اسماعیلی: وقتی از زبان اهل بیت در اشعار عاشورایی سخن می‌‌‌گوییم نباید با عجز و لابه باشد

رضا اسماعیلی، شاعر در گفتگوی تفصیلی با «نسیم»، در خصوص آسیب ها و جایگاه ادبیات عاشورایی در جامعه، ضمن تاکید بر حساسیت این موضوع گفت: در مورد پرداختن به شعر عاشورایی چون یکی از زیر شاخه های شعر آیینی ما است ضرورت هایی وجود دارد. طبیعتا هر سال وقتی ما به ماه محرم نزدیک می شویم و در آستانه ماه محرم قرار می گیریم این گونه ادبی کاربرد فراوانی دارد و در هیئات مذهبی در حسینه ها و در دسته جات سینه زنی و عزاداری این شعرها دم گرفته می شود و توسط مداحان و مرثیه خوان ها و ذاکرین اهل بیت خوانده می شود و به همان میزان حساسیت بیشتری هم در ارتباط با محتوا و مضمون اشعار در جامعه وجود دارد.

**برگزاری نسشت‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی در حوزه شعر عاشورایی یک ضرورت است

اسماعیلی ضمن تاکید بر حفظ ادب در سرایش اینگونه اشعار، برگزاری نسشت های تخصصی و کارگاه های آموزشی در حوزه شعر عاشورایی را یک ضرورت دانست و گفت: گاهی می بینیم که در این ایام بسیاری از بزرگان دینی و علما در واقع خطاب به مداحان و مرثیه خوانان و شاعران عزیز تذکرات و توصیه هایی رو می کنند که در واقع ادب و آداب خاندان رسالت در سرودن این اشعار و خواندن آنها حفظ شود. بنابراین ما اگر بخواهیم ضرورت حوزه شعر عاشورا را بررسی کنیم به نظر من بعد از گذشت 35 سال از انقلاب شکوهمند اسلامی امروز ضرورت دارد که پیشکسوتان این عرصه و کسانی که کارشناس عرصه شعر دینی و آیینی ما هستند با برگزاری نشست های تخصصی ، برگزاری کارگاه های آموزشی ، برگزاری دوره های نقد و تحلیل و بررسی شعر آیینی علاقمندان و شیفتگان شعر آیینی را هدایت کنند که باید در چه مسیری گام بردارند.

وی در ادامه برگزاری این نشست ها را راه نجاتی از دام‌چاله های ادبی و تقویت شعر عاشورایی برشمرد و تصریح کرد: در واقع وقتی ما می خواهیم شعر آیینی و عاشورایی بسراییم برای بزرگان دینی وامام حسین(ع) و یارانشان، چه ادب و آدابی را باید رعایت بکنیم و بایدها و نیادهای این حوزه چه است. زیرا گاهی بخاطر ناآگاهی، ما شاعران در دام‌چاله هایی می افتیم و به ورطه هایی نزدیک می شویم که با آموزه های دینی و تعالیم قرآنی در تضاد و تقابل است. بنابراین یکی از ضرورت های اساسی برگزاری نشست های تخصصی با حضور پیشکسوتان و بزرگان شعر آیینی می باشد که این نوع شعر مورد بررسی و کنکاش مداوم قرار بگیرد و به نقاط قوت و ضعف شعر آیینی و عاشورایی اشاره بشود و در واقع سعی بشود و کاری کنیم که نقاط قوت را در شعر عاشورایی تقویت بکنیم و سعی کنیم آن مواردی را که به عنوان نقاط ضعف شعر عاشورایی مطرح است کاهش بدهیم و اصلاح بکنیم.

**در شعر عاشورایی گاهی شاعران از زبان اهل بیت سخن می گویند

این پژوهشگر ادبی همچنین با اشاره به آسیب های موجود در حوزه شعر عاشورایی اظهار کرد: آسیب هایی در این حوزه وجود دارد که اگر بخواهیم آنها را نام ببریم چیزی در حدود 12 محور دارد که من به بعضی از این محورها اشاره می کنم. در شعر عاشورایی گاهی شاعران از زبان اهل بیت سخن می گویند یعنی خودشان را در واقع جای اهل بیت می گذارند و مسائل را از زبان اهل بیت بیان می کنند و آن حوادث و مصائبی که بر اهلی بیت آمده است را از زبان ایشان روایت می کنند. در این حوزه وقتی وارد می شویم باید دقت کنیم که وقتی از زبان امام حسین(ع) یا حضرت زینب(ص) و یا سایر معصومین روایت کنیم باید این روایت و سخن گفتن در دایره آموزه های دینی و منطبق با فلسفه قیام حسینی باشد.

