ویترین شلخته وزارت امور خارجه

نسیم‌آنلاین؛ پویا جادی: برای آشنایی و ارتباط گرفتن با نمایندگی‌ها و سفارت‌خانه های جمهوری اسلامی ایران و به طور کلی وزارت امور خارجه که از آن با سرنام «واخ» نیز یاد می‌شود، بهترین و در دسترس ترین راه مراجعه به سایت این وزارت خانه است. به همین دلیل پس از چند دور تغییر و انتصاب سفرا در دولت جدید و پیگیری این ماجرا به سراغ سایت وزارت امور خارجه رفتیم تا اطلاعاتی را در مورد سفرا و نحوه ارزیابی شایستگی آنها و به طور کلی عملکرد سفارت خانه ها و نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در خارج و حتی داخل کشور را بررسی کنیم. در طی بررسی با موارد جالب توجهی در سایت مواجه شدیم که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

قسمت های مهم و کاربردی سایت

بخش خدمات، نمایندگی ها و دیپلماسی اقتصادی از بخش های مهمتر و کاربردی سایت برای ایرانیان مقیم خارج، مسافران به خارج از کشور و تجار و تولید کنندگان داخلی است که از اهمیت بالاتری برای عموم مردم یا آن بخشی از مردم که با خارج از کشور سر و کار دارند برخوردار است.

بخش خدمات که بیشتر مربوط به خدمات کنسولی است در نوار بالایی سایت در دسترس است و با مراجعه به آن میز خدمت قابل توجهی که شامل خدماتی مانند ثبت ازدواج، ثبت طلاق، سامانه روادید الکترونیک، صدور شناسنامه و درگاه سامانه میخک و... در آن قرار دارد. این بخش را می‌توان فعال ترین و کاربردی ترین بخش سایت دانست که مشغول خدمت رسانی به ایرانیان داخل و مقیم خارج از کشور است. البته از کم و کیف خدمات نمایندگی های مختلف داخلی و خارجی ارزیابی دقیقی در دسترس نیست و مشخص نیست که خدمات ارائه شده در سایت تا چه اندازه رضایت مراجعه کنندگان را جلب کرده اما وجود بخش خدمات الکترونیک در سایت اقدام مثبتی است.

بخش دیگری که توجه را به خود جلب می‌کند بخش دیپلماسی اقتصادی است که به نظر زیر مجموعه معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه قرار دارد. در این بخش مسئول دیپلماسی اقتصادی هر نمایندگی اطلاعاتی را از اقتصاد کشور ماموریت خود بارگذاری می‌کند. کلیک روی این بخش شما را وارد پایگاه اطلاع رسانی معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه می‌کند که در آن اطلاعات خوبی از مسئولین دیپلماسی اقتصادی کشورها، نمایشگاه های مختلف در کشورهای مطرح جهان، مزایده ها، اخبار اقتصادی کشورها به تفکیک و فرصت های اقتصادی در خارج از مرزهای ایران را به شما نشان می‌دهد. این بخش البته تا تکمیل شدن فاصله زیادی دارد و در بسیاری از کشورها مسئولین دیپلماسی اقتصادی اطلاعاتی را در سایت بارگذاری نکرده اند. در سایر کشورها نیز اطلاعات در سطح اخبار اقتصادی کشورها در مطبوعات و پژوهشکده های خارجی است و هنوز وارد بخش تحلیل و توصیه نامه نرسیده است.

 این بخش به نظر نوظهور است و تکمیل آن احتمالا زمان خواهد برد اما مشکل اصلی اینجاست که این قسمت از سایت احتمالا ناشناخته است و مرکز فیزیکی نیز برای آن وجود ندارد که به عنوان ساختمان دیپلماسی وزارت خارجه در تهران شناخته شود و در آنجا کارها با جدیت و نظارت بیشتری پیگیری شود. ارتباط مستمری نیز میان وزارتخانه های اقتصاد، صمت، جهاد کشاورزی و بانک مرکزی و ... با این بخش از وزارت خارجه دیده نمی‌شود که بتوان تجار و تولید کنندگان و وارد کنندگان را به سمت آن هدایت کند و همچنان انحصار تجارت خارجی در دست اتاق های بازرگانی است. همین امر منجر به عقیم ماندن ایده گسترش دیپلماسی اقتصادی خواهد شد.

نمایندگی‌ها؛ بخش‌های فدرال دولت ایران!

گسترده‌ترین و بی‌نظم‌ترین بخش سایت متعلق به نمایندگی‌ها و سفارت‌خانه‌های جمهوری اسلامی ایران در نزد کشورهای خارجی و سازمان‌های بین‌المللی است. در نگاه اول به منطقه بندی متفاوت از جهان در سایت واخ برخورد می‌کنیم. شش حوزه آفریقا، آسیا و اقیانوسیه، آمریکا، اروپا، اوراسیا، غرب آسیا و شمال آفریقا، خلیج فارس و آسیای جنوبی به علاوه نمایندگی‌های سازمان ملل جزو نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور است.

