کرونا دانش‌آموزان ایرانی را کشت
مهم‌ترین ویژگی دو سال تحصیلی گذشته جایگزینی بلامنازع اینترنت به‌جای فضای فیزیکی مدرسه بود. دانش‌آموزان و والدین آن‌ها، معلمان و مدیران وزارتخانه در جبری که کرونا باعث و بانی آن بود، تن به تغییر موقعیت داده و از ساختار و تعاریف رسمی و همیشگی مدرسه خارج شدند و فضای جدیدی را برای تدریس و تحصیل تجربه کردند.
اگرچه کرونا باعث شد آموزش‌وپرورش بالاخره از قالب‌ها و ساختارهای رسمی و غیرمنعطف خود خارج شود و روش‌های آموزشی دیگر را هم تجربه کند اما قسمت تلخ این داستان، خارج‌شدن دانش‌آموزان زیادی از گردونه تحصیل بود؛ البته مسوولان آموزش‌وپرورش می‌گویند که در طول سال‌های تحصیلی اخیر تلاش کرده‌اند با تهیه جزوه‌های آموزشی برای دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل، به‌خصوص در مناطق محروم، استمرار آموزش زنده تلویزیونی و فرستادن معلم به خانه آن دسته از دانش‌آموزانی که نتوانسته‌اند عضو سامانه شاد شوند، تاحدی این نقیصه را حل کنند اما به‌گفته مدیران آموزش‌وپرورش برخی از استان‌ها، باز هم آمار دانش‌آموزانی که ترکتحصیل کرده یا از تحصیل بازمانده‌اند، زیاد است. بین استان‌های کشور، خراسان‌رضوی بیشترین آمار ترکتحصیل را دارد. مسوولان آموزش‌وپرورش آمار ۴۰هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل را داده و اعلام کرده‌اند که بسیاری از آن‌ها در مناطق محروم خراسان زندگی می‌کنند. مساله بسیاری از دانش‌آموزانی که در دوره کرونا ترکتحصیل کردند، گران‌بودن ابزار هوشمند مانند تلفن‌همراه، تبلت، لپ‌تاپ و هزینه‌های اینترنت بود. یک گوشی ایرانی هوشمند در بازار تهران حداقل 6میلیون تومان قیمت دارد. به گفته سمیه نوروزی، معلم ابتدایی، اگر کمک پراکنده نیکوکاران و افراد دغدغه‌مند نبود، قطعا تعداد دانش‌آموزان ترکتحصیل کرده در مناطق حاشیه‌نشین شهرهای بزرگ، روستاها و شهرستان‌های محروم تا دوبرابر آمار فعلی افزایش پیدا می‌کرد. این در حالی است که وضعیت معلمان هم در این زمینه بهتر از دانش‌آموزان نبود. معلمان هم هزینه‌های زیادی دادند.
مهم‌ترین ویژگی دو سال تحصیلی گذشته جایگزینی بلامنازع اینترنت به‌جای فضای فیزیکی مدرسه بود. دانش‌آموزان و والدین آن‌ها، معلمان و مدیران وزارتخانه در جبری که کرونا باعث و بانی آن بود، تن به تغییر موقعیت داده و از ساختار و تعاریف رسمی و همیشگی مدرسه خارج شدند و فضای جدیدی را برای تدریس و تحصیل تجربه کردند. اینترنت که پیش از این ازسوی مدیران ارشد وزارت آموزش‌وپرورش تهدیدی برای امنیت روانی و اخلاقی دانش‌آموزان به شمار می‌رفت، در عرض چند هفته به‌سرعت تبدیل به بستر اصلی آموزش عمومی کشور شد و مدیران ارشد وزارتخانه برای نخستین‌بار در تاریخ آموزش‌وپرورش تن به ایجاد یک سامانه سراسری برای آموزش از راه دور و مجازی دادند اما این فضا محرومیتی‌هایی نیز در بستر خود برای عده‌ای ایجاد کرد.
مطابق با آخرین آماری که معاون ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده امسال فقط 60هزار بازمانده از تحصیل در مقطع ابتدایی وجود دارد. به گفته حکیم‌زاده؛ «امسال تعداد موالید کلاس اول یعنی 6سال تمام‌ها یک‌میلیون و ۵۴۷هزار نفر بوده است اما طبق آمارها، یک‌میلیون و ۷۰۰هزار کلاس اولی ثبت‌نام کرده‌اند؛ بنابراین براساس موالید، نرخ ثبت‌نام ناخالص ما ۱۱۳درصد بوده است.»
