پروژه اعتماد به غرب تا کجا ادامه می‌یابد؟

نسیم آنلاین : نتیجه اعتماد ایران به گفتمان اعتماد به غرب، پیمانی دوجانبه به نام برجام را در تاریخ سیاسی کشور رقم زد. با خروج آمریکا از برجام عملاً این پیمان کارایی خود را از دست داد؛ بااین‌حال دولت با چرخش از مواضع قبلی خود این پیمان دوجانبه را چندجانبه دانست و پروژه جایگزینی اروپا به‌جای آمریکا را کلید زد. این پروژه تاکنون کوچک‌ترین فایده‌ای برای کشور نداشته است.

بااین‌حال این اعتماد بیجا به غرب ادامه پیداکرده است تا اینکه در ۱۸ شهریور سال جاری سه کشور اروپایی، در بیانیه خود تیر خلاصی بر پیکره این گفتمان بیمار زدند. در بخشی از این بیانیه آمده است " ما با نگرانی زیادی بحث‌های مربوط به برجام را در این بیانیه می‌آوریم" در ادامه همین بیانیه، ریشه این نگرانی را "تهدید ایران برای امنیت جامعه بین‌المللی به‌واسطه گسترش سلاح هسته‌ای" می‌دانند. این جملات این موضوع مهم را می‌رساند که طرف مقابل با بدبینی بالایی وارد معادلات می‌شود یعنی پیش‌فرض او این است که ایران یک تهدید بالقوه است و باید مهار شود. همین پیش‌فرض طرف اروپایی، با مؤلفه عزت در دیپلماسی خارجی ایران تناقض آشکاری دارد.

در دومین بند این بیانیه، با لحن طلبکارانه‌ای که از موضع منفعلانه دستگاه دیپلماسی نشئت‌گرفته است از ایران خواسته‌شده که به‌تمامی تعهدات خود در برجام عمل کند و هیچ‌گونه چرخشی از تعهداتش نداشته باشد. [1]

در بند دیگر به نکته کلیدی نظارت NPT (آژانس بین المللی انرژی اتمی) از فعالیت‌های هسته‌ای ایران تأکید می‌کند؛ نکته‌ای که در گام‌های اول تا چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران مغفول مانده است اما سران این کشورها با زیرکی و اشراف خاصی بر آن اصرار می‌ورزند.

بعد از یک سال بی‌عملی اروپا در قبال تعهدات برجامی خود و وعده جبران خروج آمریکا از برجام، ایران پروژه کاهش تعهدات هسته‌ای خود را کلید زد. در ضمیمه 12 صفحه‌ای یک برجام، کاهش تعهدات ایران پیش‌بینی شد که در هشت موضوع اصلی، راکتور آب‌سنگین، کارخانه تولید آب‌سنگین، باز فرآوری سوخت مصرف‌شده، غنی‌سازی در ظرفیت و سطح، تحقیق و توسعه، فردو، میزان ذخایر و نظارت و دسترسی آژانس قابل‌تقسیم بندی است .

تاکنون چهار گام ایران برای کاهش تعهدات هسته‌ای خود صورت گرفته است و در آخرین گام ایران موضوع فردو نیز در دستور کار قرار گرفت اما بااین‌حال همچنان دسترسی‌های سازمان انرژی اتمی یا شفاف‌سازی باقی‌مانده است.

همان‌طور که اشاره شد طرف اروپایی اصرار و تأکید فراوانی بر نظارت جدی NPT دارد بااین‌حال کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی می‌گوید: «ما در موضوع شفاف‌سازی فعلاً بنا داریم که در این حوزه ورود نکنیم و تعهدات ایران در خصوص شفاف‌سازی کما فی سابق اجرا خواهد شد». [2]

منتقدان داخلی همواره این دغدغه را داشته‌اند که گام‌های ایران در کاهش تعهدات خود توان بازدارندگی داشته باشد و به عبارت بهتر این اقدامات مؤثر باشد و جنبه نمایشی نداشته باشد. یکی از مهم‌ترین این محورها که می‌توانست این دغدغه را جواب دهد؛ مسئله نظارت NPT بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران است اما کمالوندی که سخنگوی مواضع دولت و سازمان انرژی اتمی است؛ می‌گوید: «ما گام‌های پیشنهادی را به شورای عالی امنیت داده‌ایم و حتی در لیست اولی که ارائه شد خروج از NPT را هم دیده بودیم که البته بعداً حذف کردیم و گفتیم این نظر سازمان نیست. برنامه‌ای نداریم که به حوزه پادمان ورود کنیم و لازم نیست بهانه به دست دشمن بدهیم که ایران کارهای خلاف انجام می‌دهد پس نظارت و شفاف‌سازی ادامه دارد . » و هم‌چنین می‌افزاید «ما نباید کاری کنیم که بهانه‌ای به‌طرف مقابل دهیم، کاهش تعهدات ایران یک فرایند است. زمانی که مجموعه‌ای از افراد و نهادهای مختلف تصمیمی می‌گیرند با تصمیمات انفرادی هر یک از ما متفاوت خواهد بود و ابعاد مختلفی را شامل می‌شود . » و همچنین تصریح می‌کند: «ما گوشه چشمی به این داریم که طرف مقابل بازگشت به تعهدات خود داشته باشد» . [3]

کانونی‌ترین چالش این است که دولتمردان همچنان به اروپا امیدوارند این در حالی است که کمالوندی اذعان می‌کند که: «اگر ضمیمه دوم برجام را نگاه کنید اروپا به هیچ‌کدام از تعهداتش پایبند نبوده و حتی به یازده تعهدی که بعد از خروج آمریکا از برجام به ایران دادند پایبند نبودند. ما همچنان در برجام هستیم و در چهارچوب این تعهد عمل کرده‌ایم». [4] توئیت سؤال‌برانگیز دکتر ظریف، نیز بر دامنه این ابهامات افزوده است: ایشان در توئیت خود نوشته‌اند: «فلج بودن سه کشور اروپایی در عمل به تعهدات خود بدون اجازه ایالات‌متحده، از ماه مه ‌۲۰۱۸ عیان بوده است. راه‌حل این نقیصه، عزم خود را جزم کردن برای شکل دادن مسیری مستقل است و نه تکرار طوطی‌وار ادعاها و درخواست‌های ایالات‌متحده که با برجام همخوانی ندارد». [5]

همین اظهارنظرهاست که سؤالی بزرگ را برای مخاطب ایرانی برمی‌انگیزد و آن اینکه اگر دولت می‌دانسته که طرف اروپایی اراده‌ای برای عمل به تعهدات خود ندارد و در این بازه چندین ماهه هم اقدام جدی و عملی انجام نداده است اساساٌ چرا پروژه اعتماد و همکاری با اروپا را کلید زد و از آن مهم‌تر چه اصراری بر ادامه داده یک طرفانه این توافق دارند؟