رویکردهای فرهنگی رئیس جمهور آینده
دو نامزد باقیمانده رقابت انتخابات دیدگاه‌ها و رویکردهای فرهنگی متفاوتی دارند که شناخت آنها وضعیت فرهنگی چارسال آینده کشور را ترسیم می‌کند. بنظر می‌آید یکی از نامزدها بیشتر بر «رفع نارضایتی‌ها» و دیگری بر «استفاده از ظرفیت‌ها» تکیه دارد.
نسیم‌آنلاین: موضوع فرهنگ همواره روی کاغذ از موضوعات مهم کشور بوده است. گرچه در عمل ممکن است آنطور که باید و شاید این موضوع مورد توجه قرار نگرفته باشد. اما بخواهیم یا نخواهیم فرهنگ از موضوعات تعیین‌کننده در عرصه‌ی حکمرانی کشور است.
در فضای انتخاباتی جاری کشور نیز این موضوع به خوبی روشن است. برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها و اشاره مکرر آنها به این موضوع، میزگردهای فرهنگی، مطالبات فرهنگی مردم و... همه و همه حاکی از این است که با موضوعی طرفیم که علاوه بر اهمیت، با زندگی روزمره مردم نیز گره خورده است.
اظهارات نامزدها درمورد فضای رسانه‌ای، فیلترشکن‌ها، موضوع آموزش و پرورش و معلمان، موضوع حجاب و... نیز نشان‌دهنده همین است که لااقل در برهه‌ی انتخابات این موضوع در صدر توجهات قرار گرفته است.
ما پیش از این در گزارشی با عنوان «نگاهی به اختیارات فرهنگی مهم رئیس جمهور» به نقش این مقام در حوزه فرهنگ پرداختیم و نشان دادیم با اینکه فرهنگ بطور کامل در کنترل قوه مجریه نیست اما رئیس جمهور به واسطه اختیارات مهمی که دارد می‌تواند در اوضاع فرهنگی کشور اثر ویژه بگذارد.
حالا که انتخابات به دور دوم کشیده شده و یکی از دو نفر باقیمانده رئیس جمهور خواهد شد، دیدگاه‌های فرهنگی این دو نامزد می‌تواند شمه‌ای از آینده فرهنگی کشور را به ما بچشاند.
بیان این نکته ضروری است که طبیعتا ملاک ما، اظهارات و عملکرد پیشینی نامزدها در حوزه فرهنگ است و امکان‌سنجی عملی بودن یا نبودن رویکردها یا قضاوت درمورد آنها مجال دیگری می‌طلبد.
دسته‌‌بندی و منظم کردن دیدگاه‌های هر نامزد، امکان مقایسه‌ی آنها و ارائه یک تصویر کلی از رویکرد آنها به حوزه فرهنگ را فراهم می‌کند و می‌تواند در انتخاب اصلح موثر باشد.
مسعود پزشکیان و تاکید بر نارضایتی‌ها
مسعود پزشکیان که از سال 1373 تا 1379 رئیس دانشگاه علوم پزشکی تبریز بوده است به واسطه این منصب با محیط دانشگاه و فعالیت دانشگاه تماس دارد.
او استناد بسیاری بر نهج‌البلاغه دارد. پزشکیان در ابتدای سخنانش در برنامه تلویزیونی «میزگرد فرهنگی» گفت: «باور و اعتقاد من دستورالعملی است که حضرت علی(ع) به مالک دادند که ما به آن عمل نکرده‌ایم.»
بیشتر اظهارات پزشکیان در حوزه‌ی فرهنگ به صورت انتقاد از وضع موجود بیان می‌شود. همچنانکه با بیان احادیث نهج‌البلاغه، فرهنگ را «برخورد مهربانانه و باگذشت با مردم» دانست. او بازهم براساس نهج‌البلاغه بیان کرد که «شهروند درجه یک و درجه دو نداریم».
علاوه بر این، در برنامه‌ی میزگرد فرهنگی تاکید ویژه‌ای بر موضوعات قومیتی و مذهبی داشت. او با اینکه این موضوع ارتباط مستقیم با حوزه فرهنگی ندارد بصورت مکرر به قومیت‌ها اشاره کرد که به حق خودشان و سهم خودشان در حکومت نرسیده‌اند. این موضوع نیز نشان داد که وی تاکید زیادی بر «نارضایتی‌ها» دارد. این نارضایتی‌ها البته می‌تواند مربوط به عموم مردم یا اقلیت خاصی باشند.
