مهمترین جوایز ادبی ایران کدام جوایز هستند؟

به گزارش خبرنگار «نسیم»، ادبیات که در طول تاریخ جزو یکی از هنرهای هفتگانه به‌ شمار می‌رود همواره مقامی والا در میان همه ملل تاریخ احراز کرده و از قدیم‌الایام تاکنون همواره کسانی که در این هنر صاحب مقام و رتبه‌ای بوده‌اند مورد تقدیر و ستایش واقع شده اند که اهداء جوایز ادبی یکی از مهمترین آنهاست.

در دوره‌های مختلف تاریخ، سبک‌های مختلف ادبی به وجود آمد و این رشته از هنر وسعت بسیار زیادی پیدا نمود و امروزه هر کشور جایزه ای مخصوص به خود دارد که همه‌ساله به عده‌ای از اشخاص ‌علاقمند که منشاء اثری در این رشته بوده‌اند تقدیم می‌دارد.

جایزه ادبی عبارت است از افتخاری که توسط نهادهای دولتی یا غیر آن، فرهنگستان‌ها، انجمن‌های ادبی، بنیادها و حتی اشخاص منفرد به آثار ادبی و همراه با مبلغی پول ، به صورت سالیانه اعطا می‌شود.

در کشور ما این جوایز بیشتر در نیمه دوم سال و در دهه بزرگداشت انقلاب اسلامی اهدا می‌شود و می توان گفت که در ایران جوایز ادبی مثلا در مقایسه با فرانسه که در سال 700 جایزه ادبی برگزار می‌کند، از سابقه و تنوع زیادی برخوردار نیست.

جوایز ادبی اغلب با هدف تشویق و تقدیر از پدیدآورندگان، تقدیر و اطلاع رسانی درباره کتاب‌های منتشر شده و نیز ترویج و در دسترس قرار دادن کتاب‌ها برای مخاطبان برگزار می شوند و نتایج وآثار مثبتی از قبیل: تقویت و اقتدار حوزه نشر و همچنین کم کردن فاصله پدیدآورنده با مخاطب و ایجاد شور کتاب و کتاب خوانی در جامعه دارند.

برخی از معتبر ترین جوایز روز ایران عبارتند از:

جایزه کتاب سال:

کتاب سال جمهوری اسلامی ایران عنوان یک جایزه دولتی جهانی است که هر ساله در بهمن ماه و با تأیید نهایی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به نویسندگان برگزیده در بخش‌های کلیات، فلسفه اسلامی، فلسفه غرب، دین، علوم اجتماعی، زبان، علوم کاربردی، هنر، ادبیات و تاریخ اعطا می‌گردد. جایزه جهانی کتاب سال در ایران برای اولین بار در سال 1372 برگزار شد.

این جایزه به منظور شناسایی و معرفی کتاب ‌های برتر علمی، ادبی و پژوهشی در دو حوزه «اسلام» و«ایران »و بزرگداشت پدیدآورندگان این آثار، توسط خانه کتاب ایران برگزار می شود.

بر طبق ایین نامه اجرایی این جایزه برخی از معیارهای انتخاب کتاب عبارتند از:

• تأثیرگذاری در ارتقای سطح علمی و فرهنگی کشور.
• تازگی و نوآوری در موضوع، ساختار، پرداخت و نگاه کتاب.
• رعایت استانداردها در ساخت، فصل بندی، نگارش، دستور زبان و واژگان.
• بهره مندی از قدرت تحلیل و استنتاج منطقی.
• ارزشمندی علمی و محتوایی کتاب.
• استحکام و زیبایی زبان.
• التزام به ارزش های فرهنگی، دینی و انسانی.