او گفته که «اما درباره نرخ خالص ثبت‌نام یعنی اینکه چه تعداد از ثبت‌نام‌شده‌های ما 6سال تمام هستند و چه تعداد از 6سال تمام‌های ما ثبت‌نام نکرده‌اند که می‌شوند بازماندگان کلاس اول نیز باید گفت که در سال گذشته به‌شکل تصاعدی در آمار مقایسه‌ای‌مان، تعداد بسیار زیادی از بچه‌هایی را داشتیم که نه به‌دلیل اینکه بازمانده واقعی باشند، بلکه به‌علت «کرونا» در مدرسه ثبت‌نام نکرده بودند.»
معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش اضافه کرده که «سال گذشته این تعداد در پایه اول ما حدود ۸۲هزار نفر بود که نسبت‌به سال قبلش (۳۹هزار نفر) دوبرابر شده بود. امسال به‌دلیل مشکلات سامانه، آمار قطعی نگرفته بودیم اما اخیرا برحسب اولین آمار مقایسه‌ای که انجام دادیم تعداد 6سال تمام‌هایی که ثبت‌نام نشده‌اند ۶۰هزار است یعنی خوشبختانه ۲۰هزار مورد از سال گذشته کمتر شده و به همان نسبت تعداد زیادی از بچه‌های هفت‌سال تمام ثبت‌نام کرده‌اند. این آمار نشان می‌دهد تعداد زیادی از بچه‌های 6سال تمام ما که سال گذشته به مدرسه نیامده بودند و امسال هفت سال تمام شده، آمده و در مدرسه ثبت‌نام کرده‌اند.»
بازماندگان رسمی و غیررسمی
البته حکیم‌زاده آمار کلی اعلام نکرد و با توجه به نبود شفافیت حاکم بر وزارت آموزش‌وپرورش، آمار دقیقی از میزان ترک تحصیل دانش‌آموزان در شرایط کرونایی در دست نیست، حتی آمار سه‌میلیونی بازمانده از تحصیل وزیر سابق کار، تعاون و رفاه‌اجتماعی نیز ازسوی این وزارتخانه تکذیب شد.
اما براساس آنچه مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها پیش از این اعلام کرده بودند، روند ترک تحصیل در مقایسه با گذشته صعودی بوده است و براساس برخی آمار غیررسمی، 200هزار دانش‌آموز در دوره متوسطه اول در سال تحصیلی1400 - 1399 ترک تحصیل کرده‌اند. همچنین «محمدرضا سیفی»، مدیرکل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر آموزش‌وپرورش، تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل دوره ابتدایی در سال تحصیلی جاری را 210هزار نفر دانست.
ادامه این روند در سال تحصیلی جدید می‌تواند زنگ خطری جدی درباره ترک‌تحصیل‌های گسترده و ازسوی دیگر افت عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان باشد و ماجرا آنجا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که عمیق‌تر شدن شکاف آموزشی را در دوران کرونا در نظر بگیریم، بیشترین ضربه از افت یادگیری، متوجه دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی است؛ دانش‌آموزانی که پیش از این نیز موردتوجه نظام آموزشی نبوده و با وجود اینکه 80درصد از دانش‌آموزان در این مدارس مشغول به تحصیل هستند اما تمرکز امکانات و کیفیت آموزش متوجه آن‌ها نیست و به‌دلیل ارائه آموزش‌های ویژه به دانش‌آموزان مدارس خاص، در بحث کیفیت یادگیری از آن‌ها عقب‌تر بودند و حالا با مجازی شدن آموزش‌ها آسیب بیشتری دیده‌اند و واقعیت این است که در چند سال آینده، شکاف آموزشی پررنگ‌تر از امروز جلوه خواهد کرد.
همچنین آموزش مجازی و فقدان آموزش حضوری به معنای کاهش زمان آموزش و متعاقبا کاهش پیشرفت تحصیلی به‌ویژه در مهارت‌ها یا دروس اساسی مانند خواندن، نوشتن، ریاضی و علوم خواهد بود. نتیجه مطالعات و بررسی‌های بین‌المللی روی دانش‌آموزان 10 تا 19ساله نشان می‌دهد این گروه از دانش‌آموزان، در زمان تعطیلی مدارس به نسبت قبل از آن، به‌طور میانگین در هفته بین چهار تا هشت ساعت کمتر آموزش دریافت کرده‌اند؛ این وضعیت در کشور ما نیز مصداق دارد.
