آمارهای صعودی سینمای سعودی

نسیم‌آنلاین: سال 2016 بود که محمد بن سلمان ولیعهد پادشاه عربستان سعودی، سندی با عنوان چشم‌انداز 2030 را ارائه کرد. سندی که آینده‌ی این کشور را تا سال 2030 نشان می‌دهد. ظاهرا عربستان سعودی قصد دارد تا این سال علاوه بر توسعه در حوزه‌های گوناگون، وابستگی خود را به درآمد نفتی به طور کامل قطع کند.

پیش از قدرت گرفتن بن‌سلمان در سمت ولیعهدی نشانه‌هایی از رویکرد جدید در حکمرانی سعودی‌ها مشاهده می‌شد. جایی که طبق گزارش روزنامه «الریاض» عربستان، بن‌سلمان از طریق شورای وزیران اختیار دستگیری و بازجویی افراد را از کمیته‌ی امر به معروف و نهی از منکر عربستان سلب کرد. از آن پس این کمیته فقط می‌تواند با مهربانی به افراد تذکر بدهد و در صورت ادامه تخلفات بزرگ، مشخصات آنها را به پلیس گزارش کند.

این تغییر رویکرد تا جایی ادامه داشته است که یکی از نیروهای امر به معروف این کشور که به‌واسطه از بین رفتن ماهیت وظیفه‌‌اش مجبور به استعفا شده است به یورونیوز می‌گوید: «تمام کارهای ممنوعی که باید جلویشان را می‌گرفتم الان دیگر آزاد شده‌اند.»

بعد از ولیعهد شدن محمد بن سلمان در سال 2017 معلوم شد این رویکرد تازه جدی است. اصلاحات در عربستان سعودی با سرعت بیشتری آغاز شد. گرچه پادشاه سابق عربستان، ملک عبدالله، گفته بود کشورش برای انجام اصلاحات «عجله‌ای ندارد» اما روی کار آمدن بن‌سلمان نشان داد که شتاب حاکمان این کشور برای ایجاد تغییرات افزایش یافته است.

این تغییرات خواسته یا ناخواسته در راستای بهبود چهره‌ی جهانی این کشور و دستیابی به سطح مطلوبی از «جذب سرمایه‌گذاری خارجی» تا سال 2030 است. تغییراتی که ناچار از جنبه‌ی فرهنگی‌اجتماعی آغاز می‌شوند.

تغییرات فرهنگی‌اجتماعی در این کشور اما بسیار محسوس بوده‌اند. از اعطای حق رانندگی به زنان تا سرمایه‌گذاری ویژه روی مسابقات فوتبال و جذب بازیکنان مطرح جهانی. این اقدامات در راستای بهبود چهره‌ی جهانی این کشور است. در حالی که این چهره به دلیل اقدامات ضدحقوق‌بشری این کشور، برخورد با روزنامه‌نگاران، ترویج افراطی‌گری و همچنین افشای تابعیت سعودی عوامل حمله به برج‌های دوقلو در یازدهم سپتامبر به شدت مخدوش شده بود.

طبیعتا پادشاهی سعودی با این چهره‌ی مخدوش نمی‌تواند جایگاه خود را در سطح بین‌المللی تثبیت کند و طبق سند 2030 سرمایه‌گذاری خارجی و گردشگری را توسعه دهد. بنابراین سیاست حاکمان سعودی بر ترمیم چهره‌جهانی این کشور قرار گرفت.

سینما، راهگشای تغییرات فرهنگی

اما یکی از حوزه‌هایی که در راستای این ترمیم چهره در دوران ولیعهدی بن‌سلمان جان تازه‌ای یافته «سینما» است. برای درک اهمیت این موضوع کافی است بدانیم سینماهای عربستان سعودی در سال 2018 بعد از 35 سال بازگشایی شدند و عموم مردم اجازه یافتند برای تماشای فیلم به سینما بروند.