این بخش شامل اطلاعات تمامی نمایندگی های بین المللی و استانی وزارت خارجه است که برای آشنایی با بدنه وزارت خارجه و به خصوص اطلاع یافتن از سفرا و سطح دیپلماتیک کشورمان با جهان باید به این بخش مراجعه کنیم. اما متاسفانه اطلاعات این بخش گمراه کننده و ناقص است. جدول زیر اطلاعاتی است که از بررسی این بخش به دست آمده اما با ذکر چند مثال می‌توان دقت این اطلاعات را به طور کل زیر سوال برد.

 این بخش از سایت دچار بی‌نظمی و اطلاعات غلط و بروزرسانی نشده فراوان است . برای مثال فروردین امسال آقای علیرضا سالاریان به عنوان سفیر ایران در قبرس تعیین شد اما در سایت هنوز نام فرامرز جنتی به عنوان سرپرست سفارت دیده می‌شود و در موردی دیگر آقای رضا امیری مقدم در همان تاریخ به عنوان سفیر ایران در پاکستان تعیین شده اما هنوز نام سفیر قبلی بر روی سایت قرار دارد. در ده اسفند سال گذشته نیز رضا زبیب به عنوان سفیر جدید اسپانیا تعیین شد اما همچنان بر روی سایت نام حسن قشقاوی دیده می‌شود.

در موردی دیگر در ده اسفند پارسال سعید خطیب زاده سخنگوی سابق وزارت خارجه به جای پرویز اسماعیلی سفیر ایران در کرواسی شد اما همچنان نام سفیر سابق بر روی سایت است و بسیاری از موارد دیگر مانند نبود نام سفیر در سایت و یا برعکس بودن تصویر سفیر ایران در اوگاندا یا عدم هماهنگی اطلاعات بین سایت نمایندگی ها و سایت وزارت خارجه از موارد عجیبی است که به وفور یافت می‌شود.

 در سایت نمایندگی ها و بخش مربوط به هر کشور نیز تا حد زیادی شاهد اعمال سلیقه شخصی شخص سفیر و پرسنل سفارت و نمایندگی هستیم. در برخی کشورها اطلاعات خوبی در مورد توصیه های مسافرتی و قوانین خاص کشورها وجود دارد و اطلاعات شخصی سفیر نیز بارگذاری شده است اما در بسیاری از نمایندگی ها حتی نام و اطلاعات شغلی و تحصیلی مربوط به سفیر یا کاردار آن نمایندگی وجود ندارد!

در بخش بندی منطقه ای نیز کنسولگری ها و دفاتر نمایندگی در سازمان ها هم ردیف سفارت خانه ها قرار گرفته اند که باعث سردرگمی بیشتر مراجعه کننده است. برای مثال در بخش اوراسیا 4 پرچم ترکیه وجود دارد که مربوط به سفارت و کنسولگری های ایران در این کشور است که به نظر برای بیشتر نشان دادن نمایندگی های ایران در این منطقه اینگونه طراحی شده است.

در بخش دیگری نمایندگی های داخلی و دفاتر استانی وزارت خارجه وجود دارند که برخی از آنها نیز یک نوع استقلال کاری عجیبی دارند و با وجود اینکه درون ایران قرار دارند اما ساعات کاری و اداری آنها با یکدیگر متفاوت است و برای برخی خدمات روز و ساعت معین تعیین کرده اند!

 جالبتر اینکه برخی از این نمایندگی های داخلی مانند نمایندگی استان قزوین بخش خبری نسبتا فعالی دارد که به اخبار غیرمهم دیدارهای استانی مسئول نمایندگی با مسئولین استانی و حتی حضور ایشان در استادیوم سردار آزادگان قزوین در بازی لیگ یک می‌پردازد!

