نابرابری بر مدار ثروت

نسیم‌آنلاین؛ علی مصطفوی ثانی^*: در بررسی نابرابری گاهی اوقات درآمد و ثروت به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند اما درواقع این دو مفهوم یکسان نیستند. به‌طور مثال دو نفر که درآمد یکسانی دارند اما یکی مالک مسکن و دیگری فاقد مسکن ملکی است ازنظر رفاهی و فاصله طبقاتی، تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند.

از این منظر باید توجه داشت که لزوماً کاهش یا افزایش در درآمد به معنای تغییر واقعی نابرابری و رفاه در جامعه نیست. نابرابری در ثروت عمیق‌ترین نوع نابرابری است و تقلیل نابرابری به نابرابری درآمدی نمی‌تواند تصویری دقیق از عمق نابرابری در جامعه را نشان دهد.

این نقص در نابرابری درآمدی را می‌توان در کشور سوئد مشاهده نمود به‌نحوی‌که معمولاً از سوئد به‌عنوان یکی از کشورهایی که نابرابری درآمدی در آن بسیار پایین است نام‌برده می‌شود که درآمد خانوارها در این کشور آن‌چنان تفاوت مشهودی ندارد و لذا به‌عنوان کشور موفق در کاهش نابرابری شناخته می‌شود اما سوئد از نابرابری عمیقی در ثروت رنج می‌برد.

ضریب جینی یکی از شاخص‌های نابرابری است که می‌توان برحسب درآمد و ثروت سنجیده شود. همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌کنید رنگ کشورها نشان‌دهنده اندازه ضریب جینی یا به‌عبارتی‌دیگر نشان‌دهنده میزان نابرابری است، کشورهای قرمزرنگ وضعیت بدتری دارند و هرچه قرمز پررنگ‌تر شود، وضع نابرابری در آن کشورها بدتر می‌شود.

نگاهی به وضعیت ضریب جینی درآمدی نشان می‌دهد که وضعیت ایران در ضریب جینی درآمدی چندان مساعد نیست و ایران جزء کشورهای با ضریب جینی درآمدی بالا است یعنی نابرابری درآمدی در کشور عمیق‌تر از دیگر کشورها برآورد می‌شود اما ضریب جینی ثروت نشان می‌دهد در مقایسه این شاخص با سایر کشورها، ایران وضعیت متعادلی از توزیع ثروت دارد و مقدار عددی شاخص ضریب جینی ثروت ایران در بازه ۷۰ تا ۷۵ قرار دارد. کشورهای قرمزرنگ وضعیت بدتری دارند و هرچه قرمز پررنگ‌تر شود، وضع نابرابری در آن کشورها بدتر شده و شکاف ثروت عمیق‌تر می‌شود.

آنچه مشخص است مسئله ثروت نقشی اساسی در اندازه‌گیری نابرابری در جامعه دارد و عدم لحاظ مسئله ثروت، جایابی خانوارها در دهک‌های رفاهی را مخدوش نماید.

بر این اساس است که هر نوع دهک بندی اقتصادی می‌بایست عنصر ثروت را نیز در خود لحاظ نماید اما متأسفانه این مهم در دهک‌بندی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان برای پرداخت یارانه‌های بعد از حذف ارز ترجیحی مدنظر قرار نگرفت و دولت در طرح مردمی‌سازی یارانه‌ها، مالکیت مسکن (به عنوان یکی از مهم ترین جلوه های ثروت) را در نظر نگرفته است. این در حالی است که براساس آمارها، در شهرهای بزرگ نزدیک به نیمی از درآمد خانواده‌ها صرف تأمین مسکن می‌شود و در چنین شرایطی مالکیت یا عدم مالکیت مسکن نقشی بسیار تعیین‌کننده در کیفیت زندگی خانواده‌ها و دهک بندی آن‌ها دارد.

به‌طور مثال چنانچه یک خانوار درآمد ماهانه بالایی داشته باشد، اما فاقد مسکن باشد، به‌طورقطع بخش زیادی از درآمد خود را صرف اجاره مسکن می‌کند و ازاین‌جهت به‌هیچ‌وجه با یک خانواده که درآمد مشابهی دارد اما صاحب مسکن است قابل‌مقایسه نیست.
حسب این نقش مهم ثروت در دهک بندی خانوارها و به‌تبع سیاست‌گذاری رفاهی برای خانوارها، ضرورت دارد پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان داده‌های ثروت ایرانیان را نیز در بررسی و دهک بندی وضعیت رفاهی خانوارها لحاظ نماید و الا اطلاعات به‌دست‌آمده از پایگاه چندان قابلیت استناد نخواهد داشت. 

* پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)