نگاه بازار
پزشکیان در اظهاراتش بطور کلی اقدامات دستوری در حوزه فرهنگ را رد می‌کند. او در سخنانش می‌گوید: «حق نداریم به مردم با تحکم دستور دهیم. ببینید مردم پشت سر ما چه می‌گویند؟» و به این ترتیب در حوزه فرهنگ راه‌حلی که برای «نارضایتی‌ها» ارائه می‌دهد پرهیز از «دستور دادن» است.
او با تشبیه دولت به بنگاه و موسسه و فرض کردن مردم بعنوان مشتری، بیان می‌کند که «هر موسسه و بنگاهی باید مشتری خود را راضی نگه دارد». این امر بخوبی حاکم بودن نگاه بازار بر رویکرد او را نشان می‌دهد.
اظهارات سیدمحمد بهشتی نیز که بعنوان کارشناس، پزشکیان را در میزگرد فرهنگی همراهی می‌کرد موید دیدگاه او بود. بهشتی با اشاره به تغییرات ماهواره و اینترنت، اساسا محدودیت‌های کنونی در حوزه فرهنگ را زیر سوال برد. او از «برداشته شدن مرزها» از دهه هفتاد به این سو سخن گفت و محدودیت‌های حوزه فرهنگ را به این تشبیه کرد که «جلوی سیل، سیم خاردار ببندیم.»
او از وجود «شرایط قرنطینه» و کنترل محصولات فرهنگی انتقاد کرد و گفت: «در شرایط قرنطینه با سانسور و نهی مدیریت میکنید(مثل آمریکا و شوروی). اما در شرایط عدم قرنطینه مثل سایر کشورها به وسیله "حمایت" اوضاع را مدیریت می کنیم.»
بنابراین او که بعنوان کارشناس مورد اعتماد پزشکیان حضور داشت، از محدودیت‌های شکل گرفته در حوزه فرهنگ انتقاد و بجای روش‌های سلبی، رویکردهای ایجابی را تجویز می‌کند.
علاوه بر این به نقش وزارت فرهنگ در این حوزه نیز به تندی انتقاد می‌کند و می‌گوید «وزارت فرهنگ ضابط قوه قضاییه و نامه‌رسان نهادهای امنیتی شده است.»
بطور کلی و براساس اظهارات مطرح شده، بنظر می‌آید رویکرد پزشکیان و تیمش در حوزه فرهنگ بر مبنای دخالت حداقلی دولت شکل گرفته و نگاه نزدیک به بازار را تجویز می‌کند.
این نهی از کنترل و محدودیت به علم و دانشگاه نیز تسری دارد. او صراحتا می‌گوید «با هر اخراجی در دانشگاه مخالف است.» و کار اخراج را بعهده دادگاه می‌داند نه دانشگاه‌ها. چنانکه می‌گوید «اگر کسی جرم دارد باید دادگاه اخراجش کند نه کمیته انضباطی... دانشجو ممکن است سوال داشته باشد باید قانعش کنیم اگر هم قانع نشد راه خودش را برود.»
تاکید بر حداقل کردن دخالت نهادها در رویکرد او به دانشگاه نیز بیان می‌شود؛ آنجا که می‌گوید: «در دانشگاه گفته‌اند آیین‌نامه ها را عوض کنید و هرچه آقایون گفتند شما آن‌گونه بچرخید. چرا باید جلوی اندیشه را بگیریم؟»
او انتقادی را هم به فضای رسانه‌ها وارد می‌سازد و محدودیت رسانه‌ها را یکی از عوامل فساد اقتصادی برمی‌شمارد و می‌گوید: «رسانه اگر آزادانه حرف بزند کسی نمیتواند پول های گنده بدزدد». بنابراین نگاه او به کارکرد رسانه‌ها به حوزه‌های دیگر از جملع اقتصاد نیز تسری می‌یابد.
تاکید بر گفتگوی داخلی
شاید یکی از شاخصه‌های مسعود پزشکیان تاکید بر گفتگو در داخل کشور باشد. زمانی که کارشناسش با عصبانیت برنامه را ترک می‌کند نیز تمام رفتارهای صورت گرفته در آن را نشانه‌ی این می‌داند که «ما هنوز در فرهنگ مشکل داریم.»
