میراث ننگینی که از صفویه به قاجاریه رسید/ چرا ایران برای مستشاران آمریکایی بهشت برین شد؟

تصویب لایحه ای جنجالی در مجلس اعتراض جدی نخبگان و علما را به همراه داشت، شاید در وهله اول گمان کنید که این مسئله به مخالفت نمایندگان با تصویب لوایح مرتبط با FATF برگردد، اما جالب است بدانید که سابقه در خواست های استعماری آمریکایی ها شاید به نیم قرن گذشته می رسد.

درست در روزهایی که در آستانه اعمال تحریم های مجدد آمریکا در ماه نوامبر هستیم، تصویب لایحه ننگین کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی با فشار ایادی آمریکا در سال ۱۳۴۳ پرده از ماهیت استکباری این دولت دژخیم برمی دارد و به ما یادآوری می کند که ماهیت آمریکا همانطور که رهبر فرزانه انقلاب نیز بر آن تاکیدات بسیاری را بر آن دارد، در سالیان دراز تغییر نکرده است.

قرارداد ننگین کاپیتولاسیون، میراث نانوشته دوران صفویه برای دوران پهلوی

واژه کاپیتولاسیون از منظر حقوقی به پیمان هایی گفته می شود که حقوق قضاوت کنسولی و حقوق برون مرزی را به کشور دیگری در قلمرو حاکمیت ملی کشور میزبان اعطا می کند. واژه ای که نام آن با گرفتن شدن استقلال کشورها مترادف شده است.

درباره چگونگی و زمان آغاز این لایحه ننگین مورخان تاریخی نوشته اند که مقررات کاپیتولاسیون در دوران صفویه به صورت نانوشته برای تاجران اروپایی رعایت می شد اما به صورت رسمی برای اولین بار در دور دوم جنگ هایی ایران و روسیه طی قرارداد ترکمانچای نسبت به اتباع روسی حاضر در ایران اجرا شد.

هرچند این مساله تنها به دوره قاجاریه محدود نشد و این مساله تا زمان دولت پهلوی هم ادامه داشت، با این تفاوت که حکام دولت پهلوی در سیاست ذلیلانه ای که نماد اوج حقارت و استعمار ایران در دوره پهلوی توسط آمریکا است، به این قانون در مجلس شورای ملی مشروعیت دادند با اجرای این قانون به مستشاران آمریکایی این مصونیت داده می شد تا هر کاری که می خواهند را در ایران انجام دهند.

مسکوت ماندن لایحه کاپیتولاسیون در دولت بریتانیایی علم

عباس سلیمی نمین تاریخ شناس معاصر کشورمان در گفت وگویی مشروح به تبیین دقیق این مساله پرداخت و به سابقه تاریخی این لایحه اشاره کرد. به گفته او کاپیتولاسیون یک سابقه تاریخی دارد که قبل از تصویب آن برای اولین بار در دولت علم مطرح شد.

لایحه کاپیتولاسیون در دوره پهلوی ابتدا در دولت علم با فشار آمریکایی ها در دستور کار قرار گرفت، اما به دلیل اینکه علم یکی از عناصر انگلیس به شمار می آمد خیلی مایل به پرداخت هزینه آمریکایی ها نبود و به همین دلیل پس از مطرح شدن این موضوع در دولت وقت، برخی وزرا به ویژه وزیر دادگستری مخالفت جدی خود را با این طرح اعلام کردند، در نتیجه پس از این کاپیتولاسیون در کابینه علم مسکوت ماند.

مساله ای که سلیمی نمین از آن به عنوان رقابت آمریکایی ها و انگلیسی ها برای گرفتن امتیاز بیشتر در ایران یاد کرده وتاکید می کند که اگرچه لایحه کاپیتولاسیون با فشار آمریکایی ها در دستور کار دولت علم قرار گرفت اما چون علم یک عنصر انگلیسی بود خیلی مایل نبود برای آمریکایی ها هزینه پرداخت کند.

رقابت آمریکا و انگلیس برای گرفتن امتیاز بیشتر از ایران

رقابت ایادی آمریکایی و اروپایی در آن برهه به جایی رسیده بود که در تاریخ نوشته اند وقتی در دولت علم برای تصویب لایحه کاپیتولاسیون بحث و بررسی می شود، وزیر دادگستری با بیان اینکه این قرارداد استثماری دوران قدیم است و از عدم تمایل ملت ایران برای این تصویب این لایحه می گوید و دلیل خود را برای این مساله گران تمام شدن کاپیتولاسیون عنوان می کند.این در حالی است که مخالفت آنان نه تنها به خاطر مردم نبود بلکه تنها به دلیل منافع دولت مورد حمایت آنان بود. در نتیجه بعد از مخالفت بعضی از وزرا کاپیتولاسیون در کابینه علم مسکوت می ماند.

کاپیتولاسیون ایران را برای مستشاران آمریکایی بهشت برین می کرد

سلیمی نمین در ادامه به تشریح جزییات بیشتری از تصویب این لایحه استعماری که منجر به ایجاد امنیت بیشتر برای اتباع آمریکایی ها شده بود،می پردازد. مساله ای که به گفته این تاریخ شناس معاصر تنها حربه ای برای ترغیب کردن آمریکایی ها در ایران بود و به واسطه آن می توانستند هر کاری را انجام دهند، تعرض و تجاوزهای زیادی داشته باشند و در واقع این مسئله یک جاذبه مناسبی برای آمریکایی ها نام گرفته بود که آزادی عمل داشتند تا هر کاری که می توانند در ایران انجام دهند و هیچ قانون آن کشور نتواند برای آن ها مانعی ایجاد کند.

