث بزرگ شیعه در سده سیزدهم هجری قمری، در سال 1254ه .ق در روستای « یالو » از توابع نور مازندران به دنیا آمد.
او تحصیلات دینی مقدماتی خود را در تهران فراگرفت. سپس در سال 1273ه .ق، به همراه استاد و پدرزن خود، شیخ عبدالرحیم بروجردی (متوفای 1306ه .ق)، به نجف اشرف مهاجرت کرد. از دیگر اساتید وی، می توان از میرزای شیرازی، ملا محمدعلی محلاتی، شیخ العراقین عبدالحسین طهرانی، شیخ اعظم مرتضی انصاری، آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی، ملاشیخ علی خلیلی، سید مهدی قزوینی، میرزا محمدهاشم خوانساری و حاج ملاعلی کنی یاد نمود.
از شاگردان وی نیز می توان شخصیت های زیر را نام برد: حاج شیخ عباس قمی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ محمدحسین کاشف الغطاء ، سید عبدالحسین شرف الدین ، شیخ محمدباقر بیرجندی، شیخ علی اکبر نهاوندی و شیخ علی زاهد قمی.
میرزا حسین نوری، به علت تلاش بسیار درباره روایات و گردآوری آنها، به «محدث نوری» شهرت یافته است. او تألیفات فراوانی از خود باقی گذاشته است که برخی از آنها عبارت است از:
1. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل: بزرگ ترین اثر محدث نوری و معتبرترین مجموعه مفصل روایی پس از وسائل الشیعه است؛
2. اللؤلؤ و المرجان: نخستین کتاب مستقلی است که در رد خرافات پدید آمده در مسئله حماسه عاشورا، نگاشته شده است؛
3. النجم الثاقب فی احوال الامام الحجّه الغائب؛
4. نفس الرحمن فی فضائل سلمان؛
5. جنّه المأوی ؛
6. بدر مشعشع، در شرح حال فرزندان موسی مبرقع ، پسر امام محمد جواد(علیه السلام)؛
7. کشف الاستار ؛
8. الفیض القدسی: نخستین کتاب مستند و معتبر در زندگانی علامه مجلسی؛
9. کلمه طیبه؛
10. دار السلام؛
11. فصل الخطاب ؛
12. معالم العبر ؛
13. میزان السماء؛
14. سلامه المرصاد؛
15. موالید الائمه؛
16. تحیه الزائر .
سرانجام این عالم بزرگوار، در سال 1320ه .ق، در سن 66 سالگی از دنیا رفت و به وصیت خود، در یکی از ایوان های صحن آستان مقدس امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
سید عبدالله بهبهانی
آیت الله سید عبدالله بهبهانی، فرزند سید اسماعیل مجتهد، از مشاهیر علمای طراز اول و متفکران مبارز صدر مشروطیت است. وی در سال 1263ه .ق، در نجف متولد شد و پس از تحصیل مقدمات و سطوح، دروس خارج را از میرزای بزرگ شیرازی آموخت و به درجه اجتهاد رسید. سپس به تهران آمد و با فتوای تحریم تنباکو مخالفت کرد.
پس از مدتی نیز رهبری انقلاب مشروطیت را کنار چند تن دیگر از علما، برعهده گرفت. سرانجام در رجب سال 1328ه .ق، در منزلش در تهران به شهادت رسید. جنازه اش را به نجف اشرف بردند و در مقبره پدرش، در ایوان مطهر علوی، به خاک سپردند.
ملا محمدعلی نخجوانی
ملا محمدعلی نخجوانی، فرزند حاج خداداد، از علما و فقهای معروف قفقاز است که در سال 1268ه .ق، در نخجوان متولد شد و پس از فراگیری مقدمات، به نجف اشرف مهاجرت کرد و در محضر میرزا حبیب الله رشتی، فاضل ایروانی و فاضل شرابیانی ، به درجه اجتهاد رسید.
بعد از فوت شرابیانی ، مرجع تقلید شیعیان قفقاز و مناطق دیگر گردید. سرانجام در شب جمعه، هفتم ربیع الثانی 1334ه .ق، در کربلا درگذشت و جنازه اش به نجف اشرف انتقال یافت و در صحن مقدس امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپرده شد.[18]
سید عبدالصمد موسوی شوشتری جزایری
از علما و فقهای معروف خوزستان است که در ذی حجه سال 1243ه .ق، در شوشتر متولد شد. بعد از خواندن مقدمات، به نجف مهاجرت کرد و از محضر استادانی، مانند شیخ مرتضی انصاری و میرزای شیرازی بهره برد. سپس به شوشتر بازگشت و در آنجا مرجعیت دینی را برعهده گرفت. سرانجام در سال 1337ه .ق، درگذشت. جنازه اش را به نجف اشرف بردند و در مقبره سید علی شوشتری، در مجاورت مرقد شریف امام علی(علیه السلام)، به خاک سپردند.
