زمان مناظرات طولانی و تعداد سوالات زیاد بود

اولین قسمت از مناظرات انتخابات ریاست جمهوری 1403 بصورت زنده از تلویزیون پخش شد. گرچه چهار مناظره دیگر نیز باقی مانده اما علیرغم نقاط قوت، از نقاط ضعفی نیز رنج می‌برد.

اهالی رسانه به تعدادی از این ایرادات اشاره کرده‌اند. از دکور برنامه و میزانسن و شیوه نشستن نامزدها گرفته تا مباحث محتوایی و شیوه طرح بحث توسط نامزدها.

بسیاری از نقاط ضعف مناظرات دوره قبل در این دوره رفع شده بود. از جمله تعداد زیاد قرعه‌کشی‌های بی‌مورد که در دور جدید مناظرات به یک بار خلاصه شده بود.

اما برای کنکاش بیشتر در این موضوع به سراغ یکی از مدیران اسبق سازمان صداوسیما رفتیم. دکتر حسن بهشتی‌پور که چهار سال زمامدار شبکه العالم در صداوسیما بود به سوالات ما در این مورد پاسخ داد. بهشتی‌پور معتقد است که زمان مناظرات بسیار طولانی و تعداد سوالات مطرح شده توسط کارشناسان نیز زیاد است. ضمن اینکه رویکرد نامزدها در این دوره از مناظرات را تحسین می‌کند.

مشروح گفتگوی ما پیش‌ روی شماست:

نسیم‌آنلاین: با توجه به برگزاری اولین قسمت مناظرات زنده نامزدهای انتخابات در تلویزیون، ارزیابی شما از شکل برگزاری این مناظرات چیست؟

از نظر ملی و میهنی واقعا خوشحال شدم که افراد شرکت‌کننده نه همه‌شان، ولی عمدتا سعی کردند منافع و امنیت ملی را لحاظ کنند و از دوقطبی شدن و درگیری‌های لفظی اجتناب کردند. در مجموع نسبت به دوره‌های قبل از این جهت باعث خشنودی است و به عنوان یک فرد ایرانی خوشحال شدم که این عزیزان حداقل مسائل منافع ملی و امنیت ملی و این‌جور چیزها را رعایت کردند. یعنی به خاطر به قدرت رسیدن و کسب آرا، حاضر نشدند منافع کشور را نادیده بگیرند. به نظر من این نکته خیلی مهمی بود.

اما از جهت رسانه‌ای، نحوه برگزاری خسته‌کننده است. فکر نمی‌کنند که مخاطب تا چقدر با اینها همراه است. یعنی فکر کنید بنده از هشت‌ونیم شب نشستم پای تلویزیون تا دوازده‌ونیم شب. یعنی چهار ساعت. بعد یک ربع وسطش یک استراحت هم دادند. اولا آن کسانی که خودشان می‌خواهند مناظره بکنند سنی از آنها گذشته و تحت تاثیر تحت فشار و استرس قرار می‌گیرند. کیفیت کار کاملا نزولی بود. از ساعت یازده‌ونیم شب به بعد، نحوه ارائه صحبت و موضوعاتی که مطرح می‌کردند نسبت به اول بحث که تازه‌‌نفس بودند کاملا افت کرد.

از نظر مخاطب هم من که نمی‌دانم چند نفر تا آخر همراه شدند. من چون می‌خواستم بررسی کنم این را تا انتها تحمل کردم. به نظرم اگر عزیزان می‌آمدند تغییری می‌دادند، مثلا فرض کنید اینها چهار دقیقه فرصت دارند و چهار دقیقه حرف‌های هم را می‌توانند نقد کنند؛ همین دوتا را به هشت دقیقه تبدیل بکنند و یک‌جا [صحبت کنند]. به نامزد فرصت بدهند تا بتوانند صحبت را بپزند و کامل ارائه کنند. به خصوص ما ایرانی‌ها اصلا عادت نکردیم از نظر رسانه‌ای حرفمان را کوتاه و گویا بزنیم. بنابراین بهتر بود که آن دوتا چهار دقیقه در هشت دقیقه جمع می‌شد و این به‌جای چهار ساعت، دو ساعت می‌شد. واقعا مخاطب نمی‌دانم چقدر می‌تواند بنشیند همراه باشد. چون قرار است مخاطب به اصطلاح ببیند که بالاخره کاندیدا چطور هستند و تصمیم بگیرد که رای به چه کسی بدهد.

