وعده‌ی عجیب کنکور الکترونیکی

چندسالی است که کنکور سراسری بی‌اعتنا به گفته‌های مسئولان مختلف آموزش عالی همچنان تنهاترین راه سنجش داوطلبان ورود به دانشگاه محسوب می‌شود. سال 86 طبق مصوبه طرح اصلاح قانون سنجش‌وپذیرش دانشجو قرار بود که نقش کنکور سال‌به‌سال کمرنگ‌تر شود و تا سال 90 به‌کلی حذف شود؛ تصمیمی که اگر اجرایی می‌شد با شروع قرن جدید 10 سالی می‌شد که دیگر خبری از کنکور وجود نداشت. با وجود اینکه امروز رقابت اصلی در کنکور بر سر رشته‌های پرطرفدار مثل پزشکی و مهندسی است و راه برای ورود بخش عظیمی از داوطلبان بدون‌کنکور به دانشگاه باز است، اما از سال گذشته که مصوبه «سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی» توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد، باز هم تب‌وتاب درباره سرنوشت این آزمون پرحاشیه بالا گرفت؛ آزمونی که اظهارنظر هر مسئول مرتبط با نظام آموزش عالی، نگرانی جدیدی در میان داوطلبان ایجاد می‌کند. این‌بار سازمان سنجشی‌ها تصمیم گرفتند جنگ روانی جدیدی برای داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها داشته باشند.

وقتی سازمان سنجش ساز جدیدی را برای داوطلبان کنکوری کوک می‌کند
سه‌ماه پیش بود که برای اولین‌بار پورعباس، رئیس سازمان سنجش آموزش کشور صحبت از تغییر شکل اساسی در روند برگزاری آزمون سراسری داد. به‌گفته او آزمون سراسری تا سال 1403 به‌صورت الکترونیکی برگزار خواهد شد؛ اتفاقی که تکرار دوباره آن توسط این مقام مسئول طی چند روز گذشته نشان می‌دهد عزم سازمان سنجش برای تحقق این مساله -که البته پشتوانه‌های عملی آن جای سوال دارد- جدی است. اما این همه ماجرا نیست، بلکه بخش دیگر صحبت این مقام مسئول نیز ابهامات زیادی را در ذهن‌ها ایجاد کرده است. به‌گفته او برگزاری آزمون سراسری از دوبار در سال به هر ماه یک‌بار تغییر می‌کند و هر داوطلب می‌تواند در دو مورد از این آزمون‌ها شرکت کند. سنجش متعدد خواهد بود، اما پذیرش یک‌مرتبه صورت می‌گیرد. پورعباس 25فروردین‌ امسال بار دیگر همان مطلبی را که در نشست خبری خود در بهمن‌ سال گذشته گفته بود، تکرار و اعلام کرد: «آزمون‌های سراسری به‌سمت‌وسوی هوشمندی و الکترونیکی شدن خواهد رفت و هر داوطلب می‌تواند هر یک‌ماه یا دوماه یک‌بار به‌صورت آزمایشی در رقابت‌های علمی شرکت و شانس خود را برای حضور در دانشگاه موردنظرش امتحان کند.»

این مقام مسئول درحالی از اعمال چنین تغییراتی در روند برگزاری آزمون سراسری صحبت می‌کند که یکی از مهم‌ترین مسائل پیرامون این مساله، جایگاه دستگاه‌های دخیل در روند برگزاری کنکور است. همین چندوقت پیش بود که دعوای میان وزارت علوم و شورای‌عالی انقلاب فرهنگی درباره چگونگی اجرای یکی از بندهای مصوبه این شورا درمورد کنکور سروصدای زیادی به‌راه انداخت. این بار هم مشخص نیست سازمان سنجش از لحاظ قانونی در جایگاهی قرار دارد که بتواند به‌صراحت درباره اعمال چنین تغییراتی صحبت کند.

سازمان سنجش امکان تغییر شیوه برگزاری کنکور را ندارد
شیوا قاسمی‌پور، عضو کمیسیون آموزش مجلس درباره جایگاه قانونی سازمان سنجش در راستای الکترونیکی کردن و همچنین برگزاری ماهانه کنکور گفت: «این سازمان چنین جایگاهی ندارد. این سازمان نمی‌تواند چنین کاری را به‌تنهایی انجام دهد، زیرا کنکور موضوعی شخصی نیست. در موضوع سنجش شورای انقلاب عالی فرهنگی نیز ورود کرده و نقش سیاستگذاری را برعهده دارد، از طرفی سال‌ها قبل مجلس هم در این زمینه قانونگذاری کرده است. اگر مصوبه قانونی در این موضوع وجود نداشته باشد، یعنی این سازمان خلاف عمل کرده و قطعا اگر سازمانی برخلاف مصوبات فعالیتی انجام دهد با آن برخورد خواهد شد.»

