عملیات حساس سرگرمی

 روز گذشته حمید شاه‌آبادی، معاون سیما محمدرضا خوشرو را به‌عنوان سرپرست شبکه نسیم جایگزین دکتر محمد احسانی کرد و در حکم انتصابش از وی خواست «با توجه به رویکرد جدید سازمان و تاکید بر رسانه هویت‌محور و عدالت‌گستر و ضرورت بهره‌مندی از شاخصه‌های هویتی بومی، ملی و دینی در برنامه‌ها، انتظار می‌رود با تکیه بر نیروهای متعهد و انقلابی، ضمن حفظ و ارتقای ضریب نفوذ و تاثیر برنامه‌های پربیننده شبکه و تلاش برای تامین و تولیدات جذاب و پرنشاط منطبق بر اهداف و سیاست‌های سازمان، برای رشد کیفی و محتوایی برنامه‌ها اهتمام داشته باشید.» احسانی سال 96 مدیر شبکه نسیم و جانشین حسین کرمی شد که همزمان مسئولیت مدیریت بر شبکه نمایش و کانال‌های تماشا و نسیم را برعهده گرفته بود. شبکه نسیم تقریبا از شبکه‌های تازه‌تاسیس تلویزیون است که در اردیبهشت 93 رسما راه‌اندازی شد و تاکنون جزء شبکه‌های پرطرفدار و البته با کمترین تغییرات بوده است. این شبکه معمولا در سال‌های اخیر سهم پررنگی در برنامه‌های محبوب و پرمخاطب تلویزیون داشته است. برنامه‌هایی مانند «خندوانه»، «دورهمی» و «کودک شو» در چند سال اخیر در صدر فهرست پرمخاطب‌های تلویزیون بوده‌اند. «نشاط»، «سرگرمی»، «یادها» و «مسابقه» اهداف و راهبردهایی بودند که این شبکه برای جذب مخاطبانش در‌نظر گرفت و بر مبنای حروف اول این کلمات اسم «نسیم» هم شکل گرفت. عزت ضرغامی، رئیس اسبق سازمان صداوسیما در روز افتتاح شبکه نسیم وعده داده بود که برای هر مخاطب ایرانی ۴۵۰ ساعت برنامه جذاب از طریق این شبکه در تلویزیون پخش می‌شود. وعده‌ای که البته مشخص نبود بر مبنای ماه بود یا سال و حالا که هفت سال از عمر این شبکه گذشته می‌توان تحقق آن را به‌راحتی بررسی کرد.  ضرورت وجود چنین شبکه‌ای در تلویزیون حس می‌شد و حالا که این کودک هفت‌ساله، خودش را به سازمان صدا‌و‌سیما و مخاطبان تحمیل کرده است باید از آن مراقبت کرد. بارها و در شماره‌های پیشین «فرهیختگان» از اهمیت و لزوم وجود سرگرمی به‌عنوان غذای اصلی و نه دورچین یا سالاد سفره تولیدات تلویزیون گفتیم و با تغییرات فعلی، انتظار می‌رود که از این محصول نسبتا موفق در حوزه سرگرمی به‌خوبی محافظت کنند. حتما وجود «نشاط» و «سرگرمی» اولویت بیشتری نسبت به «یادها» و «مسابقه» در برنامه‌سازی دارند و اصلا این دوتای آخری می‌توانند زیرمجموعه دو هدف اولی باشند و با این استراتژی احتمالا بشود توفیقات بیشتری به‌دست آورد.  با وجود تغییر مدیریت در شبکه نسیم و در آستانه عید نوروز و ماه مبارک رمضان، نباید انتظار تماشای این تحول را به این زودی‌ها داشت و احتمالا در این مناسبت‌ها هم با همان فرمان قبلی حرکت می‌کنند. مساله مهم‌تر اما چگونگی و شکل نگاه مدیریت جدید به مقوله تفریح و سرگرمی به‌طور خاص در وضعیت فعلی جامعه و همچنین تشخیص مصادیق آنها و نوع پرداختن به آن است.  نگاهی به کارنامه شبکه نسیم از بدو تاسیسش نشان می‌دهد که در کنار نقاط قوت و برنامه‌های جذاب و پربیننده‌اش حتما ضعف‌ها و کاستی‌هایی داشته که در دوره مدیریتی تازه، حتما برای رفع آنها اقدامات و برنامه‌های لازم را شاهد خواهیم بود. شبکه نسیم در‌صورت اختصاص یک بودجه مناسب و بالاتر از آن مدیریت صحیح و غیرسیاسی و داشتن روحیه همراهی با هنرمندان بدون امتیازدادن‌های بی‌مورد می‌تواند نقطه قوت شبکه‌های تلویزیونی باشد. متاسفانه هنوز از تمام ظرفیت‌های این شبکه استفاده نشده و وجود جزیره‌های مختلف در دو بخش برنامه‌های تولیدی و تامینی و عدم‌تناسب و توازن لازم در این دو دسته مانع از بروز یک اتفاق فوق‌العاده برای شبکه نسیم شده که امیدواریم مدیریت جدید بتواند این مشکلات را رفع و حل کند.  