همه کسانی هم که بیننده هستند، حتما آنهایی نیستند که می‌خواهند رای ‌دهند. بلکه ممکن است بعضی‌ها مردد باشند. پخش تصویری سوالات کارشناسان برای اعتبار بخشی آن کار قشنگی بود. یعنی از نظر رسانه‌ای، سوالاتی را از زبان کارشناسان معتمد و شناخته شده مطرح کردند. این به این معناست که اینها سوالات صداوسیما نیست. از این جهت خوب بود. ولی زمان طولانی شد و این مناسب نیست.

پیشنهادم این است که اگر مناظره می‌خواهد موثرتر باشد از نظر کار رسانه‌ای، زمان مناظره حداقل به نصف کاهش پیدا کند. یعنی کل این چهار ساعت بشود دو ساعت و زمان بیشتری به افراد بدهند. مثلا چهار دقیقه را بکنند هشت دقیقه تا بتوانند با جمع‌بندی بیشتر حرف‌هایشان و ایده‌هایشان را به مخاطب ارائه کنند.

ضمن اینکه در بخش نتیجه‌گیری یا آنجایی که قرار است نتیجه‌گیری بشود از ثانیه‌های اضافه کم نکنند و بگذارند که نتیجه‌گیری کند.

نسیم‌آنلاین: عملکرد مجری را چطور ارزیابی می‌کنید؟

مجری هم که این هیچ نقش خاصی نداشت. البته فقط گرداننده بود. از این جهت خوب بود که کاری را نکرد که شائبه‌ی جانبداری از فرد خاصی را ایجاد کند. قرعه کشی و اینکه براساس همان قرعه‌کشی عمل شود خوب بود. ولی من اگر بودم وقتی در دور اول مثلا از آقای قاضی‌زاده هاشمی شروع شد، دور دوم از نفر آخر شروع می‌کردم. دومرتبه باز نفر وسط. یعنی نوبت‌ها بچرخد. لزومی ندارد این فرد دقیقا پشت صحبت آن فرد بیفتد. اگر بشود تنظیم کرد که این شش تا شروع کننده و پایان‌دهنده مناظرات متفاوت باشند فکر کنم خیلی بهتر دربیاید.

نسیم‌آنلاین: اما شاید یکی از نکات مثبت مناظرات این بود که تعداد قرعه‌کشی‌ها کم شده بود. همان یک بار قرعه‌کشی می‌کردند و صندلی‌ها مشخص می‌شد.

بله از این جهت خیلی خوب بود. منتها نوبت بعدی را همان اول می‌شود تعیین کرد. یعنی مثلا آقای قاضی‌زاده هاشمی وقتی نفر اول است، دفعه بعد بیاید نفر دوم، دفعه بعد بیاید نفر سوم. این کمی در گردش کار بهتراست نه اینکه همیشه نفر اول یک نفر باشد.

یک موضوع دیگر هم که آخرش بگویم اینکه چون مباحث فوق‌العاده تخصصی بود نمی‌شود گعده‌ای به سوالات اساسی پاسخ داد. این ضعف کار را بیشتر نشان داد و هر شش بزرگوار در این موضوع به نظرم نتوانستند خوب از کار دربیایند.

نسیم‌آنلاین: اصلا آیا در چنین مناظره‌ای مباحث پیچیده و تخصصی اقتصادی قابل طرح است؟

یکی از مشکلاتش همین است. از یک طرف درد مردم است. شما نمی‌توانید این را حذفش کنید. یعنی الان شما بروید با مردم عادی صحبت کنید، عمده‌ترین مشکلشان در کشور مسئله اقتصاد است. یعنی واقعا در موضوعات اقتصادی نفس مردم گرفته شده است. درهرصورت از یک طرف واجب است موضوعات اقتصادی را به بحث بگذارند چون دغدغه‌ مردم است. از طرف دیگر هم باید موضوعات به شکلی طراحی بشود که عامه مردم متوجه بشوند که نامزدها چه می‌گویند و قرار است چکار کنند.

جالب است هممه‌شان هم می‌گویند که باید برنامه داشت. ببینید یک برنامه وجود دارد که در آن هدف‌گذاری صورت می‌گیرد. مثلا گفته می‌شود که در 1404 براساس برنامه بیست‌ساله، باید در سطح منطقه مثلا قدرت اول باشیم. یک سری آرمان‌های خوبی که دارید را هدف‌گذاری می‌کنید. هرچند اسم این برنامه اما در واقع برنامه نیست و اسمش هدف‌گذاری و چشم‌انداز است.

