مأموریت رایزن فرهنگی جدید ایران در الجزایر
توافقنامه فرهنگی ایران و الجزایر در ابتدای دهه هشتاد، نقطه‌ی عطف روابط فرهنگی دوکشور بود. حالا با تغییر رایزن فرهنگی ایران در الجزایر می‌توان پنجره‌ای برای تقویت دیپلماسی فرهنگی در این کشور گشود.
نسیم‌آنلاین: حالا که به تازگی رایزن فرهنگی ایران در الجزایر تغییر کرده بد نیست نگاهی به روابط دیپلماتیک فرهنگی دو کشور بیندازیم. الجزایر و قرابت‌های آن با ایران ما چیزی است که شاید کمتر در مورد آن شنیده باشیم.
پهناورترین کشور عربی، بزرگترین کشور قاره‌ی آفریقا و دهمین کشور وسیع جهان. کشوری که شاید بیش از هر چیز انقلاب آن علیه استعمار فرانسه مشهور شده باشد که به بیان رهبر معظم انقلاب، «از معدود انقلاب‌هایی است که با انقلاب اسلامی ایران قابل مقایسه است.» (1)
البته تاریخ این کشور نیز با ایران گره خورده است. از «قرارداد الجزایر» که تنش مرزی بین ایران و عراق را تا حدی آرام کرد تا دیدار جنجال‌برانگیز بازرگان و ابراهیم یزدی با برژینسکی در سال 1358 در این کشور. دین اسلام و سابقه‌ی انقلابی این کشور اما بیش از هرچیز باعث قرابت فرهنگی با ایران است.
توافقنامه‌های رسمی فرهنگی
سال 1381 بود که بعد از یک دوره تنش سیاسی و برقراری مجدد این روابط، طی یک نشست مشترک توافقنامه‌ی فرهنگی میان ایران و الجزایر امضا شد. از این نقطه بود که طرف الجزایری با اعزام رایزن فرهنگی ایران به این کشور موافقت کرد و بدین ترتیب فصل تازه و موقعیت مناسبی برای برقراری روابط فرهنگی دو کشور ایجاد شد. گرچه ایجاد مراکز فرهنگی متقابل مورد موافقت طرف الجزایری قرار نگرفت اما همین هم غنیمت بود.
همچنین در این نشست بود که با پیشنهاد برگزاری هفته‌ی فرهنگی ایران در الجزایر موافقت شد. این هفته‌ی فرهنگی دربرگیرنده‌ی بخش‌های نمایشگاهی و بخش سینمایی شامل هفت فیلم برگزیده‌ی ایرانی با زیرنویس عربی می‌شد.
این نشست به دنبال سفر حجت‌الاسلام محمدی عراقی، رئیس وقت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به الجزایر برگزار شد که زمینه‌ساز تحولات جدید در روابط فرهنگی دو کشور بود.
پیش از این البته موافقتنامه‌ای در سال 1360 بین دوکشور امضا شده بود که مراحل تصویب آن در مجلس شورای اسلامی مسکوت مانده بود و بعد از سردی روابط سیاسی بین دو کشور عملا بی‌نتیجه ماند. در سال 1382 این موافقتنامه اصلاح و جایگزین شد.(2) بگذریم از اینکه از زمان امضای آن تا تصویب در مجلس ایران پنج سال گذشت و مجلس بالاخره در سال 1386 آن را تصویب کرد.
براساس ماده6 موافقتنامه‌ی مذکور طرفین کمیته فنی مشترکی جهت تهیه برنامه‌های اجرایی و پیگیری‌های لازم تشکیل می‌دهند و حداقل یک بار در سال به طور متناوب در ایران و الجزایر جلسه خواهند داشت. معلوم نیست این بخش از موافقتنامه در عمل انجام شده یا نه اما لااقل چیزی در خروجی رسانه‌ها از آن ندیده‌ایم.
پیگیری اجرای جدی این موافقتنامه می‌تواند یکی از گزینه‌های موجود برای دوره‌ی جدید رایزنی فرهنگی ایران در الجزایر باشد.
