آیا نفت ایران شناسنامه خاص و یکتا (DNA) دارد؟

نسیم‌آنلاین:‌ یکی از معضلات اقتصادی که سالهاست به پاشنه آشیل کشور تبدیل شده، معضل وابستگی قابل توجه به درآمدهای حاصل از خام فروشی نفت است. به همین دلیل و با توجه به خروج آمریکا از برجام و بازگشت مجدد تحریم های نفتی از 14 آبان ماه، احتمال ایجاد شوک اقتصادی مشابه اوایل دهه 90 وجود دارد. در نتیجه، استفاده از راهکارهای بی اثر کردن تحریم های نفتی آمریکا بیش از گذشته اهمیت می‌یابد. طبق بند 13 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، یکی از راهبردهای اصلی مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز، «ایجاد تنوع در روش های فروش» و «مشارکت دادن بخش خصوصی در فروش» است. در نتیجه، متنوع سازی روش های صادرات نفت و استفاده از توان بخش خصوصی در این زمینه از ضرورت خاصی برخوردار است.

اهمیت این موضوع وقتی افزایش می یابد که توجه داشته باشیم که دلیل اثرگذاری تحریم های نفتی آمریکا به مدل سنتی فروش نفت کشور برمی‌گردد. در روش سنتی، نفت کشور توسط مدیریت امور بین الملل شرکت ملی نفت، در قالب محموله های بزرگ به مشتریان محدود و شناخته شده (پالایشگاه های بزرگ، تجار سرشناس و ...) فروخته می‌شود. فلذا شناسایی و رهگیری فروشنده و خریداران و رصد محموله های نفت کشور به راحتی برای امریکا امکان پذیر بوده و احتمال تحریم پذیری به شدت افزایش می‌یابد. به همین دلیل، برای بی اثر کردن تحریم های نفتی آمریکا، ضرورت دارد که نفت ایران بر خلاف مدل سنتی، در قالب محموله های کوچک و متوسط و به مشتریانی از بخش غیردولتی که هویت آنها برای آمریکا قابل شناسایی نیست و انعطاف پذیری و چابکی لازم برای دور زدن تحریم ها را دارند فروخته شود. این امر از طریق فروش نفت به بخش خصوصی با استفاده از سازوکار بورس نفت امکانپذیر است.

با این وجود، برخی مدیران سابق یا فعلی وزارت نفت و کارشناسان مخالف عرضه نفت در بورس و استفاده از توانمندی بخش خصوصی برای بی اثر کردن تحریم ها هستند. یکی از دلایل این افراد، ناظر به ویژگی های مشخص نفت ایران و قابل شناسایی بودن آن است. آنها معتقدند که نفت کشورها شناسنامه خاص و یکتا ( DNA ) خود را دارد که به راحتی و با یک آزمایش ساده در محل تحویل نفت قابل شناسایی است فلذا فرقی نمی کند که نفت ایران توسط چه کسی و در چه حجمی فروخته شود زیرا در هر صورت، خریدار نفت ایران به راحتی شناسایی می شود و تحریم خواهد شد.

سید محسن قمصری، مدیر وقت امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران در مصاحبه با خبرگزاری وزارت نفت (شانا) در تاریخ 9 مهرماه 93 گفت : «همانطور که بارها گفته ام و از شما هم می‌خواهم یکبار دیگر آن را پررنگ کنید این است که هیچگاه فروشنده‌های نفت ایران تحریم نبوده‌اند و آمریکا پالایشگرها را تحت فشار قرار داده که از ایران نفت نخرند چون نفت ایران با مشخصات شناخته شده و دی.ان.ای خاص‌اش تحریم است». قمصری در هم اندیشی «بررسی ابعاد عرضه نفت در بورس» در تاریخ 16 مردادماه امسال هم مجددا به این موضوع اشاره کرد و گفت: «حال فرض کنید نفت را در بورس فروختیم، کسی که این را خرید به چه پالایشگاهی می‌خواهد بفروشد. وقتی تحریم بشویم، کسی از خریدار بورس ما نفت نمی‌خرد. در خصوص قضیه بابک زنجانی که ما کاری نداریم مقصر چه کسی بود، اما از او نفت را نخریدند. همچنین داستان ناجا که دو محموله دریافت کرد، یک و سال نیم محموله روی آب بود و کسی از آنها نمی خرید. ما برای این که افزایش ارز داشته باشیم محمولاتمان را بعضاً در کشور عمان می بردیم چرا که امکان فروش آن نبود. یعنی شما مطمئن باشید که نفت چون DNA آن مشخص است، شناسنامه آن مشخص است هر کسی این نفت را بخرد، بلاشک در زمان تحریم قادر به فروش آن نخواهد بود».

