وضعیت مدارس علمیه خواهران در حوزه نظریه‌پردازی مطلوب نیست

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری فارس، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه رئیس دبیرخانه کرسی های نظریه پردازی، نقد و مناظره درباره خروجی های حوزه و عملکرد مدیران حوزه های خواهران، نقدها و سؤالاتی دارد و می گوید: متولیان حوزه های خواهران باید فکر کنند که بعد از چهل سالی که از انقلاب گذشته، چرا نتوانستند به آن اهداف در فهم عمیق دین برسند؛ چرا نتوانستند به اندازه لازم مجتهده و مفسره و عالمه تربیت کنند؟ ممکن است بگوییم هدف حوزه های خواهران تربیت مجتهده و مفسره و... نیست؛ هدف این است که مبلغه تربیت کنند. ولی سؤال اینجاست که چقدر موفق بودند در تربیت مبلغه هایی که بتوانند با زبان زمان با مردم سخن بگویند و با خانم ها حرف بزنند؟

خسروپناه در مورد ایجاد زمینه های ارتباط گیری خواهران مبلغه با بانوان جامعه می افزاید: حتی خانم هایی که ممکن است حجاب درست وحسابی نداشته باشند، باید اعتراف کرد که آن ها بانوان متدین و انسان های خلیقی هستند؛ ولی نسبت به حجاب شبهه و سؤال دارد و کسی نبوده به این ها پاسخ بدهد. آیا حوزه های خواهران توانسته به تعداد کافی یا به تعداد قابل توجهی - ولو کافی نباشد- مبلغانی را تربیت کند که بتوانند با سؤالات بانوان با حلم و علم و ارتباطات روان شناسانه پاسخ بگویند؟

مشروح این گفت وگو که در ماهنامه خیمه منتشر شده است در ادامه می آید:

چرا متولیان حوزه های خواهران نتوانستند به آن اهداف در فهم عمیق دین برسند

*به طور کلی خروجی حوزه خواهران و جامعه الزهرا را چگونه ارزیابی می کنید؟

-قبل از انقلاب مدارس محدودی در قم و تهران شکل گرفت که بعضی از علما و طلاب به بانوان آموزش می دادند. مثلاً در دوره پهلوی اول، با اینکه کشف حجاب شده بود و خانم ها نمی توانستند با حجاب بیرون بیایند، کسانی که به تحصیلات حوزوی علاقه مند بودند -مثل مرحوم بانو امین که در اصفهان مجتهده شد و به تمام مراحل علمی حوزوی رسید- نزد برخی بزرگان و علما درس می خواندند. به این صورت که اساتید به منزل ایشان می رفتند و درس می دادند و ایشان به همین صورت توانست به رشد و بالندگی علمی و اجتهاد برسد.

در طول تاریخ همیشه بانوانی علاقه مند به دروس حوزوی بوده اند که آموزش می دیدند و آموزش می دادند. گاهی به بهانه جلسات خانگی بانوان را جمع می کردند و آموزش می دادند؛ حتی شخصیتی مثل حضرت زینب کبری به این جهت که تفسیر قرآن می گفته و احکام شرعی را بیان می کرده و نیز به لحاظ دینی خانم ها و بانوانی را تربیت می کرده به عقیله بنی هاشم معروف می شود. این روش، سنت بوده است.

به واسطه انقلاب اسلامی و به برکت حضرت امام و بعد مدیریت مقام معظم رهبری، این زمینه و بستر فراهم شد که به صورت سیستماتیک، ساختارمند و نظام مند خانم ها در حوزه ثبت نام کنند و دروس حوزوی را از سطح یک تا چهار بگذرانند و در رشته های مختلف تفسیر، کلام و فلسفه و رشته های دیگر آموزش ببینند. امروزه بانوانی داریم که در حوزه مباحث زنان تخصص دارند یا افرادی که در حوزه تربیت و خانواده متخصص هستند برخی هم در حوزه مباحث فلسفی و کلامی تخصص دارند.