او نارضایتی مردم را «نبود شفافیت و صراحت» و «اختلاف و شکاف داشتن مسئولان باهم» می‌داند. او در مقام سخن حتی ایراد را متوجه طرفداران خودش نیز می‌داند و می‌گوید «چه این طرف چه آن طرف عدالت را رعایت نکرده‌ایم... اصلاح‌طلب و غیراصلاح‌طلب بیخود باهم دعوا میکنند.»
پزشکیان البته در میان این دعواها برنامه اصلی خود را سیاست‌های کلی رهبر معظم انقلاب می‌داند. قبلا نیز بارها از اجرا نشدن این سیاست‌ها انتقاد کرده است و گفته «خط قرمز من تطابق با سیاست‌های کلی مقام معظم رهبری است.»
آموزش و پرورش
این نامزد انتخابات معتقد است دولت باید در عین اینکه در آموزش و پرورش مداخله می‌کند بخش خصوصی را آزاد بگذارد و ساخت مدارس نمونه دولتی و سمپاد توسط دولت را «بی‌عدالتی» می‌داند.
وی در عین حال که معتقد است دولت باید پول و اقدامات خود را متوجه محرومین کند، اعتقاد دارد دولت باید بخش خصوصی را در این زمینه آزاد بگذارد و اذعان دارد: «اولویت محرومین‌اند؛ آنها هم که پول دارند نباید مزاحمشان شویم.»
کیفیت آموزش دانش‌آموزان را نیز باعث به وجود آمدن نارضایتی درمیان آنان می‌داند و معتقد است علت نارضایتی آنان مسئولانند: «این بچه ها را چه کسی ناراضی کرده؟ ما آنها را آموزش داده‌ایم.» همچنین سیستم آموزشی کشور را نیازمند «بازنگری اساسی» می‌داند.
سعید جلیلی و تاکید بر «ظرفیت‌ها»
جلیلی فرهنگ را نقطه قوت کشور می‌داند و برای این نقطه قوت دفاع مقدس را مثال می‌زند که از طریق آن کشور از آسیب‌های دیگر نجات یافت. او با اشاره به نقش رئیس جمهور که رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز است به تاثیر مهم این مقام در حوزه فرهنگ اشاره دارد. همچنین به وظیفه بودجه‌ریزی دولت و 130 دستگاه فرهنگی اشاره می‌کند که بودجه فرهنگی می‌گیرند. او همچنین تاکید دارد که مدیر فرهنگی اگر تولیدکننده فرهنگی نیست باید لااقل مصرف‌کننده حرفه‌ای فرهنگ باشد.
جلیلی حوزه فرهنگ را به حوزه‌های دیگر تشبیه می‌کند و معتقد است همانطور که در دیگر حوزه‌ها موفقیت داشته‌ایم در حوزه فرهنگ نیز می‌توانیم. او در برنامه «میز فرهنگی» صداوسیما در این مورد گفت: «نتیجه فشار حداکثری در زمان دولت دوازدهم چه بود؟ دولت گفت 200 بشکه نفت بیشتر نمی‌توانیم بفروشیم. ما به آنها اعلام کردیم که با فلان کار می‌توان فشار حداکثری را دفع کرد. دولت شهید رئیسی این حرف را جدی گرفت و دو میلیون بشکه فروختیم. بعد دولت آمریکا گفت شکست فاحش خوردیم. اگر رویکرد شما "می‌توانیم" و قدرتمند باشد، این فشار حداکثری را از ملت کم می‌کند.» او نسبت به «خودباختگی» نیز در حوزه فرهنگی انتقاد می‌کند.
جلیلی نگاه ویژه‌ای به «شورای عالی انقلاب فرهنگی» دارد و معتقد است دبیر این شورا مثل دبیر شورای عالی امنیت ملی باید جایگاه داشته باشد. با توجه به اینکه نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاستگذاری در حوزه فرهنگ است، قائل شدن نقش و اختیارات ویژه‌ای چون نقش شورای عالی امنیت ملی برای آن نکته مهمی است.
محدودیت راه‌حل نیست
جلیلی در پاسخ به اینکه در فضای مجازی محدودیت می‌آورد یا نه پاسخ می‌دهد که راهکار معضلات این فضا محدودیت نیست. او در این مورد می‌گوید: «مثلا پرسیده می‌شود در فضای مجازی محدودیت می‌آورید. این پاسخش فرهنگی است. عرصه فضای مجازی با زندگی مردم عجین است. راه حلش محدودیت است یا مسئولیت‌پذیری؟ راه حلش مسئولیت‌پذیری است. از این طریق ضایعات آن را می‌توان به حداقل رساند. اگر می‌گوییم فضای مجازی آسیبی دارد با مسئولیت‌پذیری حل می‌شود.»
