گفت‌وگو با دبیر جشنواره جام جم

"جشنواره جام جم" که هم‌اکنون دوره سوم خود را پشت سر می‌گذارد تجربه جدیدی برای تلویزیون است از این جهت که هم می‌تواند برای چشم‌انداز رسانه ملی مهم باشد و هم برای برنامه سازان کاربلدی که گاه در صف تولید می‌مانند. کار خوب می‌سازند و انتظار سفارشات تازه دارند. البته این نکته در دستور کار سیماست و علی رغم گاه نقاط ضعف و انتقادهای برخی هنرمندان باز هم وجودش بهتر از نبودنش خواهد بود. از این نظر که چهره‌های مختلف سریال و برنامه‌سازی سیما خواهند دید که در محل آزمایش و امتحان هستند و کارشان هم دیده می‌شوند. در میان شش بخش "جشنواره جام جم"، "سریال ها" با توجه به مخاطبان همیشگی تلویزیون، بیشتر به چشم آمده و خواهد آمد. بخشی که قرار است هر سال در جشنواره باشد البته هر بار با موضوعات متفاوت.

گفتگوی «نسیم» با "مجید زین العابدین" مدیر شبکه سه که دبیری این بخش از جشنواره را نیز برعهده دارد را می‌خوانید. گفتگویی که در دفتر این مدیر جوان رسانه ملی شکل گرفت و قرار است گفته‌های او پیرامون "جشنواره تلویزیونی جام جم" باشد.

** اگر اجازه بدهید از متن جشنواره جم جم کمی دورتر شویم و به واکنش چهره های عرصه فیلمسازی اشاره کنم. در واقع نقدی که به جشنواره دارند. از جمله اینکه بسیاری از دوستان می گویند که نباید صداو سیما خودش سریال بسازد، خودش جشنواره برگزار کند و خودش هم جایزه دهد. بالاخره هر جشنواره ای که می خواهد برگزار شود باید یک متولی داشته باشد. از آنجایی که محصولات و تولیدات تلویزیون توسط خود تلویزیون و مدیریت رسانه است و به نظرم اگر قرار است مدیریت اجرایی جشنواره را جایی قبول کند بهتر است که تلویزیون آن را بر عهده بگیرد.

** ولی می‌شود از صنوف هم کمک گرفت حتی صنوف بیرن هم کمک گرفت. به نظرم حوزه اجرا و مدیریت اجرایی یک جشنواره حوزه گسترده، زمانبر و دقیقی است و به نظر باید از این زاویه به جشنواره نگاه کنیم که چرا تلویزیون آن را برگزار می کند. ضمن اینکه ما جشنواره فجر را هم داریم چه در حوزه سینما و چه در حوزه موسیقی و تئاتر؛ بالاخره آن وزارتخانه ای که مسئولت اجرا و ساماندهی آن را دارد برگزاری آن را هم برعهده می گیرد.

** جام جم نیز بر همین اساس طراحی شده؟ ما هم جشنواره جام جم را مبتنی بر همین مدل طراحی کردیم. الان فقط، کارهای اجرایی و ساماندهی شکل گیری جشنواره توسط تلویزیون انجام می شود. بعد هم شما ببینید که داوری ها توسط دوستانی انجام می شود که در بخشهای مختلف برنامه های سازمان با ما در حال همکاری هستند. در حقیقت قضاوت و داوری به نوعی با خود برنامه سازان است.

** صدا و سیما به هرحال رسانه جدی برای مردم است؛ بیاید و در ساز و کاری از رای مردم در انتخاب آثار برتر استفاده کند. همینطور برای انتخاب هیأت داوران. فرایند رسیدن به هیات داوری سخت و گسترده است. مثلا در حوزه سریال وقتی آثار 10 سال بررسی می شود و بیش از سی و چند اثر به هیات داوری راه پیدا می کند یعنی همین حدود کارگردان تلویزیون اثر دارند. سی و چند نویسنده صاحب اثر هستند و شاید بیش از 100 بازیگر در این عرصه بازی کرده و صاحب اثر باشند. قائدتا همان ابتدا دایره انتخاب ما برای هیات انتخاب محدود می شود آن هم به این علت که برخی افراد ذی نفع می شوند. برخی افراد هم ممکن است که در آن حوزه خاص علاقه داوری نداشته باشند. به طور نمونه ما امسال سریال های دفاع مقدس و انقلاب را داشتیم. خب قائدتا ممکن است خیلی از هنرمندانی که خیلی هم شناخته شده هستند ممکن است که اگر ما به حوزه طنز مراجعه کنیم و از آنها بخواهیم این حوزه را داوری کنند شاید در ابتدا علاقه و تمایل به این کار نداشته باشند. حتی ممکن است که شناخت کافی نداشته باشند.

