ابوالحسن شعرانی مفسر و مترجم قرآن
ابوالحسن شعرانی، در سال ۱۳۲۰ قمری، ۱۲۸۱ شمسی، در تهران متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در مدرسه مروی تهران آغاز کرد و سپس به محفل درس میرزا مهدی آشتیانی و میرزا محمود قمی راه یافت. در حوزه علمیه قم در مجلس درس شیخ عبدالکریم حائری یزدی و شیخ عبدالنبی نوری حضور یافت. در ۲۶ سالگی به حوزه نجف رفت و از درس عالمانی از جمله سید ابوتراب خوانساری که علاوه بر فقه شیعه، بر فقه اهل سنت نیز احاطه داشت، بهره برد.
نسیم آنلاین : ابوالحسن شعرانی، در سال ۱۳۲۰ قمری، ۱۲۸۱ شمسی، در تهران متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در مدرسه مروی تهران آغاز کرد و سپس به محفل درس میرزا مهدی آشتیانی و میرزا محمود قمی راه یافت. در حوزه علمیه قم در مجلس درس شیخ عبدالکریم حائری یزدی و شیخ عبدالنبی نوری حضور یافت. در ۲۶ سالگی به حوزه نجف رفت و از درس عالمانی از جمله سید ابوتراب خوانساری که علاوه بر فقه شیعه، بر فقه اهل سنت نیز احاطه داشت، بهره برد.
شعرانی که در علوم مختلف از جمله فقه، اصول فقه، تفسیر قرآن، حدیث، فلسفه، ریاضیات و کلام تبحر داشت و به همین دلسل علامه خوانده می‌شد، علاوه بر زبان فارسی و عربی، به فرانسوی و ترکی نیز مسلط بود. در دوران حکومت رضاشاه پس از بازگشت از نجف به درخواست سید حسن مدرس، در مدرسه سپهسالار که امروزه مدرسه عالی شهید مطهری خوانده می‌شود، به تدریس ریاضیات پرداخت وی همچنین در مدرسه مروی، تدریس فلسفه را آغاز کرد. میرزا هاشم آملی، جلال‌الدین محدث ارموی، علی‌اکبر غفاری، جلال‌الدین همایی و حسن حسن‌زاده آملی برخی از شاگردان او بودند.
شعرانی در طول حیات خود به تألیف، ترجمه، شرح و تعلیقه، و تصحیح آثار ارزشمندی در موضوعات مختلف از جمله تفسیر و علوم قرآنی، حدیث، فقه و اصول، فلسفه و کلام، هیئت و نجوم، و سرانجام تاریخ پرداخت .حاشیه بر تفسیر مجمع البیان، تصحیح کامل تفسیر صافی، مقدمه و حاشیه بر تفسیر ابوالفتوح رازی به همراه تصحیح کامل، و همچنین تألیف دائرة المعارف اصطلاحات قرآن برخی از آثار شعرانی در حوزه‌ی قرآن بودند.
ابوالحسن شعرانی، همچنین ترجمه کتاب جرج جرداق درباره امام علی(ع) را همراه با نقدها و تعلیقاتی به اتمام رساند؛ ترجمه‌ای که بخش‌هایی از آن پیش از شعرانی توسط سید صدرالدین بلاغی و به دستور آیت‌الله سید حسین بروجردی، زعیم شیعیان، به انجام رسیده بود اما با دخالت حکومت پهلوی به پایان نرسیده بود.
ابوالحسن شعرانی همچنین قرآن کریم را به زبان فارسی ترجمه کرد و در این راه ترجمه‌ای وفادار به متن قرآن کریم، اما نه‌چندان روان، فراهم ساخت.