یک تجربه
«به شخصه پیش از سفر ایران نمی‌دانستم که بخشی از مردم این کشور، اهل تسنن هستند و آنها در شهرهای خودشان زندگی می‌کنند.» این بخشی از سخنان خانم «فاطمه زهرا مولای»، شهروند الجزایری با خبرگزاری ابنا است که بیست سال بعد از امضای موافقتنامه‌ی فرهنگی میان ایران و الجزایر بیان می‌شود. خانم مولای مدتی برای تحصیل به ایران آمده بود و تصمیم گرفت در کنار آن در فضای مجازی به معرفی ایران بپردازد.
او همچنین در این باره می‌گوید: «سعی دشمنان این است که بگویند بین فرهنگ ایران و فرهنگ کشورهای عربی همچون الجزایر، تناقض وجود دارد و ایران را کشوری نشان بدهند که ضد مردم اهل تسنن است.» مسئله‌ی مورد اشاره‌ی خانم مولای، چیزی است که با توجه به اکثریت اهل سنت مردم الجزایر می‌تواند حائز اهمیت باشد.
با توجه به اینکه معنای دیپلماسی فرهنگی، ایجاد تصوری صحیح نسبت به کشور خود در دیگر کشورها با استفاده از ابزارهای فرهنگی است، به نظر می‌آید دیپلماسی فرهنگی ایران در الجزایر در این حوزه هنوز جای کار دارد. ایجاد تصویری صحیح از همزیستی میان شیعیان و اهل‌سنت در ایران می‌تواند از دیگر مأموریت‌های رایزنی فرهنگی ایران در الجزایر باشد.
خانم مولای در مورد محصولات فرهنگی ایران در الجزایر نیز توضیحاتی داد. او با اشاره به اینکه «فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی در الجزایر طرفدار دارند چون حیا و عفت در این محصولات فرهنگی رعایت می‌شود» می‌گوید که «مردم الجزایر ارتباط خیلی خوبی با سریال حضرت یوسف(ع) برقرار کردند.»
اما نکته مهمی که در ادامه ذکر می‌کند این است که «متأسفانه هنوز بسیاری از مردم در کشورهای عربی نمی‌دانند که سریال حضرت یوسف(ع) از سریال‌های ساخته شده توسط ایران است.»
توضیحات خانم مولای نشان می‌دهد که در یک جمله «کار فرهنگی برای انجام در الجزایر زیاد است». دو کشور قرابت‌های فرهنگی زیادی با هم دارند اما نگاه مردم نسبت به دو کشور با واقعیت فاصله دارد. این فاصله تا حدی است که حتی محصولات فرهنگی ایرانی را نیز بدون اینکه به ایرانی بودن آن واقف باشند استفاده می‌کنند.
در عین حال او می‌گوید فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی در الجزایر طرفدار دارند چون «حیا و عفت» در این محصولات فرهنگی رعایت می شود. این امور می‌تواند مسئولیت رایزنان فرهنگی ایران در الجزایر را سنگین‌تر کند.
فرصت‌ها
با توجه به آنچه خانم مولای ذکر کرد و خصوصیت ویژه فیلم‌های ایرانی، به نظر می‌آید الجزایر بازار خوبی برای فیلم و سریال‌های ایرانی باشد.
سینماهای الجزایر با وجود رشد خوبی که در سال‌های اخیر داشته‌اند، نتوانسته‌اند آنطور که باید و شاید مخاطبان را جذب کنند. یکی از علت‌های آن این است که فیلم‌های اکران شده در این سینماها معمولا غیربومی و وارداتی‌اند. همچنین ملاحظات دینی خانواده‌های الجزایری باعث شده است کمتر مشتری فیلم‌های وارداتی که نکات اخلاقی در آنها رعایت نمی‌شود باشند.