وی ادامه داد: در شعارهای عاشورا هیچوقت نمی بینیم که حضرت زینب(ص) در مقابل دشمنان دچار ضعف و زبونی شده باشد و اینکه حتی حسرت یک آه را بر دل دشمنان گذاشته اند هم خود حضرت امام حسین(ع) و هم حضرت زینب و امام سجاد(ع) و یکایک یاران و اصحاب امام حسین(ع) در اصل با رجزهای حماسی وارد میدان رزم شده اند و دشمنان را با همین رجزها چنان مرعوب خودشان می کردند که دشمن می ترسید حتی به آنها نزدیک شود و به جنگ بپردازد. بنابراین ما ضعف و زبونی و ذلت را در قیام عاشورا نمی بینیم و طبیعتا وقتی من به عنوان یک شاعر عاشورایی و بقیه بزرگان می خواهیم در این عرصه شعر بسراییم باید منطبق با شعارها یی که از قیام حسینی برجا مانده و منطبق با روح حماسه حسینی است این قبیل روایت ها را انجام بدهیم.

**وقتی از زبان اهل بیت سخن می‌‌گوییم نباید با لهجه عجز و لابه و ذلت باشد

اسماعیلی افزود: بنابراین یکی از محورهای اصلی این است که وقتی از زبان اهل بیت سخن می گوییم با لهجه عجز و لابه و ذلت نباشد و با لهجه عزت مداری و توام با سربلندی و افتخار باشد.

این شاعر فرهیخته معصوم پرستی را یکی دیگر از آسیب های اشعار عاشورایی برشمرد و ادامه داد: محور دوم این است که گاهی بخاطر محبت و احترامی که نسبت به اهل بیت داریم هنگامی که می خواهیم اهل بیت را توصیف کنیم و سیمای این بزرگان را به تصویر بکشیم بعضا غفلت می کنیم و به دایره معصوم پرستی و شرک می افتیم.

وی با تاکید بر توجه به اینگونه آفت های شعری افزود: خود پیامبر اکرم(ص) می گوید که من مبعوث شدم برای اینکه توحید و یکتا پرستی را تبلیغ کنم و مردم را به لااله الله دعوت نمایم. بنابراین ما شاعران عاشورایی هم باید توجه داشته باشیم که اگر بگوییم من زینب اللهی هستم و یا من حسین اللهی ام در تعارض و تقابل با آموزه های دینی است و خود امام حسین (ع) قیام کرد که توحید و یکتا پرستی را به ما بیاموزد و به ما آموزش دهد که جز در برابر خداوند بزرگ در برابر کس دیگری سرخم نکنیم و در برابر ظالمان و مقاومت وایستادگی کنیم . بنابراین خود معصومین هم قیام کردند که به ما درس یکتاپرستی بدهند. و خدایی ناکرده اگر ما در شعرمان در وادی های انحرافی گرفتار شویم که معصومین را مبنا و هدف قرار بدهیم و جایگزین خداوند کنیم در واقع خود امامان ما خاطرآزرده خواهند شد و بنابراین یکی دیگر از آفت ها افتادن به وادی معصوم پرستی است که باید از این آفت هم پرهیز کنیم.

**توصیف ویژگی‌های جسمانی امام حسین(ع) و یارانشان در تضاد با اهداف نهضت کربلا است

اسماعیلی همچنین با اشاره به حفظ کرامات تمامی پیامبران توحیدی در اشعار آیینی خاطر نشان کرد: یکی دیگر از آسیب ها در حوزه شعر آیینی تنزل شان سایر پیامبران توحیدی با قصد و نیت بالا بردن مقام و منزلت معصومین است. ما این اعتقاد را داریم که پیامبر اکرم(ص) و سایر معصومین شان و منزلت بسیار بالایی دارند و کرامات و فضائل انسانی بسیار برجسته ای دارند اما وقتی می خواهیم در شعر بزرگی آنها را به تصویر بکشیم و به ستایش و مدح آنها بپردازیم هیچ دلیلی ندارد که شان سایر پیامبران و امامان را برای این کار تنزل بدهیم و زیر سوال ببریم. مثلا در شعرمان طوری نشان بدهیم که سایر پیامبران خدایی ناکرده پایین تر هستند و فقط 14 معصوم از شان بالایی برخوردارند. بنابراین باید توجه بکنیم که اگر می خواهیم معصومین و بزرگان دینی مان را ستایش بکنیم این کار همراه با کوچک تر شمردن سایر پیامبران توحیدی ما نباشد.

این استاد دانشگاه در ادامه توجه بیش از حد به ظواهر جسمانی را از دیگر آسیب های این حوزه دانست و گفت: از آسیب های دیگر این است که گاهی ما در اشعار عاشورایی بزرگانی مانند حضرت ابالفضل و یا سایر اصحاب اباعبدالله الحسین(ع) را که می خواهیم توصیف بکینم به ویژگی های جسمانی آنها و به زیبایی های ظاهری آنها توجه می کنیم مثلا ما زور بازوی حضرت ابالفضل را به رخ می کشیم یا مثلا زیبایی های صوری دیگر اهل بیت را به تصویر می کشیم که در واقع این هم با روح قیام حسینی و اهداف نهضت کربلا در تضاد است.