   سرگرمیش یادت نره

هرچند در متن انتصاب سرپرست تازه شبکه نسیم هیچ نشانی از «سرگرمی» دیده نمی‌شود و به همان «نشاط» اکتفا شده است، اما اینکه رسانه بدون‌سرگرمی عملا روح و جان ندارد، آنقدر بدیهی است که نیازی به تکرار ندارد. بررسی آثار شاخص تولیدشده در خارج از ایران در قالب‌های مختلف که اتفاقا در داخل کشورمان هم با استقبال بسیار خوبی مواجه شدند، نشان می‌دهد که آنها سعی کردند پیام‌هایشان در حوزه‌های مختلف دینی، سبک زندگی و حتی سیاسی را با ابزار سرگرمی منتقل کنند و البته در این مسیر موفق هم بوده‌اند. نگاه حاشیه‌ای و سطحی به سرگرمی و القای اینکه مسائل اصلی چیزهای دیگر هستند و اگر بودجه و منابع و نیرویی ماند باید به این حوزه اختصاص پیدا کند، آفت برنامه‌سازی‌های جذاب است. در دوره‌ای که برای انتقال بخش‌های خبری مهم و رسمی هم از ابزار شوخی و تفریح استفاده می‌شود، تقسیم برنامه‌ها به دو بخش جدی و غیرجدی یک تصمیم غیرحرفه‌ای و زیان‌بار است. این تصمیم وقتی خطرناکتر می‌شود که بدانیم اساسا یکی از ماموریت‌های شبکه نسیم ایجاد سرگرمی بوده و قرار بر این بوده که خلأ شبکه‌های دیگر در این بخش هم توسط این شبکه پر شود.  فعلا و در‌حال حاضر درباره بودن یا نبودن یک واژه مثل «سرگرمی» در متن انتصاب نمی‌خواهیم صحبت کنیم و فراتر از آن علاقه و اعتقاد قلبی و واقعی مدیران تلویزیون و شبکه نسیم به چنین مفهومی است که اگر نباشد وضعیت اقبال مخاطبان به رسانه ملی از شرایط فعلی هم اسفناک‌تر خواهد شد و تولیدات خارجی بیش از پیش میدان‌دار صحنه سرگرمی خواهند شد.

   پرهیز از سلبریتی‌محوری

به‌نظر اکثر برنامه‌سازان و بخش قابل توجهی از مدیران یکی از راه‌های مطمئن و کم‌ریسک در برنامه‌سازی، استفاده از چهره‌های مشهور یا همان سلبریتی‌هاست. حضور محمدرضا گلزار در مسابقه «برنده باش»، مهران مدیری در «دورهمی»، رامبد جوان در «خندوانه» و حتی پژمان بازغی در «کودک شو» در همین راستا بوده است. انگار قانون نانوشته‌ای در تلویزیون وجود دارد که حتما برای دیده‌شدن یک برنامه نیاز به یک سلبریتی است و برای تامین میزان دستمزدشان هم حتما اسپانسری وجود دارد و اساسا مشکلی هم وجود ندارد.  شاید این قانون نانوشته درباره بعضی چهره‌ها و برنامه‌ها جواب بدهد، اما یک نگاه دقیق به حاشیه‌های برخی از این برنامه‌ها نشان می‌دهد که فرمان این رابطه در دست سلبریتی‌هاست و نه تلویزیون. آنها هستند که هر وقت بخواهند برنامه می‌سازند و هر وقت نخواهند نمی‌سازند و رقم‌هایشان را هم برای هر قرارداد بالاتر می‌برند. فاجعه جایی رخ می‌دهد که اتکای کامل رسانه ملی برای جذب تماشاگرانش به چند چهره محدود می‌شود و آن چهره‌ها هم یا خواسته یا ناخواسته نمی‌توانند برنامه بسازند و دست این رسانه به‌شدت خالی می‌ماند. این نکته که تلویزیون نباید تمام تخم‌مرغ‌هایش را در یک سبد بچیند هم در «فرهیختگان» بارها گفته شده است و همچنان امیدواریم که به آن گوش داده شود. سلبریتی حکم مُسکن را دارد نه درمان و نکته مهم‌تر اینکه باید یک تعامل شفاف بین سلبریتی و رسانه ملی برقرار شود نه یک رابطه یک‌طرفه و منفعت‌طلبانه.  رابطه‌ای که براساس یک بازی برد-برد-برد برای سه‌طرف این ماجرا یعنی رسانه ملی، هنرمند و مردم باشد و اختیارش هم کاملا دست یک‌طرف ماجرا نباشد. شاید یکی از راه‌های مقابله با زیاده‌خواهی‌های سلبریتی‌ها افزایش تعداد آنها در برنامه‌ها و شبکه‌های مختلف باشد، اما به‌نظر می‌رسد راه صحیح‌تر، ساختن برنامه‌هایی با فرم و محتوای جذاب است و مجری نهایتا تکمیل‌کننده یک بسته برنامه‌سازی شود نه محور و ستون آن. مرحوم منوچهر نوذری یا مرحوم رضا صفدری با تعریف امروزی در دوره خودشان سلبریتی محسوب نمی‌شدند، اما اکثر برنامه‌هایی که تولید یا اجرا می‌کردند پرمخاطب بودند و این در‌حالی است که آن زمان نه از دکورهای پرهزینه خبری بود و نه از هزینه‌های هنگفت.