شعرانی گرچه هیچ‌گاه اثر تفسیری مستقلی تألیف نکرد، اما روش‌شناسی تفسیری‌اش را در خلال کوشش‌های علمی در تصحیح و تعلیقه بر سه تفسیر مهم شیعه: یعنی منهج الصادقین، نوشته ملافتح‌الله کاشانی، روض‌الجنان و روح‌الجنان، تألیف ابوالفتوح رازی و مجمع‌البیانِ امین‌الاسلام طبرسی، عیان ساخت. شعرانی به ارتباط و انسجام معنایی آیات در هر کدام از سوره‌های قرآن باور داشت. از این رو بر این باور بود که سوره فاتحه درباره مبدأ و معاد است، و همچنین سوره لقمان در مدح حکمت، و با هدف ترغیب انسان‌ها برای کشف اسرار کائنات نازل شده است.
وی با تکیه بر همین اصل به رفع تعارض ظاهری آیات در هر سوره می‌پرداخت و همچنین با تمسک به سیاق موضوعی آیات پیشین و پسین، ابهام در آیات را رفع می‌کرد. علامه شعرانی اگرچه تأویل قرآن کریم را جایز می‌دانست، اما همانند بسیاری دیگر از مفسران و قرآن‌پژوهان، دست‌برداشتن از معنای ظاهری و حمل معنای ظاهر بر دریافتی مغایر یا متفاوت از آن را مشروط به وجود دلیل می‌کرد و بر همین اساس به نقد تأویل محمد عبده در آیه ۵۶ سوره بقره پرداخت. عبده، مؤلف تفسیر المنار، واژه «بَعث» در فراز «ثم بعثناکم من بعد موتکم» را به کَثرت نسل معنا کرده بود و شعرانی چنین تأویلی را بعید و بر خلاف ظاهر قرآن می‌دانست. علاوه بر این، وی تأویل را تنها در موضوعاتِ تحت قلمرو عقل می‌پذیرفت و بر این اساس در بیشترِ امور مرتبط با معاد قائل به عدم جواز تأویل بود؛ چرا که به باور شعرانی عقل انسانی راهی به دریافت بسیاری از جزئیات آخرت ندارد.
شعرانی معتقد بود قرآن کریم بر خلاف کتاب‌های سایر انبیا همراه با الفاظ و کلمات نازل شده است؛ این بر خلاف کتاب‌های آسمانی دیگر بود که از نگاه علامه شعرانی ابتدا مفهوم و مضمون آن بر پیامبران نازل می‌شد و سپس با اراده انبیای الهی به لفظ درمی‌آمد و به گوش مردم می‌رسید. ابوالحسن شعرانی همانند علامه طباطبایی و بر خلاف آیت الله سید ابوالقاسم خویی، بر آن بود که قرآن کریم در زمان حیات پیامبر به طور کامل کتابت شد و پس از رحلت حضرت محمد(ص) جمع‌آوری و در قالب کتابی واحد درآمد، در نگاهی دیگر آیت‌الله خویی در کتاب البیان تصریح داشت که علاوه بر نگارش قرآن، جمع و تدوین قرآن کریم هم در زمان حیات پیامبر روی داده است.
شعرانی بر این باور بود که زبان قرآنْ عرفی است و خداوند کتاب خود را در محدوده زبان مردم عصر نزول و عرف آن روزگار نازل ساخته است. وی بر این اساس به مفسران توصیه می‌کرد در معنایابی برای الفاظ قرآن کریم، در پی فهم معنایی باشند که در عصر نزول از الفاظ قرآن برداشت می‌شده است؛ چرا که ممکن است معنای وازه‌ها در طول زمان تغییر کند. وی از همین رو نزدیک به نیمی از کتاب «نگاهی نو به نثر طوبی» را که معجمی برای معنایابی کلمات مهم قرآن کریم است، تألیف کرد، گرچه موفق به اتمام آن نشد. علی‌اکبر غفاری از شاگردان وی، به انجام کار همت گماشت و در نهایت سید محمدرضا غیاثی کرمانی نسخه‌ای گزیده از کتاب را با عنوان «لغتنامه قرآن کریم: نگاهی نو به نثر طوبی» به دست چاپ سپرد.
ابوالحسن شعرانی پس از آنکه برای درمان بیماری ریوی و قلبی به آلمان انتقال یافت، در سال ۱۳۵۲ شمسی درگذشت و پیکرش در نزدیکی مزار حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.