این در حالی است که به گزارش یورونیوز، مفتی اعظم عربستان در سال ۲۰۱۷ میلادی هشدار داده بود قانونی شدن فعالیت سینماها در کشور به معنای رواج «بی‌شرمی و رفتارهای غیراخلاقی» است. اما یکسال بعد از آن اولین سالن سینمای عربستان در شهر ریاض افتتاح شد و اکنون ۵۰۰ سالن نمایش و پرده‌ی اکران در سراسر این کشور فعالیت می‌کنند.

روزنامه ایران در این مورد نوشته است که صنعت سینما و سرگرمی در عربستان سعودی در سه‌ماهه دوم سال 2023 رشد چشمگیر 28 درصدی را تجربه کرده است. آماری که نه تنها با توجه به تازه‌وارد بودن این کشور در صنعت سینما، عجیب به نظر می‌رسید بلکه می‌توانست ثبت رکوردی جدید را هم در رشد فروش سینمایی رقم بزند. حالا اما «هالیوود ریپورتر» هم در گزارشی اذعان کرده که به علل مختلفی، فروش فیلم‌های هالیوودی در عربستان سعودی، بازی را به فیلم‌های تولید داخل در این کشور باخته است.

محصولات سینمایی

اولین بار البته سال 2012 میلادی بود که جرقه‌ای در سینمای عربستان سعودی ایجاد شد. در این تاریخ فیلم «هیفا المنصور» کارگردان سعودی با نام «وجده» به عنوان اولین فیلم تولید شده در عربستان معرفی شد. این اولین بار بود که یک اثر سینمایی در این کشور تولید می‌شد. نقطه‌ی عطف تحولات سینمایی سعودی را باید این تاریخ دانست.

بعد از گشایش عمومی سینماها در عربستان، فیلم کمدی خانوادگی «ستار»، رکوردهای گیشه را شکست و در دو هفته‌ی اول اکرانش ۲.۲ میلیون دلار به دست آورد و به پرفروش‌ترین فیلم سعودی در تمام دوران تبدیل شد. این در حالی است که فیلم‌های هالیوودی در سینماهای این کشور با استقبال سرد مخاطبان روبرو شده بودند.

اما سعودی‌ها دست به تولید «هدفمند» آثار سینمایی نیز زده‌اند. آن‌ها برای ترمیم چهره تاریخی خود و همچنین مقابله‌ی فرهنگی با رقبای خود در منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران پروژه‌ی سینمایی «جنگجوی صحرا» را به کارگردانی «روپرت وایت» انگلیسی کلید زده‌اند.

این اثر 150 میلیون دلاری که با همکاری هالیوود در حال ساخت است به واقعه‌ای پیش از ظهور اسلام در شبه‌جزیره عربستان می‌پردازد. این واقعه جنگ «ذوقار» است که در منطقه‌ای به همین نام در حدود بصره‌ی کنونی میان سپاه ساسانی و اعراب بادیه‌نشین رخ می‌دهد. این جنگ اولین شکست ایرانیان از اعراب است که به گفته‌ی مورخان مقدمه‌ی فتح ایران توسط مسلمانان بعد از بعثت پیامبر(ص) بود.

به تصویر کشیدن چنین جنگی که پیش از ظهور اسلام نیز رخ داده نوعی نگاه کاملا قومیت‌گرایانه را نشان می‌دهد که به دنبال عقده‌گشایی تاریخی است. یعنی بجای پرداختن به نقطه‌ی اشتراک دو ملت یعنی دین «اسلام» به نقطه‌ی افتراق قومی و رقابت تاریخی دامن می‌زند. از طرف دیگر در سطح جهانی نیز در حال نوعی هویت‌بخشی به خود است. هویتی که انگار خیلی هم وابسته به ظهور پیامبر(ص) و متمدن شدن مردمان این شبه‌جزیره نیست.

عربستان از هم اکنون برای مشارکت در ساخت دو فیلم دیگر با فیلم سازان بین‌المللی به توافق رسیده است: فیلمی با نام «کشتی» با همکاری شرکت امریکایی‌ «ام‌بی‌سی» که در جریان آن کشتی نوح در سواحل نئوم عربستان ظاهر می‌شود و همچنین مستندی درباره تاریخچه شرکت نفت دولتی «آرامکو».

