نگاهی به اختیارات فرهنگی مهم رئیس جمهور

رئیس جمهور آینده ایران در هفته‌های آتی مشخص خواهد شد و چهاردهمین ساکن پاستور با اختیارات گسترده روی صندلی ریاست خواهد نشست.

این اختیارات که گستره‌ی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بزرگی را در بر می‌گیرد، با عوض شدن رئیس جمهور در اختیار سکان‌دار جدید قرار می‌گیرد.

به تبع این اختیارات، در حوزه فرهنگ نیز رئیس جمهور اختیارات گسترده و تاثیرگذاری دارد که می‌تواند به صورت برجسته‌ای در اوضاع فرهنگی کشور نقش ایفا کند.

این اختیارات بعضا مستقیم و از طریق تصدی رئیس جمهور بر مناصب فرهنگی در شوراها و مراکز مرتبط با فرهنگ، و برخی غیرمستقیم و از راه تعیین مدیران و مسئولان فرهنگی با حکم رئیس جمهور اعمال می‌شوند.

نقطه‌ی آغاز نقش رئیس جمهور در حوزه فرهنگ، تهیه لایحه‌ی بودجه است. او به همراه وزیرانش تعیین می‌کنند که چه میزان بودجه و منابع به ساختارهای فرهنگی کشور تعلق گیرد.

حتی نهادهای فرهنگی که خارج از ساختار دولت فعالیت می‌کنند نیز از طریق تعیین میزان بودجه به رئیس جمهور ربط پیدا می‌کنند.

برای مثال سازمان صداوسیما که اساسا نهادی حاکمیتی است و خارج از ساختار دولت فعالیت می‌کند، بودجه خود را از دولت دریافت می‌کند.

همچنین بسیاری از نهادهای غیردولتی به ریاست رئیس جمهور فعالیت می‌کنند. برای مثال می‌توان شورای عالی انقلاب فرهنگی یا مرکز ملی فضای مجازی را نام برد که رئیس جمهور بصورت حقوقی رئیس این نهادهاست.

بنابراین نقش رئیس جمهور در فرهنگ، تنها از طریق تصدی ساختارهای زیرمجموعه دولت نیست و تا حدودی نهادهای حاکمیتی را نیز در بر می‌گیرد. بر همین مبنا می‌توان تاثیر اولین مقام اجرایی کشور بر حوزه فرهنگ را بررسی کرد.

دخل و خرج فرهنگ

همانطور که اشاره شد نقش زمینه‌ای رئیس جمهور در حوزه فرهنگ به تدوین لایحه بودجه برمی‌گردد که علاوه بر تنظیم بودجه نهادهای فرهنگی دولتی، میزان هزینه اختصاص‌یافته به نهادهای غیردولتی را نیز تعیین می‌کند.

البته باید در نظر داشت که تصویب بودجه‌های اختصاص یافته بر عهده مجلس است اما به هر حال رئیس جمهور و هیئت دولتش به عنوان پیشنهاددهنده نقش ویژه‌ای در این امر دارند.

بودجه دولت برای حوزه فرهنگ طبق ردیف‌های زیر اختصاص می‌یابد:

بر این اساس، رئیس جمهور و وزیرانش میزان بودجه اختصاص یافته به نهادهای فرهنگی را برای تصویب در مجلس شورای اسلامی تعیین می‌کنند. در کنار این نهادها، نهادهای دیگری نیز هستند که در زیرمجموعه‌های خود ساختار فرهنگی جداگانه دارند و اختصاص بودجه به آنها طبیعتا بخشی از بودجه فرهنگی‌شان را نیز دربر می‌گیرد.

گاه حتی دولت در قانون بودجه ردیف بودجه جداگانه برای این زیرمجموعه‌ها در نظر می‌گیرد. مثلا در بودجه 1403، دولت برای بخش «رایزنی فرهنگی آفریقا» در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ردیف جداگانه اختصاص داد. حال آنکه این سازمان زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و این وزارتخانه نیز از دولت بودجه جداگانه دریافت می‌کند.

مناصب فرهنگی رئیس جمهور

رئیس جمهور بصورت پیش‌فرض رئیس بسیاری از نهادهای مهم فرهنگی نیز است که نقش او را در حوزه فرهنگ برجسته می‌سازد.

رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی: رئیس دولت بصورت پیش‌فرض رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز است. دبیر شورا به پیشنهاد او و تایید رهبر انقلاب منصوب می‌شود. همچنین مصوبات این شورا با امضای رئیس جمهور ابلاغ می‌شوند.