   تعادل بین خلاقیت و بومی‌سازی

اینکه از برنامه‌های موفق خارجی، نمونه‌های ایرانیزه ساخته شود ایده خوبی است، اما این دلیل نمی‌شود که راه‌های خلاقیت و نوآوری در برنامه‌سازی بسته و تنها به این روش بسنده شود. از آن‌سو هم نباید کنداکتور به بهانه نبودن و نساختن برنامه‌های کاملا ایرانی، بومی و خلاقانه خالی بماند و این تناسب و تعادل نیازمند یک مدیریت اصولی است. کپی از برنامه‌های موفق خارجی و تبدیل آنها به نمونه‌های موفق داخلی تقریبا از اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود رواج پیدا کرد. با گسترش شبکه‌های ماهواره‌ای، برنامه‌های موفق وایرال می‌شدند و دیده شدن این برنامه‌ها، برنامه‌سازان و مدیران تلویزیون را به این فکر انداخت که از فرمول‌های موفق و امتحان پس‌داده استفاده کند و این شد که سیل برنامه‌های الگوبرداری شده از ورژن‌های خارجی روی آنتن تلویزیون رفت. حالا که اکثر مخاطبان با این بومی‌سازی یا کپی‌کردن کنار آمده‌اند، باید از این ظرفیت استفاده شود و با جامعیت و دقت بیشتری برنامه‌های موفق در سرتاسر جهان دیده و انتخاب شوند.  بومی‌سازی برنامه‌های موفق خارجی در کنار ساخت تولیدات وطنی می‌تواند این سبد را همیشه پربار و متنوع نگه دارد و طبیعی است که در این مسیر ممکن است اشتباهاتی هم صورت بگیرد. در ادامه به معرفی پنج نمونه از برنامه‌های موفق و پرمخاطب شبکه نسیم در سال‌های اخیر می‌پردازیم.

