خطای آماری در مهاجرت پذیری
بین‌المللی‌‌‌‌سازی آموزش عالی در دولت‌‌‌‌های یازدهم و دوازدهم، به‌عنوان راهبرد اصلی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به رسمیت شناخته شد و در اسناد مختلفی مانند برنامه ششم توسعه، نقشه جامع علمی کشور و سند جامع روابط علمی بینالمللی جمهوری اسلامی ایران مورد تاکید قرار گرفت.
به گزارش نسیم‌آنلاین، به نقل از دنیای اقتصاد؛ یکی از بخش‌‌‌‌های مهم این راهبرد، جذب دانشجویان بینالمللی در دانشگاه‌‌‌‌های کشور با هدف بهره‌‌‌‌گیری از فرصت‌‌‌‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آموزش به این دانشجویان است. بازار دانشجویان بینالمللی در سطح جهان، حدود 300میلیارد دلار گردش مالی دارد که با توجه به ظرفیت خالی دانشگاه‌‌‌‌های کشور و همچنین سرمایه‌گذاری کشور در دو دهه گذشته در زمینه توسعه تحصیلات تکمیلی و تربیت نیروی انسانی خبره، تصاحب بخشی از این بازار دور از دسترس نیست و می‌تواند در رفع تنگناهای مالی کشور در مقابل تحریم‌‌‌‌ها بسیار اثربخش باشد. در ادامه به بررسی آمارهای ارائه‌شده از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این زمینه خواهیم پرداخت. سپس بر اساس آن، میزان تحقق اهداف اعلامی برنامه ششم توسعه (1401-1396) را ارزیابی خواهیم کرد.
آمار دانشجویان بینالمللی حاضر در ایران و تناقضات آن:
در مورد تعداد دانشجویان بینالمللی حاضر در دانشگاه‌‌‌‌های ایران، دو آمار متناقض از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر میشود که در ادامه به بررسی آنها می‌‌‌‌پردازیم.
آمار اعلام‌شده از سوی وزیر علوم و قائم‌مقام وزیر علوم در امور بین‌الملل و سازمان امور دانشجویان: به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران، منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری دولت قبل، در سومین نشست مجازی کشور‌‌‌‌های عضو یونسکو در تاریخ 11 فروردین 1399 اعلام کرد که ۵۵هزار دانشجوی خارجی در ایران مشغول به تحصیل هستند. سالار آملی نیز در مصاحبه با خبرگزاری صداوسیما در 8 خرداد 1399، تعداد دانشجویان بینالمللی را این‌گونه گزارش کرد: «در مجموع، در دانشگاه‌‌‌‌های زیرمجموعه وزارتخانه‌‌‌‌های علوم، بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی و جامعه‌المصطفی حدود ۵۷هزار دانشجوی خارجی مشغول تحصیل هستند.»
افشین آخوندزاده، مدیرکل امور دانشجویان غیرایرانی سازمان دانشجویان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تشریح جزئیات این آمار در تاریخ 25 فروردین 1400 اعلام کرد: «در سال 92 در تمام دانشگاه‌‌‌‌های وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی، 18هزار و 684دانشجوی بینالمللی مشغول تحصیل بودند. این تعداد در سال 99 به 57هزار و 675دانشجو افزایش یافته که از این تعداد 30هزار و 600دانشجو در دانشگاه‌‌‌‌های تحت پوشش وزارت علوم (حدود 4هزار بورسیه، 16هزار و 600غیربورسیه و 10هزار دانشجوی پذیرفته‌شده از طریق آزمون سراسری)، 25هزار دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی و حدود 2هزار دانشجو در دانشگاه‌‌‌‌های تحت پوشش وزارت بهداشت مشغول به تحصیل هستند.»
آمار اعلام‌شده از سوی موسسه پژوهش و برنامه‌‌‌‌ریزی آموزش عالی: این موسسه نقشی مشابه سازمان آمار را در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارد و هر سال به صورت جداگانه، از تک‌تک دانشگاه‌‌‌‌های کشور، آمار دانشجویان بینالمللی را جمعآوری میکند، روایتی دیگر از تعداد این دانشجویان دارد. در نمودار آمار اعلامی این موسسه را مشاهده می‌‌‌‌کنیم. آمار موسسه پژوهش و برنامه‌‌‌‌ریزی آموزش عالی مورد تایید یونسکو است و در واقع، این آمار در رتبه‌‌‌‌بندی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد در مورد رقابت کشورها در جذب دانشجویان بینالمللی مورد استناد قرار می‌گیرد. البته باید توجه کرد که اطلاعات ثبت‌‌‌‌شده در مورد تعداد دانشجویان بینالمللی ایران در داده‌‌‌‌های یونسکو، مربوط به سال 2018 و برابر با 20هزار و 580نفر است و اطلاعات سال بعد، به علت شکاف زمانی بین جمعآوری آمار و ارسال به دفتر مرکزی یونسکو و مراحل لازم برای به‌‌‌‌روزرسانی، در سایت این سازمان موجود نیست.