هرچند در کنار این موارد حقوق نجومی مستشاران آمریکایی نیز باید اشاره کرد که در کنار امتیازهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران را برای آنان بهشتی برین را برای آنان مبدل می کرد، در نتیجه تعجیل آمریکایی ها برای تصویب این موضوع بدون دلیل نبود و آنان از تمامی ابزارهای خود استفاده می کردند تا این قانون را تصویب کنند.

قبل از آمریکایی ها انگلیسی ها بر ایران مسلط بودند و در دوران تسلط خود یک شبکه مدیریتی، اقتصادی و فرهنگی ایجاد کرده بودند که از طریق ایجاد سازمان های مخفی، نیمه مخفی و علنی یک شبکه ای در ایران به وجود آورده بودند که این شبکه حافظ منافع آنها به حساب می آمد و به بهترین وجه ممکن برای آن ها عمل می کرد.

بعد از کودتای 29 مرداد یک رقابتی بین آمریکایی ها و انگلیسی ها به وجود آمد، گرچه سهمیه خود از نفت را مشخص کرده بودند اما به لحاظ مدیریتی به شدت بین انگلیسی ها و آمریکایی ها رقابت جدی بود که در عرصه های مختلف نمایان می کرد و تقابل جدی با یکدیگر داشتند. مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در ادامه سخنان خود به تشریح مثال هایی از تقابل آمریکایی ها و انگلیسی ها پرداخت.

در عرصه سیاسی وقتی دولت شریف امامی روی کار بود به دلیل اینکه یک عنصر انگلیسی به حساب می آمد، آمریکایی ها به شدت تظاهرات برگزار کرده و این دولت را تخریب می کردند و زمانی هم که دولت آمریکایی ها روی کار بود انگلیسی ها تظاهرات برگزار می کردند، در نتیجه به خاطر تقابلی که میان دو دولت به همین خاطر عمر دولت ها در دهه 30 بسیار کوتاه بود و کارشکنی های جدی صورت می گرفت.

به گفته این استاد تاریخ در آن برهه تاریخی آمریکایی ها در عرصه فرهنگی کتابی را با عنوان فراموشخانه علیه رقیب بریتانیایی خود منتشر کردند و به دنبال این مساله انگلیسی ها هم کتاب میراث خوار استعمار علیه برخی عوامل آمریکاهایی منتشر کردند که در نهایت انگلیسی ها سروری آمریکایی ها را پذیرفتند اما همچنان در این مساله دعوا داشتند.

یکی از مسائلی که این استاد تاریخ به آن اشاره کرده است تلاش و تعجیل آمریکایی برای تصویب هرچه زودتر کاپیتولاسیون بود چراکه درصدد بودند تا نیروهای خود را در ایران مستقر کنند و از این طریق زمینه برتری خود را فراهم کنند.

بعد از تصویب قانون کاپیتولاسیون نزدیک به 50 هزار مستشار وارد ایران شدند که به موجب آن همه سازمان ها و وزارتخانه ها تحت سرپرستی مستشاران آمریکایی قرار می گرفت و این مساله جز با تصیوب لایحه کاپیتولاسیون ممکن نبود.

انگلیسی ها در زمان تسلط خود در یران به این تعداد نیرو نیاز نداشتند چراکه شبکه نیروی انسانی را تربیت کرده بودند که آنان را از این کار بی نیاز می کرد اما آمریکایی ها برای رقابت با انگلیسی نیاز داشتند تا نیروی انسانی به ایران بیاورند و بر دستگاه ها و سازمان های مختلف مسلط شوند که در نهایت نیز چنین اتفاقی افتاد.

انگلیسی در رقابت با آمریکایی ها تسلیم شده و فرمانروایی آمریکایی ها را پذیرفتند تا جایی که از دولت هویدا به بعد همواره مدیران وابسته به انگلیسی ها در اقلیت و مدیران آمریکا ها در اکثریت بودند.

خیلی از کسانی که به آمریکایی ها وابستگی داشتند که همیشه تذکر می دادند که با تصویب این قانون با اعترضات مردم ایران رو به رو شده و ملت ایران این سلطه را نخواهند پذیرفت اما آمریکایی با هر ترفندی این قانون را به هر صورتی که ممکن بود برمردم ایران تحمیل کردند.

امام خمینی «ره» چگونه با این تصویب لایحه مقابله کردند؟

نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که این لایحه به صورت مخفی تصویب شد، اما سوال اینجاست که امام چگونه از تصویب این لایحه استعماری پی برد، سلیمی نمین مورخ و رئیس تدوین تاریخ ایران در این باره معتقد است، امام خمینی «ره» از طریق آقای تولیت به مصوبات دست یافت که متن مذاکرات را در اختیار ایشان قرار داد. به گفته سلیمی نمین تولیت از رجال دوران پهلوی به حساب می آمد که به دلیل فساد و وابستگی پهلوی از شاه دور شد.

در پایان باید گفت درسی که باید از این مساله بگیریم این است که ماهیت استکباری آمریکا همواره مستبدانه بوده است و در طی سالها تغییر نکرده است اما آنچه موجب شده است تا ملتی زیر بوق استعمار نرود، اطاعت از منویات رهبر فرزانه انقلاب است که باتبعیت از آن می توان با استقلال به پیروزی رسید.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.