برنامه به ما که می‌گوید که چطور به این اهداف برسیم. کاندیدا اصلا راجع به چطور رسیدن به این اهداف یا صحبت نکردند یا خیلی کم و به ندرت صحبت کردند. تا قرار می‌شوند برنامه بدهند به سراغ بایدها می‌روند. فکر می‌کنند که اگر یک سری دستورات را ردیف کنند می‌شود برنامه. مفهوم برنامه دستور دادن به این و آن نیست. برنامه یعنی من وقتی می‌خواهم تورم را کاهش بدهم مثلا باید تولید را افزایش بدهم. بهترین راه مبارزه با تورم، افزایش تولید ملی است. خب حالا من باید توضیح بدهم تولید ملی را چگونه می‌شود افزایش داد. من اینجا باید بیایم در بخش تولید نگاه کنم. اصلی‌ترین اقتصاددان‌ها می‌گویند راه اصلی مبارزه با تورم، در هر کشوری با هر شرایطی، افزایش تولیدش است.

نسیم‌آنلاین: آقای دکتر آیا ساختار مناظرات می‌توانست به شکلی باشد که نامزدها را در چهارچوبی قرار بدهد که برنامه ارائه کنند؟ یعنی از روند اصلی بحث خارج نشوند.

در مناظره نمی‌شود. در میزگرد کارشناسی شاید بشود بحث کرد. در مناظره درنمی‌آید. هر چه هم بگویند فایده ندارد. فقط می‌شود اینجا به افراد تاکید کرد که طوری صحبت کنند عامه مردم بفهمند.

نسیم‌آنلاین: مجری می‌تواند ورود کند در این مسائل؟

قبل از شروع سخنانش می‌تواند بگوید. ولی اگر در حرف نامزد یا بعد از حرف او تذکر دهد متهم به جانبداری می‌شود. اما قبل از شروع برنامه باید تاکید کند که باید اینطور در نظر گرفت که همه عامه مردم با سطوح مختلف سطح سواد، مخاطب شما هستند.

ضمن اینکه بیشتر توضیح بدهید که چطور می‌شود این کار را انجام داد. نه اینکه این کار را باید انجام بدهید. همه می‌گویند این کار را که باید انجام بدهید. همه از بالا تا پایین، مسئولین ما به خودشان هم می‌گویند که ما باید فلان کار را بکنیم.

نسیم‌آنلاین: اگر که به شکل دو به دو بود می‌شد این کار را کرد.

بله. صداوسیما از مناظرات سال 88 خاطره بدی دارد. شاید به آن دلیل است که ملاحظه دارند. وگرنه در دو به دو هم می‌شود این کار را کرد. هم می‌توانند یکدیگر را نقد کنند. هم توضیح بدهند که دقیقا چگونه باید این کار را انجام داد. من مثال تورم را برای شما زدم. مسئله بیکاری و اشتغال هم همین است. راه‌های اقتصادی دارد. دقیقا باید بیایند این راه‌ها را بررسی کنند.

یک موضوع اساسی که در کشور وجود دارد، نهادهای اقتصادی غیردولتی و غیرخصوصی هستند. رئیس جمهور آینده باید این را توضیح بدهد که با اینها چکار می‌کند؟ چطور تعامل می‌کند؟ این نهاد نه دولتی است به معنایی که بودجه مستقیم از دولت بگیرد و نه خصوصی است. این را باید چکار کرد؟ بخش عمده‌ای از اقتصاد هم دست این بخش است. باید یک فکری به حال این نهادها بشود.

نسیم‌آنلاین: پس شکل ایده‌آل مناظرات همان دو به دو است؟

بله. گرچه درمورد آن خاطرات بدی وجود دارد منتها چون نامزدها در این مناظره نشان دادند که به مسایل منافع ملی، امنیت ملی و... بها می‌دهند و نمی‌خواهند به هر قیمتی به رای برسند فکر کنم بتوانند دو به دو هم مناظره بکنند. یعنی با این افرادی که من دیدم واقعا می‌شود مناظره دو به دو اجرا کرد. منتها شاید این ملاحظه را دارند که نمی‌خواهند احیانا مشکل ساز بشود.