در ادامه فرشاد مهرافشان، کارشناس حوزه آموزش هم در این باره تصریح کرد: «به‌لحاظ قانونی سازمان سنجش فقط مجری قوانین است، البته مدت زمانی زیادی است که مسئولان به‌دنبال برگزاری الکترونیک کنکور هستند، اما اینکه چنین اتفاقی در عمل اجرا شود یا نه جای سوال است و با توجه به اینکه اطلاعات بیشتری در این زمینه منتشر نشده، نمی‌توان به‌صورت قطعی درباره آن صحبت کرد.»
طبق گفته رئیس سازمان سنجش قرار بر این است که کنکور هرماه برگزار شود و از دوبار در سال به هرماه تغییر کند و هر داوطلب بتواند در دو مورد از این آزمون‌ها شرکت کند. با وجود اینکه کنکور به‌صورت مستقیم با آینده دانش‌آموزان و جوانان گره خورده، اما هیچ‌جزئیاتی از طرح مذکور منتشر نشده است. درحال‌حاضر مشخص نیست که در چه سامانه‌ای و با چه امکاناتی از نظر سرور و هوش مصنوعی قرار است اجرایی شود. با توجه به اینکه زمان باقی‌مانده برای این طرح تنها دوسال است، باید دید برای به اجرا در آمدن آن به چه امکاناتی و در چه سطحی نیاز است و تحقق این موضوع ظرف سه‌سال عملیاتی است یا خیر؟

 نیازمند برنامه‌نویسی و سرورهای پرقدرت هستیم
حامد صابری، بنیانگذار بخش محتوا و بازاریابی پلتفرم آموزشی ویدان درباره امکان‌پذیر بودن این طرح گفت: «با توجه به اینکه این برنامه برای دوسال آینده است و قرار بر است که آزمون کنکور هوشمند و الکترونیکی شود، قطعا در این دوسال نیازها و امکانات آن تهیه خواهد شد. برای راه‌اندازی دقیق یک آزمون الکترونیکی و هوشمند نیاز به برنامه‌نویسی و سرورهای پرقدرت داریم که همزمان وقتی افراد وارد سامانه می‌شوند بدون اینکه تاخیر یا هنگی اتفاق بیفتد یا مشکلی پیش بیاید بتوانند به‌خوبی آزمون را پشت سر بگذارند، اما نیاز به تکنولوژی و تخصص دارد.»

به گفته او این اتفاقات قطعا باید با تست همراه باشد. اصطلاحا سرورها را زیربار می‌برند و باگ‌های موجود را بررسی می‌کنند. همان‌طور که کشورهای دیگر این آزمون را انجام می‌دهند. در آمریکا هر کدام از دانشگاه‌ها یا موسسات با توجه به قدمت و اعتباری که دارند، این آزمون‌ها را برگزار می‌کنند. اکنون سال‌هاست آزمون‌های MBA و DBA در کشورها آنلاین برگزار می‌شوند و مشکلی پیش نمی‌آید، البته قطعا در روزهای اول برگزاری این آزمون‌ها به‌صورت آنلاین چالش‌هایی داشته‌اند.

امکانات اجرایی برگزاری الکترونیکی آزمون‌ها در کشور وجود ندارد
فرشاد مهرافشان درمورد توانایی سازمان سنجش برای برگزاری چنین آزمونی در سطح کلان ادامه داد: «سازمان سنجش یکباره نمی‌تواند سراغ برگزاری کنکور هوشمند برود. چندسالی می‌شود که بحث برگزاری کنکور هوشمند داغ است، اما تا این لحظه امکانات اجرایی شدن چنین تصمیمی در کشور وجود ندارد. البته باید توجه کرد که سازمان سنجش با هماهنگی چه شرکت و ارگانی اعلام آمادگی کرده است. فکر نمی‌کنم این طرح عملیاتی باشد. کشورهای پیشرفته‌ای مثل چین و کره که کنکور برگزار می‌کنند نیز تابه‌حال چنین کاری نکرده‌اند.»

این کارشناس آموزشی گفت: «با توجه به اینکه سازمان سنجش علاوه‌بر کنکور آزمون‌های دیگری ازجمله آزمون‌های شرکتی، استخدامی و... را برگزار می‌کند، اگر قرار بر چنین تصمیمی باشد منطقا باید از آزمون‌های متفرقه با داوطلبان کمتر شروع شود و با آزمون‌های متعدد، خطا و باگ‌های این سامانه ارزیابی شود و درنتیجه اگر عملیاتی بود به‌صورت کامل آن را اجرا کنند.»