سید محمدکاظم طباطبایی یزدی
از علما و مراجع بزرگ شیعه، در سده چهاردهم هجری است. او در سال 1247ه .ق و به قولی 1256ه .ق، در روستای « کشنویه »، در شش کیلومتری شهر یزد به دنیا آمد. پس از طی مقدمات، به اصفهان رفت و نزد شیخ محمدباقر خوانساری، صاحب روضات الجنات و فقهای دیگر، به درجه اجتهاد رسید. سپس به نجف اشرف رفت و از محضر میرزای شیرازی استفاده برد و بعد از وفات او، به تدریس پرداخت.
تا آنکه در 27 رجب 1337ه .ق، درگذشت و در مقبره باب طوسی در حرم امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپرده شد. از آثار ایشان، می توان به موارد زیر اشاره کرد: بستان نیاز در مناجات فارسی، العروه الوثقی، تعادل و تراجیح، حاشیه مکاسب، حجیه الظن ، السؤال والجواب و صحیفه کاظمیه .
آخوند خراسانی
ملا محمدکاظم معروف به «آخوند خراسانی»، فرزند ملا حسین، از فقها و مراجع بزرگ شیعه در دوره قاجار است. او در سال 1255ه .ق، در مشهد متولد شد و پس از تحصیلات علوم عقلی در تهران، به نجف اشرف رفت و در خدمت شیخ انصاری و میرزای شیرازی، به درجه اجتهاد رسید و پس از مهاجرت میرزای شیرازی به سامرا، بر مسند تدریس نشست.
آخوند خراسانی در اواخر عمر، حکم به خلع محمدعلی شاه قاجار داد و در جنگ جهانی اول که ایران به دو بخش تحت نفوذ روس و انگلیس درآمد، به شدت نسبت به تهاجم آنان اعتراض کرد. سرانجام در شب چهارشنبه 21 ذی حجه سال 1339ه .ق، در حالی که به اتفاق عده ای، قصد مسافرت به ایران داشت، بر اثر سکته از دنیا رفت و جنازه اش را در مقبره میرزای رشتی، در دالان سلطانی صحن حضرت امیر(علیه السلام) به خاک سپردند.
برخی آثار وی عبارت است از: کفایه الاصول ، کتاب اجاره، کتاب اجتهاد و تقلید، حاشیه بر اسفار و حاشیه بر رسائل و مکاسب شیخ انصاری.
شیخ الشریعه اصفهانی
ملا فتح الله فرزند حاج میرزا محمدجواد نمازی شیرازی، معروف به شیخ الشریعه اصفهانی، از مشاهیر علما و فقها و مشایخ اجازات عصر خود بود. او در ربیع الاول سال 1266ه .ق، در شیراز متولد شد. دوران کودکی خود را در اصفهان گذرانید و پس از تحصیل در خدمت علمای بزرگ آنجا، مانند ملا عبدالجواد خراسانی، ملا حیدرعلی اصفهانی و ملا احمد سبزواری، به اخذ اجازه و روایت نایل شد.
در سال 1296ه .ق، به نجف اشرف رفت و در محضر میرزا حبیب الله رشتی و شیخ محمدحسین فقیه، به درجه اجتهاد رسید. بعد از وفات میرزا محمدتقی شیرازی نیز ریاست شیعه، به وی منتقل شد. او در شب یکشنبه هشتم ربیع الثانی سال 1339ه .ق، درگذشت و در حجره سوم سمت شرقی صحن مطهر علوی، دفن گردید.
از تألیفات وی می توان به کتاب افاضه الغدیر فی حل العصیر و اناره الحالک فی قراءه ملک و مالک، اشاره کرد.
شیخ عبدالله مامقانی
آیت الله حاج شیخ عبدالله مامقانی، فرزند علامه حاج شیخ محمدحسن، از مشاهیر علمای امامیه، در ربیع الاول 1290ه .ق، در نجف متولد شد. پدر وی نیز از بزرگان علما و مراجع تقلید شیعه در نجف بود.
شیخ عبدالله مامقانی، تألیفات زیادی از خود به جای گذاشته که از جمله معروف ترین آنها، کتاب رجالی «تنقیح المقال فی احوال الرجال » است. از دیگر تألیفات وی، می توان به این آثار اشاره کرد: ارشاد المستبصرین، تحفه الخیره، تحفه الصفوه فی الحیات، الدر المنضود فی صیغ الایقاعات والعقود ، سراج الشیعه، السیف البتار ، مرآت الارشاد، مرآت الکمال ، مطارح الافهام، مقابس الهدایه ، نهایه المقال . او در 16 شوال 1351ه .ق، از دنیا رفت و در مقبره پدرش، در جوار بارگاه امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
میرزا محمدحسین نائینی
از علما و مراجع طراز اول حوزه علمیه نجف بود که در سال 1277ه .ق، متولد شد. در اصفهان نزد شیخ محمدباقر نجفی و سید ابوالمعالی کرباسی درس خواند و سپس به عتبات عالیات رفت.