**توصیه های رهبری به شاعران و مداحان

وی با اشاره به برخی افراط و تفریط ها تصریح کرد: چراکه اگر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یارانشان مورد ستایش ما هستند بخاطر فضائل و کرامات معنوی این بزرگان است و بخاطر روح آزادی خواهی، ظلم ستیزی، سخاوت، شجاعت، و دیگر صفات برجسته است که در نظر ما عزیز و بزرگوار هستند و هیچ وقت ما مثلا حضرت ابالفضل را بخاطر زیبایی صورتشان و یا زور بازویشان ستایش نمی کنیم. اما در شعر عاشورایی گاهی دیده می شود که شاعر در دایره این افراط و تفریط ها می افتد و به جای به تصویر کشیدن فضائل معنوی و کرامات انسانی این بزرگواران به ظاهر آنها توجه می کند.

رضا اسماعیلی در ادامه با بیان سخنانی از بیانات مقام معظم رهبری افزود: بنده یادم است که مقام معظم رهبری هم در دیداری که با شاعران و مداحان آیینی داشتند فرازی از بیاناتشاناین بود که : «استفاده از مدح ها و تمجیدهای بی معنا مضر است. فرض کنید راجع به حضرت ابالفضل صحبت می شود و بنا می کنند از چشم و ابروی آن بزرگوار تعریف کردن مثلا قربون چشمش می شوند مگر چشم قشنگ در دنیا کم است؟ مگر ارزش ابالفضل به چشم های قشنگش بوده است؟ اصلا شما اگر حضرت اباالفضل را دیده اید و می دانید چشمش چگونه بوده است؟ این ها سطح معارف دینی ما را پایین می آورد».

اسماعیلی ادامه داد: ببینید خود مقام معظم رهبری اعتراض می کنند و نارضایتی خودشان را اعلام می کنند که اگر ما می خواهیم در شعر آیینی و عاشورایی به ستایش بزرگان بپردازیم باید در دایره ادب و آداب دینی باشد و نباید از این دایره خارج شود که ممکن است دچار معصیت و گناه بشویم.

**از مستقم گویی در اشعار عاشورایی باید فاصله بگیریم

این منتقد ادبی در ادامه با اشاره به برخی آسیب های حوزه فرم و ساختار در شعر آیینی بیان داشت: مواردی که تا اینجا اشاره کردیم در حوزه محتوا و مضمون بود و در حوزه فرم و ساختار هم یک سری آسیب هایی داریم. یک مورد آن مستقیم گویی است که باید از آن فاصله بگیریم و خیلی نکته مهمی است.

وی ادامه داد: در شعر آیینی و کلا در ذات شعر مستقیم گویی در واقع چیز پسندیده ای نیست و اگر ما می خواهیم که شعر ما تاثیرگذار باشد و شعاع تاثیرگذاری آن افزایش پیدا بکند طبیعتا باید با بیان فاخر و هنری معصومین را ستایش بکیم، از آرایه های لفظی و معنوی و آرایه های کلامی و مولفه های زیبایی سناسانه در شعر بهره ببریم تا شعر ما فاخر و ارزشمند بشود. ولی در عین حال خیال پردازی و تصویر نباید باعث بشود که ما از آن محتوای مورد نظر دور بشویم.

اسماعیلی شاعرانگی اشعار را عنصر اصلی تاثیرگذاری بر مخاطب دانست و تصریح کرد: حکمت آمیز بودن شعر، اخلاق مدار بودن شعر، پیام های والای اسلامی و انسانی در شعر ارزشمند است و باید این محتوا و این پیام ها آمیخته شود با روح هنری و ذات هنری شعر و تلفیق هنرمندانه فرم و محتوا باعث می شود که تاثیر گذاری شعر افزایش پیدا کند و در دل مخاطب بنشیند.

**اشعار عاشورایی را باید در قالب‌های مدرن هم گسترش داد

این شاعر و پژوهشکر ادبی قالب های مدرن را برای بیان مضامین دینی و آیینی مناسب برشمرد و گفت: از دیگر آسیب های شعر عاشورایی در حوزه فرم این است که در سال های پیش عده های فکر می کردند هنگامی که می خواهند شعر عاشورایی بسرایند حتما باید در قالب های سنتی قلم بزنند یعنی مثلا باید در غزل به ستایش امام حسین(ع) پرداخت و اگر مثلا بیاییم در قالب نیمایی یا سپید و در قالب های مدرن ادبی سیمای امام حسین (ع) را به تصویر بکشیم خدایی نکرده مرتکب گناه شده ایم. و تصور می کردند که شعر نو و نیمایی قابلیت بیان مضامین دینی را ندارد ولی با خلق مجموعه شعر عاشورایی گنجشک و جبرئیل توسط سید حسن حسینی یا خط خون که یک منظومه بلند عاشورایی سپید است از آقای دکتر گرمارودی و جزء شاهکارهای ادبیات آیینی ما است اثبات می کند که قالب های مدرن هم برای بیان مضامین دینی و آیینی مناسب هستند و این ظرفیت را دارند که اگر شاعری این توانمندی را داشته باشد می تواند از این قالب ها هم استفاده بکند.