«فضاسازی» غرب درمورد حقوق زنان
او توجهات را به ریشه‌ی معضلات فرهنگی نسبت می‌دهد و معتقد است اتفاقاتی که در «سطح» می‌افتد نباید توجه ما را نسبت را «عمق» مسائل کم کند. وی درمورد پلمپ کسب‌وکارها بخاطر موضوع بی‌حجابی نیز به همین ترتیب معتقد است که نباید در سطح ماند: «اینکه میگویم مدیر فرهنگی عمق راهبری داشته باشد همین است که یک دفعه سوال ته لایه را نگاه نکند که فلان رستوران چه شد.»
انتقادات او درمورد حقوق زنان متوجه غرب است. جلیلی می‌گوید غرب در موضوع زن به بن بست رسیده است و به موضوع «حق رای» در اروپا اشاره می‌کند که زنان در در انگلیس اولین بار در سال 1920 حق رای پیدا میکنند.
او ضمن اشاره به این موضوع از «مقهور شدن در فضاسازی غرب» پرهیز می‌دهد و می‌گوید: «آنها می‌بینند که تمدنی پیدا شده که جایگاه واقعی زن را نشان داده است.»
مسئله اصلی زنان حجاب نیست
او تعریف «مسئله‌ی زنان» را وسیع‌تر از موضوع حجاب می‌داند و ریشه مسائل را در جای دیگری جستجو می‌کند. جلیلی می‌گوید اگر «عمق راهبردی» را درک کنیم خواهیم دانست که موضوع زن معضلات عمیق‌تری نیز دارد و درمورد این معضلات توضیح می‌دهد: «شما زن خانه‌دار دارید، زن پزشک دارید، زن روستایی دارید، زن بدسرپرست دارید، ده‌ها موضوع دارید که دولت باید برای آنها برنامه داشته باشد اگر آنها را خوب اجرا کنیم این مسائل حل می‌شود.» بنابراین، جلیلی معضلات اجتماعی حوزه زنان را در برابر موضوع حجاب وسیع‌تر می‌داند.
ضمن اینکه البته به اجرای قانون تاکید می‌کند و تصریح دارد که موضوع حجاب «نباید تابع سلایق باشد» و «قانون فصل‌الخطاب است.»
آموزش و پرورش
او به هفت ماموریت سند تحول بنیادین آموزش و پرورش برای دولت اشاره می‌کند و می‌گوید برنامه‌ای که برای آموزش و پرورش دارد ملهم از سند تحول است.
درمورد بودجه این وزارتخانه نیز معتقد است عمده بودجه باید به صف برود نه ستاد و تاکید دارد که در این وزارتخانه باید حوزه‌ی ستادها چابک و حوزه‌ی صف قوی شود.
آموزش عالی و ارزآوری
جلیلی برای دانشگاه نیز ماموریت «ارزآوری» قائل است و در این باره دانشگاه استنفورد را مثال می‌زند که «دهمین هلدینگ اقتصادی جهان» است. او با اشاره به موضوع هدفگذاری رشد هشت درصدی در برنامه هفتم توسعه، اعتقاد دارد سهمی از این رشد اقتصادی نیز باید برای دانشگاه‌ها در نظر گرفته شود.
طبق آنچه تاکنون نامزدها درمورد حوزه‌ی فرهنگ بیان کرده‌اند اینطور برداشت می‌شود که پزشکیان مکررا تاکید دارد که نارضایتی اقشار مردم باید مورد توجه قرار گیرد و جلیلی این نارضایتی‌ها را ریشه‌دار در مسائلی می‌داند که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. تاکیدات دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری نشان می‌دهد مسعود پزشکیان بر «رفع نارضایتی‌ها» تکیه دارد و سعید جلیلی بیشتر بر «استفاده از ظرفیت‌ها». بر این اساس می‌توان این نتیجه و رویکرد کلی نامزدها را از اظهارات و سوابق نامزدها برداشت کرد و باید منتظر ماند و دید که رئیس جمهور آینده در عمل چگونه در این حوزه فعالیت می‌کند.
