"شعر عاشورایی"؛ جریانی فراتر از زمان و مکان

گروه فرهنگی «نسیم»؛ رضا غلامحسین نژاد؛ قیام عاشورا و رشادت های شهدای کربلا تأثیری شگرف و غیر قابل انکار در تاریخ اسلام و انسان های آزاده از خود به جای گذاشته است.

قیام های آزادیخواهانه در طول تاریخ چنان بر بطن جامعه ،‌ فرهنگ ،‌ادب و هنر اثرگذار بوده است که جریان ها و انقلاب های فراوانی را به دنبال داشته است.

اکثر قیام ها توانسته است جریانی ادبی و هنری منحصر به خود را بوجود بیاورد و آثار قابل توجهی از خود به یادگار بگذارد.

اما در این میان قیام عاشورا که مبتنی بر فطرت آزادی خواهانه ی بشر بوده و ریشه در معنویت و الوهیت داشته و بر اساس پاکترین نیازها و آموزه های الهی بوده بعد از گذشت 14 قرن همچنان اثر گذار بوده و توانسته است بیداری را همواره فریاد زده و آزادی خواهان را با خود همراه و هم نوا سازد.

کمتر رویدادی چون عاشورا توانسته است بعد از گذشت سال ها همچنان دلیل بسیاری از قیام ها و حرکت های مظلومانه مستضعفین و مظلومان بوده باشد.

حادثه عاشورا در بسیاری از حرکت های آزادی خواهانه و دینی الگو قرار گرفته به عنوان مثال گاندی رهبر آزادی خواه هند پس از پیروزی مقابل استعمار پیر عنوان می دارد الگوی من در مبارزه حسین (‌ع) بوده است و از او پیروی کرده ام ؛‌همین طور پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57 و پیروزی در جنگ تحمیلی و در سال های اخیر بسیاری از قیام های کشورهای عربی و غیر عربی که امروزه از آن به عنوان بیداری اسلامی یاد می کنیم ، همه قیام امام حسین را الگوی خود قرار داده اند.

از دیدگاه جامعه شناسی هر پدیده اثر گذاری، هنر و ادبیات مختص خود را در پی خواهد داشت.

ادبیات عاشورا که برگرفته از اندیشه های امام حسین و قیام عاشورا و اتفاقات پس از عاشوراست همپای جریانات ادبی در طی سال ها و قرن های گذشته در دوره های متعدد شعر فارسی حضور داشته که از دوران صفویه این حضور بیشتر و پر رنگ تر شده و پس از پیروزی انقلاب با انقلاب و سال های دفاع مقدس آمیخته شده و مفهومی تازه گرفته است.

انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و در پی آن جنگ تحمیلی که متأثر از حرکت عاشورا و اندیشه های امام حسین بوده است نیز در جای جای خود حماسه ای مقدس و رخدادی الهی ثبت نموده است.

ادبیات دفاع مقدس (‌ ادبیات مقاومت ) را می توان یکی از شاخه های شعر عاشورایی خواند چرا که متأثر از قیام عاشوراست و نمی توان این دو مقوله را از هم جدا نمود .

مطالعه ی ادبیات دفاع مقدس بدون در نظر گرفتن عاشورا و ادبیات عاشورایی و شناخت ویژگی های آن بیهوده است.

اما جنگ تحمیلی که می توان ریشه ی آن را توکل به خدا و اعتماد به وعده های خداوند در قرآن دانست در جای جای خود سنگر به سنگر عاشورا و رشادت های بزرگ مردان آن را روایت می کند .

پیام های امام خمینی که در لحظات حساس موجب روحیه گرفتن رزمنده ها می شد بخشی از این تأثیر و آمیختگی ان با عاشوراست.

در جایی امام در پاسخ به نامه ی فرزند شهیدی می فرمایند: خداوند همه ی شهدای اسلام خصوصاً شهید شما را با شهدای کربلا محشور فرماید.

و در جایی دیگر خطاب به مردم می فرمایند :

ملت شهید پرور ایران بدانند این روزها روز امتحان الهی است ، روز پرخاش علیه کسانی است که با اسلام کینه دارند ، روز انتقام از کفر و نفاق است ، روز فداکاری است ، روز عاشورای حسینی است ، امروز ایران کربلاست ، حسینیان آماده باشید .... نهراسید .... امروز روز حضور در حجله ی جهاد و شهادت و میدان نبرد است.

این روند در جبهه ها نیز به گونه ای دیگر صادق بود ، نام عملیات ها ، گردان ها و لشکر ها سربندها سنگر ها و رمز عملیات ها همه و همه یادآور عاشورا و آزادگی امام حسین بوده است به گونه ای که این شباهت و آمیختگی حتی در نحوه ی شهادت رزمنده ها و وصیت نامه ی آنها نیز بروز داشته و منعکس شده است.

