بررسی کارنامه قرآن‌پژوهی توشیهیکو ایزوتسو

نسیم آنلاین : بررسی کارنامه قرآن‌پژوهی توشیهیکو ایزوتسو نیز بخش دیگری از نهمین قسمت برنامه «سوره» بود. در این گزارش آمده است:

توشیهیکو ایزوتسو، زبان‌شناس، فیلسوف و قرآن‌پژوه ژاپنی، در سال ۱۹۱۴ در خانواده‌ای ثروتمند و مقید به آیین بودایی ذن متولد شد و ریاضت‌کشی را از کودکی تجربه کرد. ایزوتسو فراگیری زبان عربی را در بیست‌سالگی آغاز کرد و در همین مسیر با موسی جارالله، عالم تاتاری اهل سنت آشنا شد و اولین قدم‌ها را برای ورود به فرهنگ اسلامی برداشت. با وجود دلبستگی فراوان به جارالله که تا پایان عمر با ایزوتسو همراه بود، اما اثری از دیدگاه‌های ضدشیعی موسی جارالله را نمی‌توان در آثار ایزوتسو یافت. رابطه ایزوتسو و اسلام چنان بود که حتی خود او هم دلیل منطقی برای آن نمی‌یافت و به تصریح گفته بود که علاقه‌اش به اسلام رازآمیز است و در یک کلام مسحور اسلام شده بود .

کوشش‌های علمی دامنه‌دار ایزوتسو که به تألیف ۳۵ اثر علمی انجامید، در سه حیطه عرفان، فلسفه و قرآن‌پژوهی است؛ نیمی از آن تألیف و نیم دیگر ترجمه و تصحیح. ایزوتسو در سال‌های ۱۹۵۷ تا ۱۹۵۸ میلادی، ۱۳۳۶ تا ۱۳۳۷ شمسی، برای اولین بار قرآن کریم را به‌طور مستقیم از عربی به ژاپنی ترجمه کرد. این ترجمه علاوه بر قوت و دقت خود، زمینه‌ای برای پژوهش‌های قرآنی عمیق و نوگرایانه وی بود.

پس از تأسیس مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل و تهران، ایزوتسو در میانه سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۳، ابتدا دو سال پیاپی و سپس هر شش ماه یک‌بار در ایران به سر برد و پس‌ازآن از ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ در انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران مشغول به تدریس و پژوهش شد؛ مرکزی که پس ‌از انقلاب اسلامی به انجمن حکمت و فلسفه ایران تغییر نام داد. وی در این دوره فصوص الحکم ابن عربی، الاشارات و التنبیهات ابن سینا و فلسفه چینی را تدریس کرد. ایزوتسو که در روزهای انقلاب ایران را ترک کرد، پس از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ در تلگرافی پیروزی انقلاب را به مهدی محقق، دوست و همکار دیرین خود تبریک گفت.

ایزوتسو پس از بازگشت به کشور خود، بالاترین نشان علمی را از امپراتوری ژاپن دریافت کرد. در این دوره تلاش کرد آثار خود درباره فرهنگ اسلامی را که به زبان انگلیسی نگاشته بود، به زبان ژاپنی انتشار دهد و هموطنانش را با فرهنگ اسلامی آشنا سازد.

ایزوتسو که بر خلاف اسلام‌شناسان غربی از جمله نولدکه و گلدزیهر، رویکردی بی‌طرفانه به مطالعات اسلامی داشت، با هدف احیای فلسفه معنوی شرق، به مقایسه دین اسلام و آیین دائو پرداخت و بر همین اساس کتاب صوفیسم و تائوئیسم را نگاشت و در آن عرفان ابن عربی را با تفکر کهن چینی مقایسه کرد. با همین نگاه آثار تطبیقی فراوانی در دین‌شناسی تألیف کرد.

توشیهیکو ایزوتسو در آخرین اثر خود، «آگاهی و ماهیات»، مفهوم فرافلسفه شرقی را در ضمن مقایسه اندیشه‌های هندی، ایرانی-اسلامی، چینی و بودایی تبیین کرد و با کنار هم گذاشتن اندیشه وِدانتای هندی، نظریه وحدت وجود اسلامی، آیین تائوی چینی و اندیشه بوداییِ چینی-ژاپنی، اندیشه شرقی را روحی مشترک بر گرد اندیشه وحدت وجود معرفی کرد.

اشتغال به ترجمه قرآن، سرآغازی برای پژوهش‌های قرآنی ایزوتسو بود و به تجربه‌های تازه و اثرگذار تفسیری منجر شد. روش او گرچه رویکردی کارآمد در مطالعات قرآنی دانسته می‌شود اما نقدهایی نیز بر ایزوتسو وارد شده است؛ از جمله اینکه ملاک مشخصی برای انتخاب کلمات کلیدی قرآن و معنایابی مفاهیم دیگر بر اساس آن‌ها ارائه نکرده، از معناشناسی جمله‌ای و مبتنی بر سیاق دور مانده، و سرانجام آنکه در کار خود از علوم بلاغی بهره‌ای نبرده است.

برنامه تلویزیونی «سوره» که به موضوع قرآن اختصاص دارد، در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب ساعت 22:45 دقیقه از شبکه چهار سیما پخش می‌شود. تکرار این برنامه نیز ساعت 17 می‌باشد.