بخش خبری و رسانه ای

بخش خبری سایت که به شکل اختصاصی به پوشش اخبار و مواضع مربوط به وزارت خارجه و مقامات آن می‌پردازد. بخش خبری به طور مداوم و روزانه اخبار، اطلاعیه ها و تحولات مهم حوزه سیاست خارجی را پوشش می‌دهد و مرجع اصلی بسیاری خبرگزاری های داخلی و خارجی است و به همین دلیل بایستی به نحوه پوشش حرفه ای اخبار و رویدادهای سیاست خارجی توجه شود. بخش مواضع و بیانیه ها قسمت بعدی است که به نوعی آرشیوی از مواضع و بیانیه های شخص وزیر خارجه، مقامات کشور و سخنگوی وزارت است. این بخش نیز برای مراجعه خبرگزاری ها و به منظور اطلاع رسانی بهتر ایجاد شده است. در قسمت رویداد ها نیز آرشیو خوبی از همایش ها و نشست های این وزارت خانه وجود دارد که همچنان در جهت بهبود اطلاع رسانی و تعامل با خبرگزاری ها تعبیه شده است. بخش چند رسانه ای نیز همچنان کاربرد رسانه ای دارد و در آن تولیداتی مانند فیلم، کلیپ و عکس در مورد اخبار، وقایع و حوادث روز  تولید می‌شود. البته این بخش چندان فعال نیست و آپدیت نشدن به موقع آن از نقاط ضعف به حساب می‌آید. در بخش های دیگر سایت محتوای پادکست و نشریات و مقالاتی وجود دارد که آنها نیز از سال 99 بروزرسانی نشده اند و این نشان از توقف بخش هایی از فعالیت علمی و رسانه ای وزارت خارجه دارد که سرو کار آن با اساتید و اندیشمندان و فعالین حوزه روابط بین الملل است.

بخش های موضوعات روز، نمایشگاه ها و ارتباط مستقیم با وزیر

در بخش موضوعات روز مشکل اساسی این است که موضوعات روز در آن مطرح نیست و موضوعات چند سال گذشته مانند سند حقوقی خزر و یا اسناد برجام همچنان در این بخش وجود دارد و خبری از تفاهم نامه های جدید با کشورهایی مانند چین و روسیه در این بخش مشاهده نمی‌شود. وجود بخش نمایشگاه مجازی وزارت امور خارجه نیز لزومی ندارد و بود و نبود آن در سایت بیشتر جنبه نمایشی دارد تا کاربردی و بخش ارتباط مستقیم با وزیر خارجه نیز کار مثبتی است اما با توجه به مشغله شخص وزیر و کمبود نیرو و سرعت تحولات خارجی بعید است شخص وزیر خارجه به پیام های این قسمت رسیدگی کند و بهتر بود که بخشی یکپارچه برای  شکایات و پیشنهادات ایرانیان خارج و داخل از کشور راه اندازی می‌شد. بخش اسناد مهم که پایین این بخش قرار دارد نیز تا حد زیادی با بخش موضوعات روز همپوشانی دارد و بهتر است تا با بروزرسانی بخش موضوعات روز این بخش تبدیل به بایگانی موضوعات روز شود.

در قسمت پایین سایت نیز مورد عجیبی به نام آمار بازدید سایت وجود دارد که آمار بازدید روز و هفته آن یکی است و جالبتر اینکه هر زمان به سایت مراجعه کنید این آمار تغییری ندارد و ثابت مانده است و این سوال ایجاد می‌شود که چه لزومی به نشان دادن آمار بازدید سایت وجود دارد؟

در پایان نگاهی به سایت چند نمایندگی و سایت وزارت خارجه ما را به این نتیجه می‌رساند که بی نظمی و اعمال سلیقه در بدنه وزارت خارجه حاصل استقلال بیش از حد سفرا در مدیریت نمایندگی خود است. استقلالی که به نظر نوعی فدرالیسم در بدنه وزارت خارجه در خارج ایران ایجاد کرده است که حاصل آن ناهماهنگی بین معاونت ها و مدیر کل حوزه ها با این نمایندگی ها در سایت شده است و در نتیجه بخش نمایندگی های سایت را به یک نوع حالت رها شدگی رسانده است. به همین دلیل نمی‌توان در ساختار معیوب و ناقص فعلی انتظار موفقیت از بخش دیپلماسی اقتصادی داشت یا حتی فراتر از آن بخش دیپلماسی فرهنگی را در سایت راه اندازی کرد.

برای رهایی از این شرایط باید سایت ها و بسیاری از امور در نمایندگی های خارجی را مطیع تهران کرد و اطلاعاتی چون توصیه های مسافرتی، ساعات کاری به وقت محلی، بخش دیپلماسی اقتصادی، توضیحات در مورد سفیر و کارکنان و ... را از مسئولین نمایندگی ها به صورت دوره‌ای، سالانه، ماهانه و هفتگی و حتی روزانه گرفته شود تا در سایت وزارت خارجه بروزرسانی شود. اینگونه می‌توان ساختار یکسانی را برای تمامی نمایندگی های خارجی ایجاد کرد که نتیجه آن هماهنگی حداکثری بین ساختمان وزارت خارجه در تهران و نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران در سرتاسر جهان است.

حذف بسیاری از بخش های اضافی سایت و بخش خبری نمایندگی های استانی و صرفه جویی در بودجه و اصلاح بخش های دیگر سایت و پر رنگ تر کردن بخش دیپلماسی اقتصادی و حتی اضافه کردن بخش دیپلماسی فرهنگی به تمامی نمایندگی ها از جمله کارهایی است که بهتر است برای بهبود وضعیت این سایت انجام شود.