جشنواره‌های سینمایی

ماجرا تنها به اکران فیلم‌ها ختم نشد و دو سال پیش، عربستان سعودی برای اولین بار میزبان یک جشنواره‌ی فیلم بود: «جشنواره‌ی فیلم دریای سرخ». شعار این دوره‌ی جشنواره خبر از رویکرد جدید فرهنگی سعودی‌ها می‌داد: «امواج تغییر». دوره‌دوم این رویداد نیز سال گذشته با حضور چهره‌های مطرح سینمای جهان مثل «جکی چان»، «شاهرخ خان» و «الیور استون» برگزار شد.

همان روزها ایرنا گزارش داد که «مایکل پیج» معاون بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در دیده بان حقوق بشر، مقامات عربستان سعودی را متهم کرده که از جشنواره‌ها به عنوان ابزاری برای خوب جلوه‌دادن شرایط استفاده می‌کنند، به همان شیوه‌ای که پیش‌تر از افراد مشهور و رویدادهای ورزشی برای پنهان کردن تصویر بسیار وحشتناکش استفاده می‌کرده است.

این موضوع می‌تواند تاییدکننده‌ی سیاست حاکمان سعودی برای ترمیم چهره‌ی جهانی خود از طریق صنایع فرهنگی و علی‌الخصوص سینما باشد. یورونیوز گزارش می‌دهد که بر این اساس عربستان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۶۴ میلیارد دلار در صنعت سرگرمی سرمایه‌گذاری کند و امیدوار است که مصرف کنندگان نیز هزینه سرگرمی را در سبد خانوار خود از ۲.۹ درصد به ۶ درصد افزایش دهند.

زیرساخت‌های سینمایی

عربستان سعودی همچنین در حال ساخت یک شهرک سینمایی عظیم و یک «مرکز رسانه‌ای» منحصربفرد مجهز به فناوری‌های نوین در حاشیه دریای سرخ و در نزدیکی مرز مصر به نام «نئوم» است.

«وین بورگ»، مدیرعامل پیشین «استودیو فاکس» در استرالیا، مسئول توسعه این شهر رسانه‌ای است. او به یورونیوز می‌گوید آنچه در حال ساخت است تا سال ۲۰۳۰ میلادی به «اولین مرکز رسانه‌ای واقعی» در منطقه تبدیل خواهد شد که مجهز به تمام امکانات مورد نیاز برای تمام مراحل ساخت فیلم، از جمله مرحله «پس‌تولید» و اضافه کردن جلوه‌های بصری (که اکنون به طور کلی در غرب انجام می‌شود) خواهد بود.

دولت عربستان موافقت کرده که شهرک رسانه‌ای «نئوم» مانند یک ایالت نیمه‌خودمختار عمل کند و «از بسیاری جهات مانند هنگ کنگ برای چین شود. منطقه‌ای باز و فراگیر، با قوانین و سیستم اداری ساده‌تر برای صدور ویزا و احتمالاً یک سیاست اجتماعی آرام‌تر.»

در مجموع به نظر می‌آید عربستان سعودی برای ترمیم چهره‌ی جهانی خود و دستیابی به چشم‌انداز 2030 خود روی سینما حساب باز کرده است. این رویکرد با بازگشایی سینماهای عربستان در سال 2018 آغاز شد و با تولیدات سینمایی مهم، برگزاری جشنواره‌های سینمایی بزرگ و همچنین سرمایه‌گذاری عظیم روی زیرساخت‌های سینمایی ادامه یافته است.

همه‌ی اینها با استقبال داخلی مردم شبه‌جزیره از سینمای بومی همراه بوده است. تا جایی که فروش سینمای عربستان در شش ماه نخست سال ۲۰۲۳ عدد ۱۳۲.۲ میلیون دلار را ثبت کرده و پیش‌بینی می‌شود ارزش بازار سینمای عربستان تا سال ۲۰۳۰ به یک میلیارد دلار برسد. این پیشرفت نشان‌دهنده‌ی تلاش سعودی‌ها برای روتوش چهره سیاه خود در سطح بین‌الملل است که از راه سینما و بطور کلی صنایع فرهنگی صورت می‌گیرد.