در کنار اینها، رئیس جمهور در تشکیل جلسات این شورا و جهت‌گیری کلی آن موثر است. گرچه دیگر سران قوا نیز از اعضای حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی هستند اما به هر حال رئیس جمهور نیز وزنه‌ مهمی در این نهاد مهم سیاستگذاری فرهنگی به شمار می‌رود.

روزنامه فرهیختگان در گزارشی با عنوان «قفل روحانی روی شورای عالی انقلاب فرهنگی» به عملکرد رئیس دولت یازدهم و دوازدهم در کم‌کار کردن این نهاد انتقاد کرده بود. این روزنامه دراین مورد نوشته بود:

«از بهمن 97 تا خرداد98 هم شورا نزدیک به پنج‌ماه را بدون برگزاری حتی یک جلسه و به‌خاطر عدم‌حضور شخص رئیس‌جمهور پشت‌سر گذاشت و درنهایت رئیس‌جمهور باردیگر اداره جلسات شورا را در دست گرفت تا از این طریق این پیام به بیرون از شورا مخابره شود که دولت روحانی اهتمام ویژه‌ای به این شورا ندارد.»(منبع)

این موضوع نشان می‌دهد که گرچه قانونا تشکیل جلسات منوط به حضور رئیس جمهور نیست اما عملکرد او بصورت ویژه بر جلسات این شورا تاثیرگذار است.

رئیس شورای عالی فضای مجازی: این شورا که در سال 1390 تاسیس شد، طبق حکم رهبر معظم انقلاب بنا بر اهمیت «آثار چشمگیر شبکه جهانی اینترنت در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی، لزوم برنامه‌ریزی و هماهنگی به منظور صیانت از آسیب‌های ناشی از آن، و بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌ها در جهت ارائه خدمات گسترده و مفید به مردم» شکل گرفت. ریاست این شورا بر عهده رئیس جمهور است و دبیر آن نیز با رای اعضا و حکم رئیس جمهور تعیین می‌شود.

زیر نظر این شورا نیز «مرکز ملی فضای مجازی» تشکیل می‌شود که طبق اساسنامه آن، «تصمیم گیری نسبت به نحوه مواجهه فعال و خردمندانه کشور با این موضوع[اینترنت] از حیث سخت افزاری، نرم افزاری و محتوایی در چارچوب مصوبات شورای عالی» از وظایف آن است.

آخرین مصوبه این شورا درخصوص اصلاح دستورالعمل اجرایی بهبود حفاظت از حریم خصوصی کاربران و شیوه جمع آوری پردازش و نگهداری اطلاعات کاربران در سامانه‌ها و سکوهای فضای مجازی بوده است.

رئیس بنیاد سعدی: طبق اساسنامه این بنیاد، ریاست عالیه بنیاد با رئیس جمهور است که در هر سال حداقل دو جلسه هیئت امنا با حضور ایشان تشکیل می‌شود و در صورت نیاز به برگزاری جلسات بیشتر با حضور ایشان، این امر با درخواست رئیس هیئت امناء و موافقت رئیس جمهور صورت خواهد گرفت. همچنین معاون رئیس جمهور رئیس هیئت امنای این بنیاد است.

منصوبان فرهنگی رئیس جمهور

علاوه بر اینکه رئیس جمهور بصورت پیش‌فرض رئیس شوراهای نامبرده است، سکانداران چندین نهاد فرهنگی را نیز منصوب می‌کند.

اولین و شاید مهمترین آن «وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی» است که با تعیین رئیس جمهور و رای اعتماد مجلس تعیین می‌شود.

وزیر ورزش و جوانان، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی(با تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی) و رئیس بنیاد ایرانشناسی نیز دیگر مقاماتی هستند که رئیس جمهور آنها را منصوب می‌کند.

به طور کلی رئیس جمهور میزان بودجه نهادهای فرهنگی کشور را در هماهنگی با مجلس تعیین می‌کند. علاوه بر این، تعدادی از نهادهای مهم فرهنگی بصورت پیشفرض به ریاست رئیس جمهور اداره می‌شوند. همچنین سکاندار برخی دیگر از نهادها نیز از سوی رئیس جمهور تعیین می‌شود.

بر این اساس می‌توان گفت که گرچه رئیس جمهور بر تمام حوز‌های فرهنگی کنترل ندارد، اما نقش این مقام در امر فرهنگ غیرقابل‌انکار است. از همین طریق عملکرد رئیس جمهور می‌تواند تاثیر ویژه‌ای بر بودجه نهادهای فرهنگی، دستور کار آنها و سکانداران آنها داشته باشد.