دبیر خانه جایزه جهانی فروردین ماه هر سال، با درج فراخوان ازطریق وب سایت رسمی جایزه جهانی کتاب سال و همچنین آگهی در رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی مناسب در داخل و خارج از کشور؛ از نویسندگان، پژوهشگران، صاحب‌نظران، ناشران، کانون ها، مؤسسه‌های علمی ـ پژوهشی دعوت می کند، کتابهای پیشنهادی خود را که طی سال میلادی گذشته و برای نخستین بار انتشار یافته ، تا پایان تیرماه به دبیرخانه اعلام و ارسال نمایند و مراسم اهدای جوایز برگزیدگان جایزه جهانی کتاب سال در دهه فجر هر سال برگزار خواهد شد.

به برگزیدگان هر رشته، تندیس جایزه جهانی، لوح تقدیر به امضای رئیس جمهور و جایزه ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اهدا می گردد و میزان جایزه به پیشنهاد هیأت علمی و تصویب معاون فرهنگی قابل افزایش یا کاهش است.

جایزه ادبی پروین اعتصامی:

این جایزه دولتی به نام پروین اعتصامی که از او با عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» یاد می‌شود نام گذاری شده است. هدف از برگزاری جایزۀ ادبی پروین اعتصامی و اهدای جایزة آن بزرگداشت مقام و شخصیت شاعر نامدار ایران پروین اعتصامی، رشد و اعتلای خلاقیت‌ها و آفرینش های ادبی بانوان، ترویج و تقویت زبان فارسی در خارج ازکشور، ایجاد پیوند بین ادبیات ملل به ویژه در حوزة جهان اسلام، معرفی چهره‌های شاخص زنان ادیب و پژوهنده وتقدیر از زنان در عرصة زبان و ادب فارسی است.

جایزۀ پروین اعتصامی در حال حاضر توسط بنیاد ادبیات داستانی برگزار می گردد.

این جایزه در چند حوزه برگزار می شود که عبارتند از:

• شعر
• ادبیات داستانی (داستان بلند، داستان کوتاه و نظایر آنها)
• ادبیات نمایشی (نمایشنامه)
• پژوهش های ادبی (نقد و پژوهش، پایان نامه های دانشجویی، مجموعه مقالات ادبی و نظایر آنها)
• ادبیات کودکان (داستان و شعرکودک و نوجوان)

دبیر خانة جشنوارۀ پروین اعتصامی نیمۀ نخست هرسالی که جایزه برگزار می شود، با درج آگهی فراخوان در روزنامه های کثیر الانتشار و رسانه های جمعی، از تمامی بانوان اهل قلم اعمّ از شاعران، نویسندگان، مترجمان، منتقدان و پژوهشگران دعوت می کند که آثار خود را تا پایان شهریورماه آن سال به دبیرخانه ارسال نمایند، جوایز جایزه هر دو سال یک بار طی مراسمی مقارن با روز تولد پروین اعتصامی (نیمۀ دوم اسفندماه) اهداء می شود و به نفرات برتر در هر کدام از موضوعات ، تندیس، لوح تقدیر به امضای وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و جایزه ی ویژه که به پیشنهاد دبیر هیئت امنا و تصویب هیئت امنا در هر دوره تعیین می شود اهداء می گردد.

جایزه جلال آل احمد:

جایزه ادبی جلال آل‌احمد یک جایزه ادبی دولتی است که به‌ منظور معرفی آثار برگزیده ادبیات داستانی در ایران پایه‌گذاری شده است. این جایزه به نام جلال آل احمد نویسنده مشهور ایرانی که از بزرگترین روشنفکران معاصر جهان می باشد نام‌گذاری شده است و با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۷ نخستین دوره خود را در سال‌روز تولد آل‌احمد آغاز کرد.

موسسه خانه کتاب ایران مسئول برگزاری این جایزه بود اما در حال حاضر بنیاد ادبیات داستانی مسئولیت برگزاری این جایزه را به عهده دارد.

هدف از اهدای جایزه ادبی، جلال آل احمد ارتقاء زبان و ادبیات ملی ـ دینی مبنی بر بزرگداشت پدیدآورندگان آثار برجسته، بدیع و پیشرو است و تشویق و ترغیب نویسندگان، منتقدان، مستند نویسان و تاریخ نگاران باید در جهت اهداف پیش گفته باشد و حوزه مورد ارزیابی هیأت داوران این جایزه، شامل آثاری است که با موضوع : داستان (بلند ـ کوتاه)، نقد ادبی، مستند نگاری و تاریخ نگاری به چاپ رسیده باشند.

