هنر فلسطینی از کاکتوس تا پوکه فشنگ

همزمان با افزایش فشارهای رژیم صهیونیستی بر صاحبان مناطق اشغال‌شده در فلسطین، هنر و مقاومت هر روز بیشتر در دستان مبارزان فلسطینی با هم تلفیق می‌شوند. در این مطلب به چند نمونه از هنرمندان فلسطینی پرداخته‌ایم که آثار خود را مسیری برای بلندکردن فریاد مظلومیت، حفظ امید به بازپس‌گرفتن سرزمین‌شان و نمایش تاریخ اشغال قدس قرار داده‌اند.

حدود هفت ماه پیش بود که خبر حمله هوایی رژیم اسراییل به مرکز فرهنگی-هنری «المشال» در غرب غزه، اعتراض هنرمندان و اهالی فرهنگ را در داخل و خارج فلسطین برانگیخت و به جامعه جهانی هشدار می‌داد که رژیم صهیونیستی به‌دنبال نابودکردن فرهنگ و هنر فلسطین است. رژیم صهیونیستی اما بهانه آورده بود که در این ساختمان وابستگان حماس به فعالیت‌های اطلاعاتی اشتغال داشتند، این درحالی بود که کمتر از یک ماه قبل راکت‌های صهیونیست‌ها مستقیماً روستای معروف هنر و صنایع دستی در غزه را مورد هدف قرار داده بودند و برای هیچ‌کس شکی در سیاست‌های دور جدید حملات هوایی رژیم اسراییل باقی نگذاشته بودند. از سوی دیگر، حماس هم به فاصله کوتاهی اعلام کرده بود که مکان فعالیت‌های مذکور نه در ساختمان المشال، بلکه در محلی دورتر از از این مرکز قرار داشته است. سمیر المشال، مدیر این مرکز نیز ضمن رد ادعای رژیم اسراییل گفته بود: «هیچ بهانه‌ای برای هدف قرار دادن یک مرکز فرهنگی وجود ندارد.» چنان‌که انور البراوی، معاون او، هدف رژیم اسراییل را قطع ارتباط مراکز هنری، جلوگیری از شکل‌گیری شبکه در میان هنرمندان فلسطینی و ممانعت از ارتباط‌گرفتن آن‌ها با کرانه باختری و بیرون از فلسطین دانسته بود؛ همان‌چیزی که جمعه، پیرمرد هنرمند 67ساله روستای صنایع دستی در غزه نیز از شکل حملات رژیم اسراییل به غزه نتیجه گرفته بود: «من معتقدم اسراییل خود روستا را هدف قرار داده است. آن‌ها میراث فرهنگی فلسطینیان را هدف گرفته‌اند؛ چیزی که می‌دانند صاحبش نخواهند شد.» با تمام این‌ها رشد اقبال به هنر، دست‌کم در اندازه‌های کوچک خانگی و با ابزارها و مواد خام طبیعی در دسترس، نشان می‌دهد که فلسطینیان نه‌تنها از حفظ میراث هنری و فرهنگی بومی خود دست برنداشته‌اند، بلکه محتوای این هنرها روزبه‌روز بیشتر با مسأله مقاومت آمیخته می‌شود.

علی الجبالی، هنرمند فلسطینی حدود یک ماه پیش در اقدامی جالب توجه نمایشگاه «رویاپردازان خرابه‌ها» را در ساختمان مخروبه‌ای در محله النصر غزه برپا کرد. آن هم ساختمانی که در حمله اسراییل در جولای 2014 خسارت بسیاری دیده و به خرابه تبدیل شده بود. این هنرمند درباره نمایشگاهش گفت: «هدف من نشان دادن وجه دیگر رنج و سختی مردم غزه در طول این سال‌ها و رساندن صدای آن‌ها به گوش جهانیان است.» هنر شیشه‌گری نیز یکی از صنایع دستی قدیمی و بومی منطقه فلسطین است. یعقوب النتشا، استاد شیشه‌گر اهل شهر الخلیل در کارگاه خود در فلسطین حدود 250 قطعه از اشیا در اشکال و رنگ‌های مختلف تولید کرده و در تلاش است تا این هنر سنتی با صدها سال قدمت را در شهر الخلیل حفظ کند. این استاد 57 ساله با اشاره به قدمت کارگاه اجدادی‌اش در این شهر که محل نمایش آثارش نیز هست، به خبرنگار آناتولی گفت: «بازدیدکنندگان و گردشگرانی که به کارگاه می‌آیند، من را یک «جادوگر» می‌دانند و از دیدن فرایند ساخت این ظروف متعجب می‌شوند. من این حرفه را از پدرم یاد گرفتم و 49 سال است که بدان مشغول هستم. برای حفظ آن این هنر را به فرزندانم نیز یاد می‌دهم.» این استاد اضافه کرد: «این مکان سابقه تاریخی چهارهزارساله دارد و پیشتر نیز برای شیشه‌گری مورد استفاده قرار می‌گرفت.