از «دورهمی» به مسابقه

پیش از مهران مدیری، مهراب قاسم‌خانی کارگردانی این برنامه تلویزیونی را برعهده داشت، اما به‌‌دلیل ممنوع‌‌الکار شدنش از قسمت 13 به بعد مدیری کارگردانی را برعهده گرفت. حاشیه از همان ابتدا اطراف این برنامه بود. فصل اول این برنامه از 27 اسفند 94 با تهیه‌کنندگی حمید رحیمی‌نادی و هاشم رضایت در شبکه نسیم روی آنتن رفت. فصل دومش هم در سال 95 و سری سومش در سال 96 تولید شد. سیدمصطفی احمدی تهیه‌کننده سری سوم «دورهمی» با قاطعیت از تولید نشدن فصل چهارم صحبت کرد. اما در شب یلدای 98 قسمت جدید آن پخش شد و سری چهارم از فصل اول «دورهمی» از زمستان 98 آغاز شد. اجرای این برنامه که به‌صورت تاک‌شو بود بعد از پخش 4 سری از آن، به مسابقه تغییر پیدا کرد و فصل جدیدش را با عنوان جدیدی شروع کرد. سری اول از مسابقه «دورهمی» در 33 قسمت تولید شد. این مجموعه جزء برنامه‌های پرمخاطب و ادامه‌دار تلویزیون محسوب می‌شود. تا قبل از تغییر رویه دادن مجموعه میهمانانی به «دورهمی» دعوت می‌شدند و پرسش و پاسخ‌هایی بین آنها و مهران مدیری صورت می‌گرفت. اجرای وی در تعداد مخاطب این برنامه بی‌تاثیر نبود. در فصل اول این برنامه اجرا به‌صورت نمایشی و با حضور بازیگرانی چون سیامک انصاری، محمد نادری، الیکا عبدالرزاقی، مهران رنجبر، امیر‌مهدی ژوله بود. به مرور و در سری دوم، فصل اول تعداد بازیگران کم شدند و در سری سوم، فصل اول تنها سروش جمشیدی حضور داشت و در سری چهارم، فصل اول آیتم نمایش حذف شد و برنامه تنها با حضور مهران مدیری و میهمانان روی آنتن رفت و درنهایت در فصل دوم ساختار «دورهمی» به کل تغییر کرد و تحت عنوان مسابقه به کار خود ادامه داد. این مسابقه درباره اطلاعات عمومی افراد و با طراحی، کارگردانی و اجرای مدیری است.

برای کودکان و بزرگسالان

نخستین قسمت مسابقه «کودک شو» 30 اسفند 95 با اجرای پژمان بازغی روی آنتن شبکه نسیم رفت. این برنامه چهار فصل دارد و در فصل آخرش بازغی جایش را به حمید گودرزی داد. «کودک شو» یک مسابقه تلویزیونی خانوادگی به کارگردانی رضا نصیری، تهیه‌‌کنندگی ابوذر پورمحمدی و رضا نصیری‌شهرضایی و اجرای حمید گودرزی است. این برنامه در قالب یک مسابقه، بازی و رقابتی بین کودکان سه تا پنج سال و والدین‌شان برگزار می‌شود. البته در این مسابقه علاوه‌بر رقابت و بازی که بین شرکت‌کنندگان است، بخش‌های دیگری هم وجود دارد. مثلا بازیگران سینما، تلویزیون، خوانندگان، فعالان حوزه موسیقی و افراد معروف و شناخته‌شده به همراه فرزندان‌شان حاضر می‌شوند. در «کودک شو» یک مجری از ابتدا تا انتها، مسابقه و برنامه را هدایت می‌کند. یکی از ویژگی‌هایی که این برنامه دارد این است که از کودک تا بزرگسال می‌توانند آن را تماشا کنند و با ژانر خانوادگی تولید شده است. «کودک شو» از سال 95 تا به حال مخاطبان قابل توجهی را به خود اختصاص داده است. تهیه‌کننده این برنامه از تولید فصل پنجم آن با ساختاری جدید و متفاوت خبر داده است. در ابتدا مجری این برنامه پژمان بازغی بود، اما در فصل چهارم کار اجرا به عهده حمید گودرزی است. هدف از تولید این برنامه کنار هم قرار دادن فرزندان با والدین‌شان در یک محیط سرگرم کننده، هیجانی و در‌عین‌حال رقابتی است. درواقع در «کودک شو» می‌خواهند والدین هم در کنار فرزندان‌شان کودکی کنند.

قدیمی و همچنان محبوب؟

«خندوانه» مجموعه‌ای به تهیه‌‌کنندگی سید‌علی احمدی و کارگردانی و اجرای رامبد جوان است. در این برنامه مسابقه‌‌های مختلف ابداعی، بخش‌های نمایشی، موسیقیایی، استندآپ کمدی و... وجود دارد. «خندوانه» یکی از پرمخاطب‌ترین برنامه‌های تلویزیونی ایران محسوب می‌شود. این برنامه از سال 93 روی آنتن رفته و تاکنون ادامه دارد. فصل هفتم این مجموعه قرار بود از اواخر سال 98 تولید شود که به‌دلیل شیوع گسترده ویروس کرونا رامبد جوان تولید آن را یک‌سال به تاخیر انداخت و بعد از آن در 20 اسفند 99 به مناسبت عید مبعث، خندوانه از شبکه نسیم پخش شد و در 18 آبان 1400 فصل هشتم این برنامه روی آنتن شبکه نسیم رفت. در فصل چهارم مسابقه‌ای تحت عنوان خنداننده شو به این مجموعه اضافه شد. در این مسابقه شرکت‌‌کنندگان برای اولین‌بار در طول برنامه از میان مردم انتخاب شدند و اقدام به استندآپ کمدی کردند و با نظر داوران و نظرسنجی مردمی افراد برتر از بین آنها انتخاب می‌شد. داوران این سری از خنداننده شو رامبد جوان، اشکان خطیبی، پانته‌آ بهرام و حسن معجونی بودند. سری دوم این آیتم در فصل هفتم «خندوانه» اجرا شد و در فصل هشتم هم سری سوم آن با حضور رامبد جوان، امیرمهدی ژوله و حسن معجونی برگزار می‌شود. این برنامه سال‌هاست که بین مردم محبوبیت دارد. «خندوانه» یکی از برنامه‌هایی است که به‌دلیل ژانر خانوادگی‌ای که دارد، مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است. «خندوانه» در فصل‌های مختلفش آیتم‌ها سرگرمی‌های متعدد و جدیدی را به نمایش می‌گذاشت. مسابقه‌های داخل استودیو که برای افراد حاضر در آنجا بود، مسابقه پیامکی و قرعه‌کشی برای بینندگان، خنداننده شو، ادا بازی و... نمونه‌هایی از این آیتم‌ها است.