نیمه نخست هر سال دبیر خانه جلال آل احمد، با درج آگهی فراخوان در روزنامه های کثیر الانتشار و رسانه های جمعی، از تمام نویسندگان، منتقدان و تاریخ نگاران دعوت می کند تا آثار خود را تا پایان تیر ماه به دبیرخانه ارسال نمایند و پس از بررسی و ارزیابی توسط هیأت داوران، هر سال طی مراسمی هم زمان با سالروز تولد جلال آ ل احمد (دوم آذر ماه) به برگزیدگان جوایز تعیین شده در این آیین نامه اهدا خواهد شد.

این جایزه که گرانترین جایزه ادبی کشور به شمار می رود به نفرات اول برگزیده در هر کدام از رشته های این جایزه، نشان ادبی جلال آل احمد، تندیس، لوح تقدیر به امضای وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و 110 سکه بهار آزادی اهدا می کند.

جایزه قلم زرین:

جایزه قلم زرین هرساله همزمان با روز ملی قلم توسط انجمن قلم ایران برگزار می شود. انجمن قلم ایران طی فراخوانی از کلیه ناشران، نویسندگان، شاعران، پژوهشگران، منتقدان و مؤلفان مجاز برای شرکت در این جایزه دعوت می نماید و حوزه های ادبی از جمله نقد و پژوهش ادبی، داستانی بزرگسال، شعر بزرگسال، داستان کودک و نوجوان، شعر کودک و نوجوان که برای اولین بار در همان سال منتشر شده اند را مورد ارزیابی قرار می دهد.

جشنواره قلم زرین، در سال ۱۳۸۰ توسط هیئت موسس انجمن قلم ایران تاسیس شد و بادوام‌ترین و در عین حال معتبرترین و گرانترین جایزه غیر دولتی کشور و تنها جایزه رسمی است که در ابتدای تابستان برگزار می‌شود و منتخبان خود را معرفی می‌کند.

گزینش ، معرفی و تقدیر از آثار شایسته ی ادبی ، تکریم و تقدیر از مولفان و پدید آورندگان آثار برگزیده و معرفی آثار برتر به جامعه از جمله رویکردهای این جایزه محسوب می شود.

از دیگر جوایز ادبی ایران که تا سال گذشته همچنان به فعالیت خود ادامه داده اند عبارتند از:

• جایزه ادبی یوسف
• جایزه کتاب سال دفاع مقدس
• جایزه کتاب سال شعر جوان (قیصر امین‌پور)
• جایزه ادبی آوانگارد
• جایزه ادبی مولوی
• جایزه ادبی «کومش»
• جایزه ادبی سلمان هراتی
• جایزه ادبی صادق هدایت
• جایزه ادبی گام اول
• جایزه ادبی خلیج فارس
• جایزه ادبی «واو»

در این میان هستند جوایز ادبی شناخته شده ای که هر کدام به دلایلی کنسل شده و به فعالیت خود پایان داده اند که برخی از آنها عبارتند از:

جایزه ادبی هوشنگ گلشیری، جایزه نویسندگان و منتقدان مطبوعات، روزی روزگاری ، جایزه ادبی مهرگان، جایزه ادبی یلدا، جایزه شهر کتاب، جایزه مهرگان و جایزه ادبی هفت اقلیم.

می توان گفت که جایزه‌ها صرف‌نظر از دولتی یا خصوصی‌بودن‌شان باید در درجه‌ی اول برای نویسنده و جامعه ادبی اعتبار کسب کنند و هرچه کمیت و کیفیت برگزاری این جوایز در کشور بیشتر و بهینه تر شود بازار ادبیات و کتاب در جامعه گرم تر و پربار تر خواهد شد.