اقدامات آموزش‌وپرورش برای بازماندگان از تحصیل
آنطور که روابط‌عمومی وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده است؛ این وزارتخانه چند اقدام ثابت را برای بازگرداندن برخی دانش‌آموزان به کلاس درس را انجام می‌دهد؛
1- در مناطق صعب‌العبور که دانش‌آموزان امکان حضور در مدرسه را نداشتند؛ کلاس‌های حضوری به‌صورت تک‌نفره و در منزل دانش‌آموزان برگزار شده است.
2- در کلیه مدارس تا 50نفر جمعیت با صلاحدید ستاد ملی کرونا در منطقه و رعایت پروتکل‌های بهداشتی کلاس‌ها به‌شکل حضوری برگزار شده است.
3- در مناطق عشایری بیش از چهارهزار کلاس حضوری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی دایر شده است.
4- وضعیت تک‌تک دانش‌آموزانی که به دلایل مختلف در کلاس‌های مجازی«شاد» حضور نیافتند، ازسوی مدیر و کادر اجرایی مدارس رصد شده و ضمن رسیدگی به موانع، سعی در مرتفع کردن آن‌ها و ترغیب اولیا برای آنکه فرزند خود را به جریان آموزش بازگردانند، شده است.
5- برای مناطق روستایی و حاشیه شهرها که از دسترسی به زیرساخت‌های فناوری محروم بوده‌اند، توزیع درسنامه و اعزام بیش از سه‌هزار راهبر آموزشی و تربیتی صورت گرفته است. آموزش‌وپرورش می‌گوید طبق آمارهای رسمی مرکز آمار در سال تحصیلی1400-1399 جمعا تعداد 15میلیون و 30هزار و 949نفر در تمامی پایه‌ها ثبت‌نام شده‌اند که این آمار در مقایسه با سال قبل که 14میلیون و 399هزار و 15نفر بوده، میزان 39/4درصد رشد داشته است. آموزش‌وپرورش به‌جز این اطلاعیه‌ها پاسخ دیگری به چگونگی بازگرداندن دانش‌آموزان به کلاس درس ارائه نداده و مدیران این وزارتخانه و نمایندگان عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با وجود تماس‌های مکرر پاسخی مشخص نداده‌اند.
راهکاری برای بازگشت نیست
همزمان محمدرضا نیک‌نژاد، معلم و فعال آموزشی می‌گوید که آمار بازماندگان از تحصیل در دوران کرونا بسیار بالاست اما آموزش‌وپرورش اهل ارائه آمار نیست و سرهم‌بندی می‌کنند. همزمان در این دوران و با این بهانه که مدارس درگیر کرونا هستند، حضور و غیاب سطحی است؛ مدارسی هستند که پیگیرند اما 60 و 70درصد مدارس دولتی هستند، توجه خاصی به آن‌ها نمی‌شود، تعداد دانش‌آموزان بسیار بالاست و درواقع مدیر خودش اطلاع چندانی از شرایط دانش‌آموزان ندارد. آمار هم به دلایلی ازسوی این وزارتخانه ارائه نمی‌شود. او با بیان اینکه گروه‌های مردم‌نهاد خبر از ترکتحصیل سه‌میلیون دانش‌آموزان طی سال‌های اخیر کرونایی می‌دهند، اضافه می‌کند: طبق آماری که آموزش‌وپرورش ارائه داده است؛ حضور دانش‌آموزان در دوره دبستان 98درصد، در دوره متوسطه اول، 95درصد و متوسطه دوم 88درصد است. حتی اگر این آمار درست باشد، مطابق با آمار متوسطه دوم، نزدیک به 20درصد بازمانده از تحصیل وجود دارد که در یک آمار چهارمیلیونی دانش‌آموزان این مقطع در حدود 800هزار نفر می‌شود. پس یعنی حتی خروجی این آمارها نیز با آمارهای ارائه‌شده آموزش‌وپرورش مغایرت دارد. نیک‌نژاد ادامه می‌دهد: این درحالی است که به‌راحتی از طریق استعلام سازمان ثبت‌احوال و همچنین احصای آمار دانش‌آموزان کلاس‌اولی که به مقاطع بالاتر نیامده‌اند، تعداد بازماندگان از تحصیل را شناسایی و تلاش کند که آن‌ها را سر کلاس درس برگرداند اما آموزش‌وپرورش شبیه پدری شده که کاری از دستش برمی‌آید اما نمی‌خواهد انجام دهد.
براساس برخی آمار غیررسمی 200هزار دانش‌آموز در دوره متوسطه اول در سال تحصیلی 1399-1400 ترکتحصیل کرده‌اند.