قبلاً در این شهر 15 کارگاه شیشه‌گری وجود داشت. تمام این کارگاه‌ها به دلیل سیاست‌های اشغالگرانه اسراییل تعطیل شده است. من این مکان را انتخاب کردم به‌خصوص به دلیل آن که نزدیک مسجد ابراهیم است. هدف من این است که میراث فلسطینی را ترویج و اشغال را به چالش بکشیم.» دیگر جوان فلسطینی متریال عجیب‌تری را برای خلق آثارش مورد استفاده قرار داده است. مجدی ابوطاقیه، در نوار غزه با ابزارهای جنگی به‌جامانده از حمله نیروهای اسراییلی به ساکنان این نوار، آثار هنری ماندگارش را تولید و از این طریق روایت اشغال این منطقه از سال 1948 تاکنون و مشکلات و رنج فلسطینیان را منعکس می‌کند. ابوطاقیه مقاطع و برهه‌های خاص این تاریخ را برای تولید مجسمه‌هایش انتخاب و از باقی‌مانده‌های ابزارآلات جنگی برای خلق آن‌ها بهره می‌برد. برای مثال در یکی از این مجموعه ماکت‌ها، حمله خودروهای نظامیان رژیم اسراییل در سال 1987 به یک اردوگاه آوارگان فلسطینی، گرسنگی فلسطینیان ساکن این اردوگاه در 17 روزی که تحت محاصره شدید بودند و موفقیت گروهی از فلسطینیان برای رساندن مواد غذایی به آنان پس از این مدت به ترتیب، در قالب تصویری روایت می‌شود. این هنرمند شکل‌گیری ایده این آثار را چنین توضیح می‌دهد: «سال گذشته برادرم در حمله ارتش صهیونیست در جریان راهپیمایی‌های بازگشت بزرگ زخمی شد. گلوله‌ای را که به پایش اصابت کرده بود، بیرون آوردیم و من از این گلوله برای آغاز کار هنری‌ام استفاده کرده و آن را تبدیل به یک مجسمه کردم.» ابوطاقیه گفت: «هنر نیز روشی برای ایستادگی و مقاومت است. این ماکت‌ها و مجسمه‌ها به کودکان، گذشته‌شان را معرفی می‌کنند.»

برگ‌های کاکتوس صبرا، گیاهی که به مقاومت و جنگندگی در بیرون و لطافت و نرمی در درون شناخته می‌شود، متریال طبیعی دیگری است که هنرمند دیگر فلسطینی، آثارش را روی آن‌ها خلق می‌کند. گیاهی که پوشش طبیعی کرانه باختری است و احمد یاسین، بیش از سه سال است که در تپه‌های مشرف به مناطق اشغالی، روی آن‌ها و سنگ‌های اطرافش، پرتره‌های سیاسی خود را نقش می‌زند. او موتیف‌هایی را روی کاکتوس‌ها ایجاد می‌کند که نماد امید هستند و غالباً به عنوان اشاره‌ای به «حق بازگشت» شناخته می‌شوند. حق بازگشت، یک اصل سیاسی است که می‌گوید پناهندگان فلسطینی حق دارند به خانه‌هایشان که پیش از روز نکبت صاحبش بودند بازگردند. اما این موارد تنها نمونه‌های کوچکی از استقبالی است که هنرمندان فلسطینی برای حفظ و گسترش میراث هنری و فرهنگی خود تحت فشار رژیم اشغالگر قدس به عمل آورده‌اند. حملات رژیم صهیونیستی به مراکز فرهنگی و هنری و دستگیری و کشتار پیاپی جوانان و زنان و کودکان اما روز به روز محتوای آثار هنری خلق‌شده توسط هنرمندان فلسطینی را بیشتر به سمت محور مقاومت سوق می‌دهد و فریاد انسانیت را بر سر اشغالگران قدس بلندتر و آشکارتر می‌کند.

روزنامه صبح نو