"شعر آیینی" شعری مردمی و فراگیر

به گزارش خبرنگار «نسیم»، شعر به عنوان یکی از پرمخاطب ترین هنرها در ایران دارای تقسیم بندی ها و شاخه های فراوانی است که بیشتر آنها فرمی و زبانی است.

گونه های محتوایی کمتر در شعر فارسی نقش و نمود داشته و پس از دوره ی بازگشت و سبک هندی می توان گفت مکتب های فکری و محتوایی بیشتر شعر را تحت نفوذ خود گرفته و اثر گذار بوده اند.

** شعر آیینی ب خش عمده‌ای از شعر معاصر را به خود اختصاص داده است

یکی از گونه هایی که امروزه بسیار شنیده و سخن رانده می شود شعر آیینی است که هر چند هنوز روش مند و مکتوب و به طور علمی بدان پرداخته نشده اما بخش عمده ای از شعر معاصر را به خود اختصاص داده است.

شعر آیینی که مجموعه ای از سروده های شاعران است ریشه در آموزه های اسلامی و دینی داشته و با تأثیرپذیری از وقایع اسلامی و آموزه ها و باورهای دینی سروده می شود . پس از پیروزی انقلاب اسلامی این نوع از شعر در قالب جریانی فراگیر، گسترده و پیشرو یکه‌تاز شعر معاصر بوده و خلاقیت ها و نوآوری های قابل تأملی را به همراه داشته است و ظرفیت های محتوایی و زبانی زیادی را برای شعر نسل جوان به ارمغان آورده است.

از آنجا که ابتدا شعرهایی سروده شده و پس از آن نامی بر آنها نهاده شده نمی توان تعریفی قطعی و متقن از شعر آیینی ارائه داد اما با توجه به چارچوب و مفهوم آیینی و اسلامی می توان شعر آیینی را اینگونه تعریف نمود: شعر آیینی به شعری گفته می شود که از منظر محتوایی ریشه در آموزه های دینی و اسلامی داشته موضوع آن امامان معصوم نبوت و بزرگان دین و اتفاقات و وقایع دینی مانند عاشورا ؛ غدیر و ... باشد.

البته تفاوت هایی بین مناجات ها و اشعاری که برای خداوند منان به عنوان شعر آیینی سروده شده وجود دارد که شرحش مقالی دیگر را می طلبد.

** ریشه شعر آیینی را می‌توان ذات حق جو و متعالی خواه انسان دانست

ریشه شعر آیینی را می توان ذات حق جو و متعالی خواه انسان دانست که نیاز به دین و شعاعر دینی او را وا می دارد تا در مقالبه ی با زندگی و روزمرگی دست به سرودن آشعاری معنوی و الهی بزند.

شعر آیینی سبقه ای بس طولانی دارد . از اولین مرثیه ای که توسط حضرت آدم برای هابیل سروده شده تا مدح و مرثیه هایی که در وصف امامن و وقایع عاشورا در گذشته سروده شده که در دیوان شعران بزرگی چون مولوی و حافظ و فردوسی و نظامی و ... نیز دیده می شود.

اما پراکندگی اینگونه شعرها آنقدر بوده است که منجر به شکل گیری شعر آیینی به گونه ی امروز در گذشته نشده است.

اما در کل شعرهایی که در تعریف امروز شعر آیینی بگنجد در تاریخ ادبیات فراوان دیده می شود؛ اشعاری که در رثای پیامبر عظیم الشأن، امامان و وقایع مختلف مثل واقعه عاشورا، غدیر، ظهور منجی، ظلم و ستمی که بر امامان وارد آمده، همه و همه نیاز جامعه ای محسوب می شود که معتقد به اسلام و دوازده امام بر حقش است معروفترین مرثیه ای که بر سر زبان ها جاری است و همگان آنرا شنیده اند مرثیه محتشم کاشانی است که امروزه در تمامی تکایا و هیأت های عزاداری زبان به زبان بیان می شود.

هر چند شعر آیینی ریشه در مرثیه، مدح و منقبت بزرگان دارد اما فراموش نشود که نمی توان شعر های آیینی و مرثیه هایی را که در عزای حسین و یا مظلومیت دیگر امامان و مدح آنها سروده شده را با مرثیه و مدح هایی که برای شاهان و پهلوانان سروده شود یکی دانست.

تفاوت های بسیاری بین مرثیه محتشم با مرثیه حافظ که در سوگ شیخ اسحاق اینجو گفته شده وجود دارد جهان بینی و نگاهی که در شعر و مرثیه های آیینی است تفاوت های فراوانی با مرثیه هایی اینگونه دارد.

**ویژگی شعر آیینی

از ویژگی های شعر آیینی پرداختن به مناسبت های مذهبی، بزرگان دین و وقایع و مفاهیم دینی ست که همه آنها را در جهت بیداری، آگاهی و زنده نگه داشتن ارزش‌های دینی سروده می شوند.

شعر عاشورایی شعری محرک، پویا، آگاهی بخش و انقلابی ست، از این رو تفاوت های زیادی بین حماسه سرایی فردوسی در شاهنامه و مرثیه سرایی رستم بر نعش سهراب با مرثیه سرایی امام حسین بر بالین حضرت علی اکبر وجود دارد.