من زمانی در جامعه الزهرا، اسفار درس می دادم، ولی الآن همان درس ها را اساتید خانم، ارائه می دهند و دیگر نیازی نیست که از اساتید مرد استفاده کنند؛ البته بی نیازی کامل حاصل نشده که امیدوارم این حاصل بشود. این یک گزارش توصیفی و تاریخی وضع موجود بود.

من با دو رویکرد به سؤال شما پاسخ می دهم؛ یکی اینکه نسبت به گذشته و قبل از انقلاب -یعنی دوره پهلوی و حتی دوره قاجار- اگر بخواهیم وضع موجود را بسنجیم، باید گفت که خیلی رشد کرده ایم. الآن صدها و بلکه هزاران نفر خواهران طلبه تحصیل کرده داریم که کار تبلیغی و فرهنگی شهرها را به عهده دارند. ولی اگر نسبت به وضع مطلوب بسنجیم، هنوز خیلی فاصله داریم تا حوزه های خواهران بتوانند به وضع مطلوب برسد. البته اینکه وضع مطلوب چیست، درجای خودش باید بحث شود. پیش از آن، باید ببینیم غرض از تأسیس حوزه های خواهران چیست؟

آیا همان سه هدفی است که حوزه های برادران دنبال می کنند؛ یعنی فهم عمیق دین، ترویج و تبلیغ معرفت دینی و تحقق دین در جامعه. اگر این مدنظرمان باشد، خیلی تا وضع مطلوب فاصله داریم. اگر سؤال شود چند نفر مجتهده و فیلسوف داریم که فهم دقیقی از فلسفه و مسائل فلسفی و عقلی دارند، چند عالم اخلاقی داریم که به صورت اجتهادی به مسائل اخلاقی می پردازند، چقدر مفسر قرآن داریم، باید گفت خیلی اندک است.

در گذشته، مجتهده امین، با آن همه زحمات و گرفتاری ها و کمبود استاد، به درجه اجتهاد می رسد؛ با اینکه وظایف مادری و همسری را هم داشتند. این طور نبود که خانم مجردی باشد و فقط کار علمی انجام دهد. یعنی زنی بود که الگوی زن عالمه، فاضله و خانه دار بوده است، برخلاف تلقی ای که برخی دارند و گمان می کنند اگر زن، خانه دار باشد، نمی تواند عالمه و فاضله باشد و اگر عالم و فاضل باشد نمی تواند خانه داری کند. دقیقاً عکس این دیدگاه را در زندگی و منش بانو امین مشاهده می کنیم.

سؤال این است که الآن با این همه امکانات و بودجه هایی که برای حوزه های خواهران در نظر می گیرند و ساختار و نظام و گروه و رشته های تخصصی چقدر مجتهده تربیت شده است؟ در حوزه تفسیر و فلسفه چقدر متخصص تربیت شده اند؟ از این جهت به نظرم هنوز خیلی فاصله داریم. باید بازنگری هایی انجام شود. ممکن است همین اشکال به حوزه برادران هم وارد باشد که با این همه هزینه های مالی و منابع انسانی چقدر توانستیم مجتهد و فیلسوف تربیت کنیم. همین اشکال شاید به دانشگاه هم وارد باشد. با هزینه های میلیاردی، چقدر نظریه پرداز و مولد فکر و اندیشه و اندیشمند تولید شده است؟

متولیان حوزه های خواهران باید فکر کنند که بعد از چهل سالی که از انقلاب گذشته، چرا نتوانستند به آن اهداف در فهم عمیق دین برسند؛ چرا نتوانستند به اندازه لازم مجتهده و مفسره و عالمه تربیت کنند؟ ممکن است بگوییم هدف حوزه های خواهران تربیت مجتهده و مفسره و... نیست؛ هدف این است که مبلغه تربیت کنند. ولی سؤال اینجاست که چقدر موفق بودند در تربیت مبلغه ­هایی که بتوانند با زبان زمان با مردم سخن بگویند و با خانم ها حرف بزنند؟

خانم هایی هستند که ممکن است اعتقادی به چیزی نداشته باشند ولی سؤال دارند و حاضرند بیایند پیش یک عالمه و سؤال هایشان را بپرسند. حتی خانم هایی که ممکن است حجاب درست و حسابی نداشته باشند، باید اعتراف کرد که آن ها بانوان متدین و انسان های خلیقی هستند؛ ولی نسبت به حجاب شبهه وسوال دارند و کسی نبوده به این ها پاسخ بدهد. آیا حوزه خواهران توانسته به تعداد کافی یا به تعداد قابل توجهی مبلغانی تربیت کند که بتوانند با سؤالات بانوان با حلم و علم و ارتباطات روان شناسانه پاسخ بگویند؟ این را تحقیقات میدانی پاسخ می دهد.