وی با اشاره به ترجمه پذیری اشعار عاشورایی در قالب های مدرن ادامه داد: در مجموع استفاده از قالب های سپید و نیمایی خط قرمز شعر آیینی نیست و ما با بهره گیری از این قالب ها می توانیم شعر آیینی و عاشورایی را گسترش دهیم و دایره مخابین آن را افزایش دهیم ضمن اینکه ترجمه پذیری شعر آیینی هم در قالب های مدرن افزایش پیدا می کند.

**متناسب با نیاز روز جامعه و مطالبات جامعه این شعر پوست اندازی بکند و روزآمد بشود

اسماعیلی با تاکید بر دوری از تکرار و تقلید در اشعار عاشورایی خاطر نشان کرد: یکی دیگر از نکته هایی که در شعر عاشورایی است تکرار مضامین است و یا محدودیت مضامین است. مثلا ما در شعر عاشورایی در یک دایره ای از دور و تسلسل حرکت می کنیم مثلا از خیمه و عطش و آتش و کبوتر و نمادهای تکراری استفاده می کنیم که از فرط تکرار دیگر جاذبه و تاثیرگذاری خود را از دست داده است . باید سعی کنیم شعر آیینی خود را روزآمد کنیم و نوآوری و خلاقیت به کار ببریم و در به دنبال شکار مضامین جدید و بکار گیری واژگان جدید و بکر باشیم. که خواننده دچار ملال و کسالت نشود.

وی افزود: باید تلاش کنیم که در دایره تکرار و تقلید نیافتیم و متناسب با نیاز روز جامعه و مطالبات جامعه این شعر پوست اندازی بکند و روزآمد بشود و خیلی مهم است که ذائقه خواننده امروز را سیراب کند.

رضا اسماعیلی با اشاره به تاثیرگذاری شعر در جامعه گفت: شعر چون یکی از هنرهای اصیل و ریشه دار کشور ما است مردم جهان هم ایران را با شعر و ادبیاتش می شناسند طبیعتا این محمل شعر و زبان شعر این قابلیت را دارد که بسیاری از مفاهیم متعالی انسانی و اسلامی را بتوانیم در قالب شعر عرضه بکنیم و به تصویر بکشیم و بسیاری از نکات حکمت آمیز ، سبک زندگی اسلامی، فرهنگ و پیام عاشورا و کرامت های اسلامی را با زبان شعر به گوش مردم برسانیم و مردم هم گاهی با یک بیت شعر بسیاری از آن ارزش هارا می گیرند و تاثیرگذاری آن بسیار زیاد است.

**شاعران جوان علم و آگاهی خود در حوزه قیام عاشورا را بالا ببرند

اسماعیلی با بیان توصیه هایی به شاعران جوان در خصوص کسب علم و آگاهی در حوزه قیام عاشورا به صحبت های خود تصریح کرد: بنده اول این توصیه را به خودم و بعد به دوستان جوانم می کنم که ما در حوزه شعر عاشورایی چون با بزرگان دینی سروکار داریم طبیعتا باید ادب و آدابی را رعایت کنیم و هنگامی که می خواهیم سیمای این بزرگان را به تصویر بکشیم باید منطبق بر تاریخ اسلام و فرهنگ اسلامی و منطبق بر روایات و احادیثی که از آنها به جا مانده است به قلم زدن بپردازیم.

وی در پایان گفت: در مورد شعر عاشورایی باید به دنبال مقاتل معتبر باشیم مثل مقتل لحوف و دیگر مقاتلی که امانت داری کرده در بیان قیام عاشورا و به تصویر کشیدن نهضت کربلا و تاریخ کربلا به خوبی روایت شده است در این مقاتل ما باید سعی بکنیم این مقاتل مستند را مبنای کار خود قرار بدهیم و به صورت دقیق و مفید مطالعه کنیم تا بدین طریق بتوانیم شعر آیینی و عاشورایی را از خرافات و تحریف در امان نگه داریم و شعری که سالم و آمیخته با حقایق دینی و اسلام ناب محمدی پیوند دارد را به مخاطب و جامعه عرضه کنیم.

مصاحبه از حدیثه سوختانلو