ابتدا در سامرا نزد میرزای شیرازی و سید محمد فشارکی و بعد در کربلا نزد صدر و سپس در نجف در محضر آخوند خراسانی تحصیل کرد؛ تا اینکه بعد از وفات میرزا محمدتقی شیرازی و شریعت اصفهانی، مرجعیت شیعه را عهده دار گردید. میرزای نائینی از طرفداران نهضت مشروطه و یکی از رهبران معنوی این نهضت بود.
برخی از تألیفات مهم وی عبارت است از: تنبیه الامه و تنزیه الملّه در لزوم مشروطیت ایران، حاشیه بر کتاب عروه الوثقی، وسیله النجاه و رساله ای در لباس مشکوک. او در شب جمعه 26 جمادی الاول 1355ه .ق، در نجف درگذشت و در یکی از حجرات صحن مطهر علوی به خاک سپرده شد.
شیخ عباس قمی
حاج شیخ عباس، فرزند محمدرضا قمی از مشاهیر علما و محدثان شیعه در سده چهاردهم هجری است. او در سال 1294ه .ق، در قم متولد شد و در 18 سالگی به نجف رفت و در خدمت میرزا حسین نوری به تحصیل پرداخت و پس از وفات وی درسال 1320ه .ق، به قم بازگشت و در آنجا به تألیف و موعظه مشغول گردید.
در سال 1332ه .ق، به مشهد رفت و به تألیف پرداخت. سپس در سال 1352ه .ق، به نجف برگشت تا اینکه در سال 1359ه .ق، درگذشت و کنار استاد خود، حاج میرزا حسین نوری، در صحن حرم امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپرده شد. آثار زیادی از وی به جای مانده است؛ از جمله مفاتیح الجنان، منتهی الآمال ، الکنی والالقاب ، هدیه الاحباب ، الفوائد الرضویه و نفس المهموم .
ضیاءالدین عراقی
آقا شیخ ضیاءالدین عراقی، فرزند ملا محمدکبیر از مراجع بزرگ سده چهاردهم هجری، در سال 1287ه .ق، در سلطان آباد (اراک) به دنیا آمد. وی فقه، اصول و کلام را در اصفهان نزد آخوند کاشی، جهانگیرخان و شیخ محمدباقر آموخت. سپس به نجف اشرف رفت و از محضر آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، سید محمد فشارکی، میرزا حسین خلیلی، شریعت اصفهانی و شیخ حبیب الله رشتی بهره برد و به درجه اجتهاد رسید.
بعد از آخوند خراسانی، مدت سی سال مجلس درسش مشهور بود و بسیاری از مراجع و مجتهدان، از جمله آیات عظام سید محسن حکیم، شیخ محمدتقی آملی، سید محمدتقی خوانساری، عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خوئی، نزد ایشان شاگردی نمودند. او در شب دوشنبه 28 ذی قعده سال 1361ه .ق، در نجف درگذشت و در حجره متصل به دالان صحن درِ سلطانی، دفن شد.
آثار فراوانی از ایشان به جای مانده است؛ از جمله بدایع الافکار فی الاصول ، رساله فی لباس المشکوک، القضاء، مقالات اصولیه ، حاشیه بر رسایل، حاشیه بر کفایه ، حاشیه بر عروه الوثقی و شرح تبصره.
محمدحسین کمپانی
آیت الله حاج شیخ محمدحسین اصفهانی، معروف به کمپانی، فرزند محمدحسن معین التجار ، از علمای سده سیزدهم هجری است که در سال 1296ه .ق، در کاظمین متولد شد و پس از طی مقدمات و سطوح عالی، سیزده سال از محضر آخوند خراسانی بهره برد و علوم معقول را در خدمت محمدباقر اصطهباناتی شیرازی فراگرفت و در اواخر عمر به مقام مرجعیت رسید.
او پس از یک هفته از فوت آیت الله عراقی، در هشتم ذی حجه سال 1361ه .ق، درگذشت و در حجره ای متصل به مناره شمالی ایوان طلای صحن امام علی(علیه السلام)، دفن شد. برخی از آثار ایشان، عبارت است از: تحفه الحکیم، نهایه الدرایه، حاشیه بر کفایه الاصول و حاشیه بر مکاسب.
سید ابوالحسن اصفهانی
آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی، فرزند سید محمد بن سید عبدالحمید ملقب به آیت الله، مرجع اعلای تقلید و رئیس حوزه علمیه نجف و از بزرگ ترین مدرسان بزرگ فقه و اصول در قریه « مدیسه » از دهات لنجان اصفهان متولد شد. او برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت. سپس در سال 1308ه .ق، عازم نجف اشرف شد و نزد استادان بزرگ آنجا به درجه عالی اجتهاد رسید.