البته کارهای خوبی هم انجام شده است. مثلاً مجالس قرائت قرآن بانوان، جلسات روضه خوانی بانوان زیاد است که نذر می کنند و مجلس تشکیل می دهند و در طول سال چنین نذرهایی دارند. حدود بیست سال پیش خانم های درس نخوانده ای که فقط روضه خواندن بلد بودند به منازل یکدیگر می رفتند و روضه ای می خواندند. ولی رفته رفته مثلاً در دزفول، که حوزه های خواهران راه اندازی شد، در سطح دو و سه، خانم ها در ایام تبلیغی، به مناطق مختلف می روند و با خواهران ارتباط برقرار می کنند و منبر می روند و سخنرانی می کنند. استقبال خوبی هم از آن ها می شود، چون درس خوانده اند اما نسل جوان و نوجوان ما مخصوصاً در مدارس خیلی پرسش دارند. این غرض باید تأمین شود.

ما باید به قدری بانوان فاضل داشته باشیم که بتوانند بروند در مدارس و سؤال های بچه ها را پاسخ بدهند؛ چون معلم هایشان نمی توانند همه پرسش های بچه ها را پاسخ دهند. مخصوصاً در این فضای مجازی بسیار دهشتناکی که امروزه با آن مواجهیم و این همه کانال های مختلف که شبهاتی را مطرح می کنند که گاهی سؤالات، اذهان افراد را شبهه ناک می کند. گرچه از طریق فضای مجازی هم باید پاسخ داده بشود، ولی ارتباط چهره به چهره بسیار موثرتر است. من فکر می کنم در حوزه های خواهران هنوز نتوانستیم به این امر برسیم.

پیشنهاد بنده این است که متولیان امر، ناظر به غرض قابل تحقق - نمی خواهم بگویم غرض ایده ­آل- غرض تحقق پذیر را تصور کنند و بر اساس آن، برنامه ریزی و تدبیر کنند تا بتوانند بانوان فاضله تربیت کنند و این خانم ها تأثیرگذاری تبلیغی و ترویجی را داشته باشند. در گام های بعدی دنبال این برویم که خانم های نظریه پرداز و محقق هم تربیت شود. البته تعدادی هم در این سال ها تربیت شده اند که صاحب تألیفات متعددی هستند ولی نسبت به برادران تعدادشان کم است.

چرا از پشگل گرفته تا سنگ پا را وارد می کنیم؟/ هزینه های میلیاردی در مراکز مختلف خرج می شود

*به نظر شما نسبت منطقی بین بودجه و هزینه فراوانی که برای حوزه های علمیه خواهران می شود با خروجی آن ها برقرار است؟ مثلا با این بودجه چند نظریه پرداز خانم تربیت کرده اند؟

-در ابتدا باید بگویم که متأسفانه عده ای مرتب در رسانه ها نکته ای را طرح می کنند و دنبال یک غرض مرض گونه - و نه دلسوزانه- هستند و می گویند در حوزه های علمیه این همه هزینه شده در حالی که این همه هزینه های میلیاردی در مراکز مختلف خرج می شود که هیچ کارکردی ندارند یا کارکرد اندکی دارند، کسی هم صدایش در نمی آیند. مثل زمان حج که برخی می­گویند چرا مردم این همه هزینه می کنند و حج یا عتبات می روند و داد ولی نمی بینند که در ایام عید و تابستان، میلیاردها دلار برای سفرهای تفریحی خارجی، از کشور خارج می شود.