منشا اختلافات آماری منتشرشده از سوی مراجع مختلف در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری:
1) اختلاف ناشی از تفاوت در روش‌های جمعآوری آمار: موسسه پژوهش و برنامه‌‌‌‌ریزی آموزش عالی، آمار خود را به‌طور مستقیم از دانشگاه‌‌‌‌ها و موسسات آموزش عالی کشور در مورد دانشجویان بینالمللی مشغول به تحصیل جمعآوری میکند، در حالی که سازمان امور دانشجویان از طریق سازمان سنجش آموزش کشور، تعداد دانشجویان غیرایرانی را که از طریق آزمون سراسری جذب دانشگاه‌‌‌‌ها شده‌‌‌‌اند، دریافت میکند و جمع آن با تعداد مجوزهایی را که این سازمان برای پذیرش دانشجویان بورسیه و غیربورسیه از خارج از کشور در هر سال صادر میکند، به عنوان تعداد دانشجویان بینالمللی ایران اعلام میکند.
در این بین، آمار دانشجویانی که بنا به هر دلیلی از ثبت‌‌‌‌نام و شروع تحصیل در دانشگاه‌‌‌‌های ایران خودداری می‌کنند یا پس از یکی، دو ترم، از ادامه تحصیل منصرف میشوند، در آمار مربوط به سازمان امور دانشجویان، همچنان به‌عنوان دانشجوی در حال تحصیل قید میشود، اما در آمار موسسه پژوهش و برنامه‌‌‌‌ریزی آموزش عالی منعکس نمی‌‌‌‌شود.
2) نکته حائز اهمیت این است که طبق آمار موسسه پژوهش و برنامه‌‌‌‌ریزی آموزش عالی، از 21هزار دانشجوی در حال تحصیل در دانشگاه‌‌‌‌های ایران، 14هزار نفر افغانستانی هستند که حدود دو سوم دانشجویان بینالمللی را شامل میشوند.
از این تعداد، نزدیک به 10هزار نفر از طریق کنکور سراسری در دانشگاه‌‌‌‌های ایران پذیرش شده‌‌‌‌اند. دانشجویان بینالمللی پذیرفته‌شده از طریق کنکور، از مهاجران حاضر در ایران هستند که یا از ابتدای تولد ساکن ایران بوده‌‌‌‌اند یا دوران تحصیلات پایه خود را در ایران گذرانده‌‌‌‌اند.
حال سوال اساسی این است که آیا این افراد، طبق استانداردهای جهانی دانشجوی بینالمللی محسوب میشوند؟
افق برنامه ششم توسعه و میزان تحقق آن:
هدف برنامه ششم توسعه در زمینه جذب دانشجویان بینالمللی، رسیدن به سطح 8/ 1درصد دانشجویان شاغل به تحصیل در دانشگاه‌‌‌‌های کشور معادل 75هزار دانشجوی بینالمللی تا پایان سال 1400 است. در جدول، عملکرد این بخش با اهداف سالانه بر اساس داده‌‌‌‌های موسسه پژوهش و برنامه‌‌‌‌ریزی آموزش عالی تا پایان سال 1398 و ابتدای همه‌گیری کرونا مقایسه شده است.
نکته قابل‌توجه در جدول این است که به‌‌‌‌صورت چشمگیری تعداد دانشجویان کشور نسبت به اهداف برنامه، در سال‌های اخیر کاهش داشته است (کاهش نزدیک به یک‌میلیون نفری)، به‌‌‌‌همین دلیل، به‌رغم ثابت ماندن تعداد دانشجویان بینالمللی در سه‌سال اخیر در سطح 21هزار نفر، نسبت این عدد به تعداد کل دانشجویان در حال رشد است.
جمع‌‌‌‌بندی:
آمارهای فوق نشان می‌دهد که شک و تردید بسیاری در حرکت به سوی اهداف برنامه ششم توسعه در جذب دانشجویان بینالمللی وجود دارد. این مساله از چندگانگی نهادهای گزارش‌‌‌‌دهنده در داخل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نشات گرفته است.
به‌‌‌‌نظر می‌رسد، مدیران اجرایی این حوزه برای بزرگ‌نمایی عملکرد خود، آماری را که نه نهاد جمعآوری آمار داخل وزارت، تایید می‌کنند و نه یونسکو آن را در مورد وضعیت جذب دانشجویان بینالمللی در ایران می‌‌‌‌پذیرد، برای مصرف رسانه‌‌‌‌های داخلی مورد تاکید قرار می‌دهند.
پیشنهاد نگارنده این است که دو بخش ذکرشده در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، یعنی سازمان امور دانشجویان و موسسه پژوهش و برنامه‌‌‌‌ریزی آموزش عالی، با یکپارچه کردن داده‌‌‌‌های خود، تنها یک آمار را به رسانه‌‌‌‌ها و نهادهای بینالمللی گزارش کنند؛ زیرا وجود داده صحیح، معتبر و قابل اتکا محکم‌‌‌‌ترین پشتوانه سیاستگذاری برای تسریع روند بین‌المللی‌‌‌‌سازی در دانشگاه‌‌‌‌های کشورخواهد بود.