معادل فارسی برای کلمات بیگانه

«کتاب ‌باز» برنامه‌ای با هدف ترویج و گسترش فرهنگ کتاب‌‌خوانی از شبکه نسیم و از سال 95 پخش می‌شود. این برنامه تاکنون در پنج فصل روی آنتن رفته‌ است در هر قسمت از برنامه، کتاب‌هایی توسط کارشناسان و میهمانان به مخاطبان معرفی شده و راجع‌به آن بحث می‌کنند. همچنین در قسمتی از این مجموعه که در زمان کرونا هم بود در هر بخش، یک بسته فرهنگی شامل فیلم، کتاب و موسیقی به مخاطبان پیشنهاد می‌شد تا مخاطب ایده بگیرد. یکی از ویژگی‌هایی که این برنامه دارد این است که جایگزینی از معادل فارسی کلمه‌های بیگانه در حین صحبت‌های مجری و میهمانان استفاده می‌شود و سعی می‌کنند تا با معرفی کلمات فارسی، استفاده از واژه‌های بیگانه را کاهش دهند. نخستین مجری این برنامه امیرحسین صدیق در فصل اول برنامه بود و بعد از آن تاکنون اجرا‌یش با سروش صحت است. «کتاب باز» به کارگردانی محمدرضا رضائیان برای شبکه نسیم تولید شده است. یکی دیگر از ویژگی‌های این برنامه سروش صحت و اجرای روان و تسلطش بر حوزه کتاب و نشر است. «کتاب باز» از دو جهت مخاطبان خوبی را به خود اختصاص داده است. اول حضور کارشناسانی در کنار برنامه و دوم بُعد فرهنگی‌ای که دارد. حضور کارشناسانی مانند مجتبی شکوری، رشید کاکاوند، اردشیر رستمی و یاسین حجازی به غنا و جذابیت این برنامه افزوده است.

یادش بخیر

«چهل تیکه» برنامه‌ای به تهیه‌‌کنندگی و کارگردانی الهام حاتمی و اجرای محمدرضا علیمردانی است که از شبکه نسیم پخش می‌شود. پیش از علیمردانی، الهه پرسون اجرای این برنامه را برعهده داشت. در هر قسمت از این برنامه با چهره‌های نوستالژی و قدیمی صحبت می‌شود. این مجموعه که در پخش اینترنتی، حدود 300هزار بازدید داشته از سال 98 روی آنتن شبکه نسیم رفته است و میهمانان مختلفی چون نادر سلیمانی، عباس بهادری، اصغر توسلی، مهران غفوریان، اکبر عبدی، سیروس مقدم، مینا جعفری، حمید لولایی، پوراندخت مهیمن و... در این برنامه حضور داشتند. تاکنون 5 فصل از این برنامه روی آنتن رفته است. «چهل تیکه» به مرور خاطرات و نوستالژی‌ها با هنرمندان و افراد مشهور می‌پردازد. درواقع مجری و میهمانان در این برنامه با یکدیگر خاطره‌بازی می‌کنند. این خاطرات ممکن است از زندگی شخصی میهمانان باشد یا ممکن است خاطراتی در حوزه کاریشان با افراد معروف دیگر باشد. برای مثال حمید لولایی خاطره‌ای از سکانس «خانه به دوش» را تعریف کرد. این برنامه با دکور ساده و با اجرای تاک شو روی آنتن می‌رود. «چهل تیکه» در لیست برنامه‌های پرمخاطب شبکه نسیم قرار می‌گیرد.