همین افراد بیایند بررسی کنند مجموعه هایی را که دارد میلیاردی برایش هزینه می شود ولی نسبت به کارکردی که خود آن نهاد و سازمان برای خودش تعریف کرده، یک صدم اش هم حاصل نمی شود. مثلاً وزارت بازرگانی مگر وظیفه اش حمایت از تولیدکننده و کنترل واردات نیست؟ پس چرا درست عمل نمی کند؟ چرا از پشگل گرفته تا سنگ پا را وارد می کنیم؟

وظیفه حکومت، هدایت گری جامعه یا ایجاد زمینه هدایت گری در جامعه است و باید برای این موارد هزینه هم بکند گرچه بعضی اشکال می گیرند که وظیفه حکومت نیست که به زور مردم را به بهشت ببرد. بله بحث زور نیست، اما وظیفه حکومت اسلامی این است که زمینه را فراهم کند تا مردم گرایش به بهشت پیدا بکنند و این نیاز به هدایت گری دارد. پس باید برای حوزه های علمیه و به خصوص برای حوزه های خواهران هزینه کرد و اگر وجوهات کافی نباشد، دولت باید حمایت کند چون این حوزه ها، از وظایف دولت پشتیبانی می کنند. لذا به لحاظ عقلی و شرعی و حکومتی ضرورت دارد که این هزینه ها صورت بگیرد.

وضعیت حوزه خواهران در حوزه نظریه پردازی مطلوب نیست

اما پاسخ اجمالی ام به سوال شما این است که در حوزه نظریه پردازی، وضعیت حوزه خواهران، در حد مطلوب نیست. حوزه های علمیه خواهران در تربیت مبلغانی که بتوانند در سطوح مختلف تبلیغ کنند، توفیق نسبی پیدا کرده است که به نمونه اش در دزفول اشاره کردم؛ ولی به نظرم در زمینه نظریه پردازی موفق نبوده است. البته معنایش این نیست که ما اصلاً خواهران نظریه پرداز نداریم.

با این حال، تا کنون که هفده سال است کرسی نظریه پردازی داشته ایم، تمام کسانی که نظریه یا نوآوری داشته اند، مرد بوده اند. حتی در دانشگاه ها هم که بخش قابل توجهی از اعضای هیئت علمی را خانم ها تشکیل می دهند، تا الآن نظریه پرداز خانم شناسایی نکرده ایم؛ اگر هم هستند، اثباتا ما نتوانسته ایم شناسایی کنیم. تعدادی از خانم ها طرح هایشان را دادند ولی کرسی شان که برگزار شد، موفقیت آمیز نبود و حتی داوران خانم هم تأیید نکردند که حرف آنها، به عنوان نظریه مطرح شود.

باید گفت حوزه های علمیه خواهران در تربیت محققانی که بتوانند نظریه پرداز شوند، موفق نبوده است. خانم های محققه داشته ایم که اهل تحقیق اند و کتاب می نویسند، ولی اینکه بتوانند به نظریه برسند، وجود نداشته است. باید بگویم که در حوزه های خواهران، بانوانی که نوآوری داشته باشند و نظریه پرداز باشند را بنده یک مورد هم سراغ ندارم. ممکن است مدیریت حوزه های علمیه خواهران بگویند غرض ما از تأسیس و تشکیل حوزه های خواهران، تربیت نظریه پرداز نبوده که آن وقت، دیگر مسأله فرق می کند. ولی به گمانم حوزه خواهران وظیفه دارد که تعدادی خانم مجتهده - البته نه فقط به معنای فقهی اش- تربیت کند. کسی که مجتهد شد، باید نظریه پردازی داشته باشد.

*اگر بخواهیم از توقعات علمی و پژوهشی در مورد حوزه های خواهران بگذریم و از دیدگاه حدأقلی سخن بگوییم، آیا حوزه خواهران با منابع درسی موجود، مادران و همسران خوب و شایسته و ماهری تربیت می کند؟

-برای پاسخ این گونه سؤال ها باید تحقق میدانی شود و من در این مورد تحقیق میدانی نکرده ام. من این مقدار که با جامعه در ارتباطم، می توانم بگویم خانم های طلبه که فضل علمی دارند، در تبلیغ دین نقش خوبی داشته اند. آقایان طلاب که همسرانشان تحصیلات حوزوی دارند، زندگی شان موفق تر است؛ چون در کار فرهنگی کمک کار هم هستند. مثلاً همسر یک طلبه ای که به همراه همسرش به سفر تبلیغی می رود، می تواند به بسیاری از سؤالات خانم ها پاسخ دهد و در امر تبلیغ به همسرش کمک می کند و البته در تربیت فرزندان هم موفق تر است.