دیری نگذشت که شهرتش، جهان تشیع را فراگرفت؛ تا اینکه پس از وفات میرزای نائینی در سال 1355ه .ق، مقام مرجعیت و ریاست حوزه علمیه نجف به ایشان رسید. در اواخر عمر، به درد پا مبتلا شد و در آخرین سال زندگی اش برای معالجه و استراحت به لبنان رفت و پس از چندی به بغداد بازگشت و شب نهم ذی حجه سال 1365ه .ق، در کاظمین درگذشت. جنازه اش را به نجف حمل کردند و در صحن حرم امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپردند.
حاج آقاحسین قمی
آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی، از مشاهیر علما و مراجع تقلید سده چهاردهم هجری است. او در سال 1284ه .ق، در قم متولد شد و پس از خواندن مقدمات و سطوح در تهران، برای تکمیل تحصیلات به نجف مهاجرت کرد و در محضر درس آخوند خراسانی، میرزا محمدحسن شیرازی و علامه ملا محمدکاظم یزدی به درجه اجتهاد رسید.
در سال 1331ه .ق، به مشهد آمد و به تدریس و اقامه نماز جماعت پرداخت و نفوذ زیادی یافت. ایشان در واقعه مسجد گوهرشاد و کشف حجاب، برای مذاکره با رضاشاه به تهران رفت. اما از ملاقات او جلوگیری و در نهایت، توقیف شد. سپس در سال 1345ه .ق، به عتبات عالیات تبعید گردید. ایشان در کربلا ساکن شد و به تدریس پرداخت و در سال 1365ه .ق، که آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی وفات یافت، مرجعیت شیعیان به وی رسید.
سرانجام در سال 1366ه .ق، در بیمارستان بغداد درگذشت. جنازه اش را به نجف اشرف بردند و در آستان حضرت علی(علیه السلام)، کنار آیت الله شریعت اصفهانی، به خاک سپردند.
سید ابراهیم اصطهباناتی
آیت الله حاج سید ابراهیم اصطهباناتی معروف به «حاج سید میرزا آقا اصطهباناتی شیرازی»، از فقها و مجتهدان زاهد و عارف و بارع بود که بعد از فوت آیت الله العظمی اصفهانی در نجف اشرف، به مقام مرجعیت رسید. بسیاری از دانشمندان و مراجع، از جمله آیت الله مرعشی نجفی، از محضر وی استفاده کردند. او در سال 1374ه .ق، در نجف از دنیا رفت و در یکی از حجره های صحن مطهر امیرمؤمنان (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
سید عبدالحسین شرف الدین
سید عبدالحسین فرزند سید یوسف شرف الدین عاملی، از علمای بزرگ شیعه، از جبل عامل (واقع در جنوب لبنان)، در سده چهاردهم هجری است. او در سال 1290ه .ق، در کاظمین به دنیا آمد. پدرش در یک سالگی وی، برای تحصیلات دینی به نجف اشرف مهاجرت کرد. اما چند سال بعد، آنها به جبل عامل بازگشتند و سید عبدالحسین، تحصیلات ابتدایی خود را در محضر پدر سپری کرد. او پس از ازدواج، در سال 1310ه .ق، به عراق بازگشت و به سامرا رفت.
اما طولی نکشید که با بازگشت میرزای شیرازی به نجف، او نیز به آنجا مهاجرت کرد و نزد علمای بزرگ شیعه تحصیلات دینی خود را در این شهر ادامه داد.
شرف الدین پس از دوازده سال تحصیل و دستیابی به درجه اجتهاد، در سال 1322ه .ق، به جبل عامل بازگشت و بیشتر عمر خود را در شهر «صور» (در جنوب لبنان)، سپری کرد. او در این مدت، تلاش های فراوانی برای وحدت مسلمانان انجام داد و به این منظور، دو بار در سال های 1329 و 1338ه .ق، به مصر سفر کرد و با علما و اندیشمندان آنجا دیدار نمود.
همچنین او کنار گروه های استقلال طلب لبنان، علیه اشغالگری فرانسه، به مبارزه پرداخت و در این راه، سختی ها و مشکلات فراوانی دید. او سرانجام در سن 87 سالگی، در سال 1377ه .ق، از دنیا رفت و پیکر وی پس از تشییع جنازه در شهرهای بیروت، بغداد، کاظمین و نجف، در ضلع جنوبی صحن آستان امام علی(علیه السلام)، کنار مقبره استادش،سید محمدکاظم یزدی، به خاک سپرده شد.
از علامه شرف الدین ، تألیفاتی به جای مانده است که مهم ترین منبع: فارس
مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.