غلامحسین حسن تاش، کارشناس ارشد انرژی هم در یادداشتی در روزنامه شرق در تاریخ 8 مردادماه به این موضوع اشاره کرد و نوشت : «هر نفت‌خامی دارای شناسنامه خاص خود است. نفت‌خام ایران حتی در صورت اختلاط با یک نفت‌خام دیگر کاملا قابل شناسایی بوده و پالایشگران محدود و شناخته‌شده در جهان که قادر به پالایش نفت‌خام ایران هستند، هرگز تمایل به ورود به چنین قمار خطرناکی که بی‌تردید جرائم سنگین آمریکا را برایشان در پی‌ خواهد داشت ندارند، مگر اینکه به‌نوعی مجوز دریافت کنند که در آن صورت تفاوتی نمی‌کند نفت ایران را از کجا بخرند».

برای بررسی صحت و سقم این ادعا باید توجه داشت که نفت کشورها بر اساس دو معیار میزان گوگرد و وزن مخصوص تقسیم بندی می‌شود. نفت هایی که میزان گوگرد بالایی داشته باشند نفت ترش و نفت هایی که میزان گوگرد کمی داشته باشند نفت شیرین نامیده میشوند. میزان گوگرد نفت خام میدان های مختلف، متفاوت بوده همچنین میزان گوگرد میادین نفت کشورهای مختلف نیز دارای مقادیر یکسانی هستند که امکان تفکیک آنها از هم را غیرممکن میکند.

وزن مخصوص نفت خام با استفاده از معیاری به نام API سنجیده می‌شود که عکس چگالی است. در سراسر دنیا بازه‌هایی برای API تعیین‌شده است که بر اساس آن نفت خام میادین در سه دسته نفت سبک، نفت متوسط و نفت سنگین قرار می‌گیرند:

به طور کلی API نفت خام یک میدان مقدار ثابتی نیست و در طول روز و تحت تاثیر عواملی مانند دما تغییر میکند. هم چنین API نفت میادین مختلف کشور با یکدیگر متفاوت هستند. باید توجه داشت که شاخص API نفت میادین سایر کشورها نیز بسیار نزدیک و حتی یکسان با API نفت ایران بوده است. همین موضوع در کنار تغییرات مقدار API عملا شناسایی نفت ایران از طریق سنجش میزان این شاخص را غیرممکن کرده است. به طور کلی، API دو نوع نفت صادراتی عمده ایران به ترتیب حدودا 33 و 30 است و این در حالی است که 76 نوع نفت خام در دنیا در بازه API 30 تا 35 وجود دارد. اگر این بازه کمی بزرگ‌تر شود و بازه API 28 تا 38 برای نفت‌ خام صادراتی ایران در نظر گرفته شود، تعداد نفت خام های موجود در جهان در این بازه، 133 نوع خواهد بود.

همچنین باید توجه داشت که کشور ایران دارای میادین نفتی مشترک با کشورهای همسایه است که API نفت آن‌ها کاملا یکسان است فلذا امکان تفکیک این نفت ها در بازار وجود ندارد. علاوه بر این اختلاط نفت میادین مختلف میزان گوگرد و وزن مخصوص نفت را به تناسب نفت های ادغام شده تغییر می‌دهد. در نتیجه، این امکان برای بخش خصوصی وجود دارد که در طول مسیر یا در بنادر مختلف، نفت ایران را با نفت سایر کشورها مخلوط کرده و به طور کلی شناسنامه نفت ایران را محو کند.

در مجموع، این ادعا که نفت ایران شناسنامه خاص و یکتا ( DNA ) دارد و با یک آزمایش ساده، قابل شناسایی بودن است، نامعتبر می باشد و به این بهانه نمی توان عرضه نفت در بورس و استفاده از توانمندی بخش خصوصی در زمینه صادرات نفت برای بی اثر کردن تحریم های نفتی آمریکا را نادیده گرفت. در نتیجه، انتظار می رود وزارت نفت هر چه سریعتر زمینه های لازم برای اجرای این راهکار موثر بی اثر کردن تحریم های نفتی آمریکا را فراهم کند.