اگر کمک های همسرم نبود، سی جلد از کتابهایم هرگز چاپ نمی شد

در این زمینه می توانم به تجربه شخصی ام نیز استناد کنم. زمانی که بنده با همسرم ازدواج کردم، ایشان محصل در سال دوم حوزه بود و من هم دو سال بود که در درس خارج شرکت می کردم. موقع ازدواج به ایشان گفتم همان طوری که من به درس علاقه دارم و لازم می­دانم رشد علمی داشته باشم و ازنظر علمی پیشرفت کنم، همین انتظار را هم از شما دارم. لذا اگر به منزل بیایم و غذا آماده نباشد اما شما از نظر علمی رشد کرده باشید، بیشتر می پسندم تا اینکه غذا آماده باشد ولی شما رشد نکرده باشید.

بنده خودم کتبی مانند سیوطی، مغنی و بعضی کتاب های دیگر را به همسرم درس دادم. بعد هم ایشان در سطح چهار مشغول شد و تدریس و کارهای پژوهشی را نیز شروع کرد. به جرات می توانم بگویم اگر کمک های همسرم نبود، سی جلد از پنجاه جلد کتابی که از بنده چاپ شده، هرگز چاپ نمی شد. علاوه بر آن، من به دلیل اشتغالاتی که از ابتدای طلبگی داشتم - زیرا درس می دادم و می خواندم و تحقیق می کردم و تبلیغ می رفتم- بخش عمده تربیت فرزندانم به دوش همسرم بود. اگر همسرم تحصیلات حوزوی و فضل علمی نداشت و مسائل تربیتی را بلد نبود نمی توانستم این وظیفه را به عهده اش بگذارم و باید خودم وقت می گذاشتم.

برخی شایعه می کنند که ازدواج با خانم های طلبه سخت است. نمی خواهم بگویم همه کسانی که با خانم طلبه ازدواج کردند زندگی موفقی داشته اند؛ ممکن است شکست هم خورده باشند ولی به نسبت که می سنجیم، طلبه هایی که خانم هایشان هم طلبه هستند، زندگی موفق تری داشته اند تا طلابی که همسرانشان طلبه نبودند و درس طلبگی را درک نمی کردند، مخصوصاً اگر فقط خانه دار باشند، درک نمی کنند که شوهرش باید درس بخواند رشد کند.

استقبال خانم ها نسبت به فلسفه کم است

*شما به عنوان رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه، وضعیت فلسفه را در حوزه های خواهران چطور ارزیابی می کنید؟

-الآن نسبت به گذشته، بهتر شده است؛ چون رشته تخصصی فلسفه دارند. قبلاً حتی بدایه و نهایه را هم آقایان در حوزه های خواهران تدریس می کردند، ولی الآن اساتید خواهری هستند که بدایه و نهایه و کتاب هایی از این دست را تدریس می کنند، گرچه در مجموع استقبال خانم ها نسبت به فلسفه کم است. در سطح سه و چهار فلسفه، در بعضی از سال های تحصیلی حتی یک نفر هم از خواهران حوزوی، ثبت نام نمی کند. به نظرم خانم ها بیشتر به رشته های تفسیر و کلام و معارف و مخصوصاً تربیت علاقه مندند. گرایش خانم ها به رشته هایی که نظری محض هستند کمتر است. این به روحیه خانم ها برمی گردد و نمی شود گفت ضعف یا قوت است. به لحاظ نیاز اجتماعی، جامعه بیشتر به خانم هایی که متخصص در مسائل تربیتی و معارفی هستند نیاز دارد تا اینکه در مباحث فلسفی صرف تخصص پیدا کنند.

منبع: فارس

مسئولیت صحت اخبار ارائه شده به عهده منبع خبر بوده و این رسانه صرفاً رسالت اطلاع‌رسانی خود را در این رابطه انجام می‌دهد.