* راه فلاح و رستگاری خط خونین امام حسین (‌ع) است .

* ما مرگ سرخ که همان راه سردار شهیدان حسین (ع) است را بر زندگی ننگین ترجیح می دهیم.

* زمانی که جسدم بر روی دوش شماست ، اگر با چشم دل بنگرید چشمم به سوی کربلاست.

همه ی این شباهت ها و آمیختگی ها شاعران دفاع مقدس را نیز متأثر و بر آن داشت تا روایتگر این زیبایی و معراج انسانیت باشند.

از این رو عاشورا با تمام شاخصه ها ، رویدادها ، شخصیت ها و مفاهیم نابش در کنار رزمنده ها در کنار ایثارگری ها و جان فشانی ها قرار گرفت و روایت شد.

ما راهرو راه حسینیم ای خصم دلباخته ی پیر خمینیم ای خصم

ما شیر دلان بیشه ی توحیدیم میراث بر بدر و حسینیم ای خصم

* * *

دیباچه ی عشق و انقلاب است شهید منظوم بلند آفتاب است حسین

فریاد بلند ظهر عاشورا را با سرخی خون خودجواب است حسین

* * *

در واقع رزمنده ها با اعتقاد راسخ به کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا با باور دینی و انقلابی خود بار دیگر اسلام را نیرویی تازه بخشیدند و سنت خداوندی را ثابت نمودند که جهادگران در راه خدا را نوید فلاح و پیروزی است.

ادبیات دفاع مقدس با الهام از ادبیات عاشورا در کنار اسطورهای ملی مفاهیم و شخصیت های عاشورایی را با خود درآمیخت :

امام حسین ، حضرت زینب ، حضرت عباس ، علی اکبر و علی اصغر ،‌حر ، شهادت ، ایثار ، عطش ، آب ، حرم ، برادری ، اسارت

اینها بخشی از ادبیات دفاع مقدس را تشکیل می دهند که پا به پای رزمنده ها در شب های تنهایی و سنگرهای عاشقی در لحظه های جان دادن و رستاخیز روح به سوی معشوق و معبود ابدی بوده اند و آثارشان نیز مشهود است.

شکفته بس گل خورشید از یقین شما بهار باور نور است یاسمین شما

نوای نای شما عطر نینوار دارد که بوی خون خدا می دهد زمین شما

* * *

به پاره پاره گلبرگ لاله ها سوگند به تکه تکه بدن های آشنا سوگند

به قطره قطره خون ها که در ره اسلام فرو چکید به ایران و نینوا سوگند

به آن جهادگر پرتلاش سنگر ساز که رفت باز کند راه کربلا سوگند

و اشعار اینگونه که در وصف روز عاشورا و مشترکاتش با جنگ سروده شده است:

از علمدار رشید عاشقان آموختم دست و پایی گر به عشق کربلا گم کرده ام

* * *

از خم سر جوش شرابم دهید از عطش علقمه آبم دهید

علقمه ی دل به خروش آمده خون ابوالفضل به جوش امده

* * *

هزار چشمه ی خونین ز کربلای حسین گشوده دیده ی کارون به کربلای شماست

* * *

ادبیات دفاع مقدس که وام دار عاشورا و ادبیات عاشورایی ست، امروز به عنوان جریانی پویا و گسترده در کنار شعر عاشورایی بیانگر زیبایی های جنگ و رشادت هایی ست که معراج انسانیت و عشق به خداوند را می سراید

شعر عاشورایی نیز خود جریانی فراتر از زمان و مکان الگوی تمام آزادگان جهان قرار گرفته و می گیرد چه زمانی که شاعره ی بحرینی (‌آیت القرمزی )‌ علیه ظلم و بیداد حکومت بحرین جانش را فدا می کند و چه زمانی که دیگر شاعران آزاده در جای جای دنیا در حمایت از مردم مظلوم غزه و فلسطین و سایر مظلومان و ستم دیدگان شعر می گویند همه متأثر از انقلاب حسینی و عاشورای سال 61 هجری می باشند.

شعر که وظیفه اش بیان حقیقت و خلق زیبایی انسانی و معنوی است باید بتواند بزرگی و قداست اینگونه رویدادهایی را بیان کند.

شعر عاشورایی پس از عاشورا وظیفه ای سنگین و بزرگ بر عهده دارد و باید تا رساندن پرچم آل محمد به نایب بر حقش ، در جهت بیداری امت های آزاده و مسلمان گام بردارد.