امنیت را باید پله‌پله بالا برد
هرچه اهمیت آزمون بیشتر باشد، امنیت و حساسیتی که برای آن وجود دارد بیشتر می‌شود. در آزمون‌های هوشمند و الکترونیکی شبهه تقلب بیشتر وجود دارد و این آزمون‌ها ممکن است از نظر تقلب یا درستکاری داوطلب شبهه‌ناک باشند و شاید یکی از معایبی که به هوشمند شدن کنکور وارد است همین موضوع باشد.

بنیانگذار بخش محتوا و بازاریابی پلتفرم آموزشی ویدان در این باره گفت: «در دوران کرونا دیدیم که آموزش‌های غیرحضوری رشد چنددرصدی در ایران داشت و چندین برابر شد. شاهد بودیم آموزش مجازی برای مدارس و دانشگاه‌ها تا چه حد کمک‌کننده بود. در دوران کرونا پلتفرم‌هایی که سرآمد هستند، توانستند کارهای بزرگی انجام دهند. تمام کورس‌های پلتفرم ما شامل آزمون‌های آنلاین هستند. در این آزمون‌ها نیز این‌طور است، هرچند متاسفانه تا قبل از کرونا فرهنگ آموزش آنلاین یا غیرحضوری وجود نداشت، اما به‌هرحال این فضا به‌وجود آمد و توانستیم از آن استفاده کنیم. از لحاظ امنیت قطعا راهکارهایی در دنیا تعریف شده است. آزمون‌هایی را در دنیا داریم تحت‌عنوان CBT که دقیقا آزمون‌های الکترونیکی است و استاندارد است. در قسمت‌های امنیت روی آن بسیار کار شده است، برای مثال از بانک سوالات، صفحه در هنگام آزمون برای کاربر قفل می‌شود، هر سوال زمان دارد و در بسیاری از آزمون‌ها وب‌کم موبایل یا کامپیوتر فعال می‌شود. مدل‌های مختلفی وجود دارد که می‌توان امنیت آزمون را بالا برد. مهم این است که در این مسیر قدم بگذاریم و به‌مرور امنیت را زیاد کنیم و زمانی که به حد استانداردی رسید، رونمایی کنیم، به همین دلیل نباید نگران این مورد بود.»

صابری با تاکید بر اینکه سرنوشت چنین طرحی به‌سرعت ارتباط و اینترنت وابسته است، تصریح کرد: «اجرایی کردن این تصمیم قطعا مشکلاتی به‌وجود خواهد آورد که باید برای آن فکری جدی کرد. کنکور انسانی -که بیشترین داوطلبان مربوط به این حوزه است- چیزی حدود 200 هزار نفر شرکت‌کننده دارد و اگر به همین مورد دقت کنیم در یک زمان این تعداد افراد بخواهند وارد سیستم شوند، قطعا مشکل‌زا خواهد بود. تعداد دقیق داوطلبان انسانی بالای 370 هزار نفر است و همین مهم روند اجرای آن را مشکل می‌کند. قطعا باید سرورهایی درنظر گرفته شوند که ظرفیت استفاده همزمان این میزان کاربر را در یک زمان مشخص داشته باشند. درست است که برگزاری ماهانه کنکور از تعداد داوطلبان می‌کاهد، اما باز هم نباید خوشبینانه به این مساله نگاه کرد. همان اندازه که استفاده از چنین بستری می‌تواند مزایای خوبی را به‌همراه بیاورد، در صورت اشتباه قطعا سرنوشت جمعیت زیادی از داوطلبان تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد.»

فرشاد مهرافشان با انتقاد از اینکه هنوز درباره جزئیات تصمیم سازمان سنجش مبنی‌بر برگزاری آنلاین کنکور منتشر نشده است، گفت: «درحال‌حاضر سیستم‌های ارزان‌قیمتی در بازار وجود دارد. اطلاعی ندارم که آیا در برنامه سازمان استفاده از چنین وسایلی وجود دارد یا خیر، اما درصورت استفاده از چنین وسایلی و چاپ نشدن دفترچه آزمون و عدم استفاده از کاغذ یقینا از لحاظ هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه خواهد بود. اینکه بستر آن فراهم باشد و اینترنت و سرورهایش وجود داشته باشد کمی بعید به‌نظر می‌رسد. اما به این دلیل که این طرح به‌صورت تمام مطرح نشده، شاید آنچه مدنظر سازمان است، عدم شرکت تمامی افراد از تمام کشور در کنکور است. همان‌طور که درحال‌حاضر نیز تمامی داوطلبان ورود به دانشگاه کنکور نمی‌دهند.»