نسیم‌آنلاین: سال‌های قبل، تعداد قسمت‌های مناظرات سه تا بود. امسال پنج قسمت شده است. از این جهت هم به نظر می‌آید اتفاق مثبتی باشد. 

مناظره را می‌شود دو ساعت برگزار کرد تعداد آن را بالا برد. یا زمان را جلو بیندازند و لااقل شش بعدازظهر شروع کنند.

نسیم‌آنلاین: برخی با کشورهای دیگر مقایسه می‌کنند که از پنج، شش ماه قبل از انتخابات آغاز می‌کنند.

اولا آنها دو نفر هستند. دوم اینکه آنجا مکانیزمشان بصورت حزبی است. بصورت حزبی می‌نشینند تعیین می‌کنند که چه کسی رییس جمهور شود. یعنی درواقع آنها رای می‌دهند که ترامپ نماینده حزب جمهوری خواه شود. آنها رای می‌دهند که بایدن نماینده حزب دموکرات شود. برای همین این فرآیند یک سال طول می‌کشد.

نسیم‌آنلاین: بر همین اساس برخی معتقدند که بخشی از ایرادات مناظره به ساختار حزبی ما برمی‌گردد.

در کشور ما اصلا به آن معنا حزب وجود ندارد. حزب‌ها فصلی هستند و قبل از انتخابات می‌آیند و یک سری کارها انجام می‌دهند و بعد از انتخابات می‌روند. حزب به معنای واقعی کلمه در ایران وجود ندارد.

نسیم‌آنلاین: یعنی اگر ساختار سیاسی حزبی درست شود شکل مناظرات هم می‌تواند تغییر کند؟

بله. در کشور نسبت به حزب یک ذهنیت بدی وجود داشت. تا اسم حزب می‌آید یاد حزب ایران نوین می‌افتند، حزب مردم می‌افتند، یاد حزب توده می‌افتند. یعنی واقعا مفهوم حزب جا نیفتاده است. یعنی فکر می‌کنند در تعارض با نظام ولایت فقیه است. در نظام ولایت فقیه امت و امامت را مطرح می‌کنند و می‌گویند در این سیستم اصلا جایی برای حزب وجود ندارد. حزب‌هایی که وجود دارد اسمشان حزب است، یک عده‌ای دورهم نشستند و کار تشکیلاتی محدودی را انجام می‌دهند. وقتی انتخابات می‌شود مثلا فعال‌‌تر می‌شوند. وگرنه واقعا حزب به معنایی که در اروپا یا در آمریکا و کشورهای آمریکای لاتین هست اصلا در ایران جا نیفتاده است.

نسیم‌آنلاین: حالا اگر بخواهید به عنوان جمع بندی درمورد مناظرات به‌طور کلی یک آسیب شناسی کنید و برای دوره‌های بعد پیشنهاداتی هم بفرمایید، پیشنهادتان چیست؟

پیشنهادم این است که ساعت مناظره کوتاه‌تر شود. چهار ساعت بشود دو ساعت. ولی تعدادش افزایش پیدا کند. دوم از ساعت مثلا شش شروع بکنند نه اینکه ساعت هشت شب تازه بخواهند شروع کنند. سوم اینکه توجه بدهند به اینکه شما بیایید بگویید چکار باید کرد؟ بایدها را همه می‌دانند. باید تورم پایان پیدا کند. باید اشتغال ایجاد بشود. باید ما قدرت اول منطقه بشویم. این بایدها را همه حفظ هستند. چطور می‌شود این کار را انجام داد؟ بیایند راجع به این صحبت کنند. چگونه می‌شود مشکل تورم را حل کرد؟ چگونه می‌شود مشکل مسکن را حل کرد؟ وقتی می‌گوییم چگونه یعنی دقیقا کارها را اشاره کنند. نه اینکه بگویند برای مسکن باید به جوان‌ها وام بدهیم. باید تسهیلات را راحت کنیم. خوب این بایدها را که ده بار، صد بار گفتند.

دقیقا بگویند مثلا من در یک سال اول با این برنامه این اقدامات را انجام می‌دهم، مشکل تورم را حل می‌کنم یا کاهش می‌دهم. در موضوع بیکاری جوان‌ها مثلا من اینقدر اشتغال ایجاد می‌کنم. دقیقا با توضیح اقدامات.

تعداد سوالات هم خیلی زیاد بود. در چهار دقیقه طرف نمی‌تواند این همه سوال تخصصی را پاسخ بدهد.