شعر عاشورایی شعر نبوی شعر علوی و ... گونه شعرهایی است انقلابی و رهایی بخش که دارای جهانبینی و تفکر و اندیشه است.

**مراد از شعر آیینی شعری نجات بخش و محرک و اندیشمند است

پرداختن صرف به وحدت معاد و اینگونه مفاهیم ممکن است در زمره شعر آیینی قرار بگیرد اما مراد از شعر آیینی شعری نجات بخش و محرک و اندیشمند است.

شعری که در عین زیبایی خرد را مورد توجه قرار داده و اندیشه را از پلیدی ها می پالاید.

**شعر آیینی شعری مردمی و فراگیر است که در بطن جامعه جاری و بیان می شود

دیگر ویژگی مهم شعر آیینی توجه به مخاطب و جایگاه مخاطب است. شعر آیینی شعری مردمی و فراگیر است که در بطن جامعه جاری و بیان می شود .

هر چند عامی بودن یکی از آفت های هنر و ادبیات به شمار می رود و نزدیک شدن به سطح را به دنبال خود می آورد اما شعر آیینی را می توان شعری عمیق و اندیشمند دانست که مفاهیم عمیق دینی را در قالبی زیبا و هنری می سراید و همین ویژگی توانسته است شعر آیینی را شعری پویا و اندیشمند بسازد.

اشعار فراوانی که در رثای اهل بیت و واقعه ی عاشورا سروده شده اند موید همین ویژگی ست که در طول تاریخ موجب بروز انقلاب ها و رشد فکری و دینی توده های مردم شده است.

ویژگی دیگر شعر آیینی بهره بردن از کلام وحی ( قرآن کریم )، کلام معصوم و احادیث است که توانسته شعر آیینی را سیراب نماید و آن را شعری حقیقی ، زلال و روشن نماید.

شعر آیینی با بهره گرفتن از احادیث و آیات و روایات خود را به سرچشمه الهی و الوهیت نزدیک کرده و آزادگی را برای مخاطبینش به ارمغان می آورد.

بیانی ساده و در عین حال شاعرانه، ظرافت کلام و احساس قوی و پاک و بی آلایش همه و همه از ویژگی های شعرهای آیینی است که آن را برای مخاطبینش دلنشین و تأثیرگذار ساخته است.

** شعر آیینی را می‌توان به عنوان گسترده‌ترین، مردمی‌ترین و پر مخاطب ترین جریان شعری معاصر دانست

شعر آیینی پس از انقلاب اسلامی ایران هر روز گسترده تر شده و امروزه می توان از آن به عنوان گسترده ترین و مردمی ترین و پر مخاطب ترین جریان شعری معاصر دانست که پویایی و خلاقیت در آن بیش از سایر جریان های شعری مشاهده می شود و شاعران نیز بیشتر به آن سمت میل و تمایل دارند.

امروزه کمتر شاعری می توان یافت که در دفتر اشعارش شعری آیینی نسروده باشد.

شعر ولایی، شعر عاشورایی، شعر نبوی، شهر مهدوی ( انتظار )، شعر فاطمی، شعر رضوی از شاخه ها و زیر مجموعه های شعر آیینی است.

البته شعر اخلاق گرا ، شعر توحیدی ، نیایش و ستایش را نیز برخی در زمره ی شعر آیینی دانسته اند اما آنچه که مسلم است شعر آیینی شعری ست که با انسان و زندگی او ارتباط مستقیم دارد و او را به مسیر نور و زیبایی رهنمون می سازد خواه شعر نبوی باشد خواه شعر توحیدی.

انتظار می رود در آینده گستره ی شعر آیینی بیشتر شده و بتواند جوابگوی تمام نیازهای انسان متمدن امروز باشد.

شعر بیداری اسلامی ، شعر اخلاقی ، شعر اجتماعی ، شعر مقاومت ، شعر عرفانی و شعر دفاع مقدس از دیگر جریاناتی هستند که می تواند در آینده زیر مجموعه ی شعر آیینی قرار گرفته و بطور جدی مورد توجه شاعران قرار بگیرد.

**نپرداختن به سطح، توجه به اندیشه و عمق بخشی در شعر در شعر آیینی مورد توجه قرار می‌گیرد

اما آنچه که باید در جریان شعر آیینی بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد نپرداختن به سطح و توجه به اندیشه و عمق بخشی در شعر می باشد و الهام گیری بیشتر از آیات و روایات و احادیث می باشد.

بهره گیری از معارف ناب اسلامی و قرآنی ، پرداختن بیشتر به وقایع مهمی چون غدیر ، عاشورا و ظهور منجی که هماره نجات دهنده بشریتند باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد و شاعرانگی و عمق بخشی که ویژگی اصلی شعر است به همراه خیال که جوهر شعر است در شعر آیینی باید جایگاه خود را حفظ کند تا شعر از مسیر طبیعی خود خارج نشود.

به برکت نظام اسلامی شعر آیینی که دستاورد انقلاب شکوهمند مردم با ایمان این سرزمین است هر روز در اعتلای ارزشهای اسلامی موفق تر و با صلابت ادامه یابد.

رضا غلام حسین‌نژاد