او افزود: «با توجه به آماری که سازمان سنجش داده است، 92 درصد از افراد بدون‌کنکور وارد دانشگاه می‌شوند. اگر قرار باشد سیستمی پیاده شود که این 8 درصد از افرادی که با کنکور وارد دانشگاه می‌شوند، صِرف ثبت‌نام کردن در کنکور سراسری شرکت کنند و این طرح در مرکز استان‌ها و با تعداد محدودی برقرار شود. علاوه‌بر اینکه قابل‌اجراست، بسیار خوب و مفید هم هست.»

کنکور مجازی؛ به‌مثابه شوک جدید به روح‌وروان داوطلبان
با تمامی مشکلات و ابهاماتی که در این طرح ناگفته وجود دارد، اما همچنان باید دید که چنین طرحی در اجرا چطور می‌شود. تمامی طرح‌های نو و جدید در ابتدا ناممکن به نظر می‌رسیدند؛ طرح‌هایی از این دست با توجه به اینکه از حساسیت بالایی برخوردار هستند و با روح‌وروان دانش‌آموزان و داوطلبان ارتباط دارند نیاز به واکاوی و بررسی دقیق کارشناسان حوزه آموزش دارند.»

مهرافشان گفت: «اگر از دید دانش‌آموز به این مساله نگاه شود، اصلا خوب نیست؛ چراکه به کاغذ و قلم عادت دارند و 12 سال دانش‌آموز با چنین سیستمی کار می‌کند و به کاغذ و قلم عادت کرده است. مخصوصا در درس‌هایی مانند هندسه و ریاضی ضربه می‌خورند، اما از لحاظ امنیت و هزینه چاپ در این سطح گسترده بسیار کمک‌کننده است. علاوه بر این در دنیای امروز دیگر نیازی به دزدیدن دفترچه نیست و کافی است تنها چندثانیه دفترچه در دسترس فردی قرار بگیرد تا بتواند از روی آن عکس بگیرد و به دست بقیه افراد برساند.»

این کارشناس آموزشی ادامه داد: «برگزاری کنکور هوشمند بسیار خوب است، اما همچنان این مساله برای دانش‌آموزان اذیت‌کننده است و باید آنها را آماده نوعی دیگری از آموزش کرد. اینکه ما دانش‌آموزان را با سبک دیگری آموزش دهیم، اما با سبک دیگری از آنها آزمون بگیریم کمی جای سوال است. درحال‌حاضر که محتوای کنکور فاصله زیادی با محتوای ارائه‌شده در مدارس دارد و اگر بنا باشد سبک برگزاری نیز متفاوت باشد برای دانش‌آموزان بسیار مشکل‌ساز خواهد بود. با توجه به اینکه صرفا صحبت از طرح ‌شده و جزئیات آن گفته نشده، به‌نظر می‌آید هنوز ریزه‌کاری‌های آن درنیامده است. در کل با توجه به اقتضائات زمانه این اتفاق ناگزیر می‌افتد.»

صابری معتقد است: «مهم‌ترین مزیت آزمون‌های الکترونیکی ورود به فضای جدید است، اما درکنار آن معایبی وجود دارد. در این حوزه می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد و قطعا هزینه‌ها کم خواهد شد. به آلودگی هوا و محیط‌زیست کمک و استرس دانش‌آموزان کم خواهد شد و فردی که در فضای خصوصی خودش می‌تواند آزمون دهد بسیار تفاوت دارد با فردی که در فضایی ناآشنا و عمومی آزمون می‌دهد. یک مورد خیلی مهم بازخورد سریع به داوطلبان است. اکنون وقتی کنکور می‌دهیم حداقل سه‌ماه بعد نتایج نهایی اعلام می‌شود اما با آزمون‌های الکترونیکی نتایج راحت‌تر مشخص می‌شود. تحلیل سریع‌تر صورت می‌گیرد و با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان به افراد گفت که آزمون خود را چطور داده‌اند و راهکاری به آنها ارائه داد. همچنین مدل‌های مختلف سوال داریم.»

او ادامه داد: «سال‌هاست که کنکور با سوالات تست محور برگزار می‌شود که آفت‌های بسیاری دارد و در دنیا کنار گذاشته شده است. می‌توان به‌جای آن از پاسخ‌های صحیح و غلط یا پر کردن جای خالی استفاده کرد. یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های آزمون‌های الکترونیکی این مورد است و از معایب آن می‌توان گفت که فناوری همیشه قابل‌اطمینان نیست و باید جلوی باگ‌ها گرفته شوند.»