این موضوع باعث شد همکاری سینمایی بین ایران و الجزایر راحت‌تر شکل بگیرد و بر این اساس، در سال 1397 پروژه‌ی سینمایی «احمد بای» به کارگردانی «جمال شورجه» کارگردان ایرانی و بازیگران الجزایری در این کشور کلید خورد. این اولین پروژه‌ی سینمایی بزرگ الجزایر بود که درمورد مبارزات سرداری الجزایری در مقابل استعمارگران فرانسوی است.
به گزارش ایکنا تهیه‌کنندگی این فیلم را «سمیره حاج جیلانی» از الجزایر برعهده دارد و یک تیم متخصص ایرانی در زمینه جلوه‌های ویژه، بدلکاری، چهره‌پردازی، فیلمبرداری و صدا‌برداری با جمال شورجه همکاری کردند و در عین حال شماری از هنرمندان الجزایری نیز با تیم ایرانی همکارند و به صورت عملی آموزش می‌بینند.
به این ترتیب مشترکات انقلابی و اسلامی ایران و الجزایر در این نقطه با هم تلاقی پیدا کردند و اثری سینمایی خلق شد که هم مناسب خانواده‌های مسلمان است و هم به سابقه‌ی انقلابی الجزایری‌ها می‌پردازد. این فیلم هنوز به مرحله‌ی اکران نرسیده است.
بر این اساس سرمایه‌گذاری در سینمای الجزایر نیز می‌تواند نقطه‌ی عطفی در روابط فرهنگی دو کشور باشد و نقطه‌ی تمرکز دیگری برای رایزنی فرهنگی ایران در این کشور ایجاد کند. چیزی که مدیرکل بهینه‌سازی هنرهای الجزایر نیز در سفری که بعد از ساخت فیلم به ایران داشت به آن اشاره کرد و با اذعان به اینکه سینمای الجزایر در سطح پایینی قرار دارد اظهار امیدواری کرد همکاری با سینمای ایران بتواند به وضعیت سینمای این کشور سر و سامان دهد.(3)
این در حالی است که الجزایر از نظر استعدادهای سینمایی حاصلخیز است و بسیاری از کارگردانان این کشور در جشنواره‌های جهانی مورد توجه قرار می‌گیرند اما نیاز به حمایت دارند. به عنوان نمونه، فیلم کوتاه «سیناپس» به کارگردانی نورالدین زروقی، برنده جایزه بزرگ چهاردهمین جشنواره فیلم کوتاه موریتانی شد. همچنین فیلم‌های «خیابان ۱۴۳ صحرا» به کارگردانی حسان فرحانی، «ابو لیلی» به کارگردانی امین سیدی بومدین و «بالتانیت طلایی» به کارگردانی الیاس سالم در رویدادهای بین‌المللی مورد توجه قرار گرفتند.(همان)
البته در حوزه‌ی سریال‌سازی، پخش شبکه‌ی «آی‌فیلم عربی» صداوسیما در الجزایر مورد توجه مردم این کشور قرار گرفته است. چیزی که به گزارش خبرگزاری فارس در سال 98، رایزن فرهنگی وقت کشورمان در الجزایر، در دیدار با شخصیت‌های فرهنگی و نخبگان الجزایری بر آن تأکید داشت و معتقد بود تقویت شبکه عرب‌زبان «آی‌فیلم» و گسترش آن به سایر زبان‌های محلی مثل زبان آمازیغی (بربری)، موضوعی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به این مطالب به نظر می‌آید رایزنی فرهنگی ایران در الجزایر باید براساس توافقنامه‌های فرهنگی عمل کند. این امر مستلزم بروزرسانی این توافقنامه‌ها و متناسب‌سازی آن با شرایط روز روابط فرهنگی دو کشور است.
تمرکز بر ارائه تصویر صحیح از زندگی فرقه‌های گوناگون اسلامی در ایران، تقویت شبکه‌های برون‌مرزی ایران در این کشور و تقویت نشان‌های ایرانی آثار فرهنگی و همچنین سرمایه‌گذاری در سینمای این کشور که به دلیل رکود چند ساله بستر حاصلخیزی به‌شمار می‌آید، می‌تواند گزینه‌ی دیگری برای تقویت هرچه بیشتر روابط فرهنگی دو کشور باشد.