** قبول داریم که دایره هم محدودتر می شود. بله؛ در نهایت افرادی می مانند که دایره انتخاب ما را تنگ تر می کند. ضمن اینکه با وجود افرادی که در این پروسه باقی می مانند ما باید خوش نام ترین، متخصص ترین، صاحب نام ترین و شناخته شده ترین و کارآزموده ترین افراد را انتخاب کنیم. به نظر می رسد که اگر به پروسه انتخاب هیات داوران از این زاویه نگاه کنیم بسیاری از معماها و نکات موجود در انتخاب هیات داوران حل شود.

** آن قسمت دخیل کردن مردم و مخاطب در انتخابها چطور؟ ما برای جشنواره سوم که امسال برگزار می شود نیز فکرهایی کردیم اما باز هم متفاوت بنیادینی جشنواره جام جم با جشنواره فجر می کند. جشنواره فجر اینگونه است که مخاطبان 90 - 100 دقیقه فیلمی را می بینند و همان لحظه قضاوت کرده و همان لحظه نیز آرای خود را به صندوق می ریزند و قضاوت آنها عینی و واقعی و در لحظه هست. همچنین تعداد مخاطبین هم کمتر هست. مضاف بر اینکه علاقمندان به سینما که در جشنواره فجر هم شرکت می کنند نسبتا مخاطبان حرفه ای تر سینما هستند. مخاطبان عام نیز در ایام غیر از جشنواره فیلم ها را می بینند. لذا آنجا شرایط با تلویزیون فرق می کند که با یک دایره چند ده میلیونی مواجه هستیم که دارای سلایق متفاوت هستند. نوع نگاه به سریال به عنوان یک آماتور و یک سرگرمی نگاه کردن متفاوت است. لذا همه پارامترها قضاوت مردمی ما را متفاوت می کند. ما اعتقاد داریم وقتی که سریال ها زمان پخش اولیه آنها بوده قضاوت مردمی شدند. نظرسنجی هایی که مرکز تحقیقات سازمان اخذ می کند و سپس تبدیل به نظرسنجی های تجمیعی ماهانه می کند از سریال های مختلف و نهایتا آن سریال را به عنوان مخاطب نهایی در پایان آمار مخاطب، رضایتمندی و پیام مخاطب را برای ما تجمیع می کند احساس می کنیم بازخورد نظریات مردم در مورد سریال را داریم. با این حال برای اینکه امسال به این ایده نزدیک تر شویم و یک بار دیگر قضاوت مردم را داشته باشیم بخش انتخاب مردمی طراحی شده و آن را داریم منتهی با مختصات خود، چرا که تعداد آثار بسیار بالاست. به طور مثال در برنامه های گفتگو محور بیش از 140 برنامه و یا در حوزه سریال 35 تا 40 سریال داریم و اگر بخواهیم آنها را در معرض بازدید مردم قرار دهیم شاید یک سال طول بکشد که بخواهیم 34 سریال را پخش کنیم.

** تا جایی که میدانم قرار بود برنامه "سین مثل سریال" به این امر کمک کند و نظرات مردمی را به نوعی جمع کند. قرار شده برنامه "سین مثل سریال" چند برنامه برگزیده هر بخش را یک هفته قبل از جشنواره در معرض انتخاب مردم قرار دهد که این مکانیزمی است که امسال به آن دست پیدا کردیم. همچنین در فاصله مابین افتتاحیه تا اختتامیه جشنواره بسیاری از آثار بخش های مختلف از شبکه های سیما به عنوان آثار کاندیدای صاحب دریافت جایزه در حال مرور شدن است. در حال حاضر تله فیلم ها از شبکه دو، نمایش و چهار هرشب پخش می شود و مردم می توانند ببینند و قضاوت کنند. برنامه های مستند نیز از شبکه سه و مستند پخش می شود. با توجه به اینکه سریال از نظر تعداد مقداری متفاوت است مقرر شده بر اساس مصوبه ستاد جشنواره، ما بعد از اختتامیه که برگزیدگان سریال مشخص می شوند سریال اول را از شبکه سوم سیما پخش کنیم و سایر سریال هایی که کاندیدا بودند و در مرحله نهایی رای نیاورده بودند از شبکه تماشا 5 الی 6 سریال برتر پخش شود. این فرایند دخیل کردن مردم در آرای انتخاب فیلم های جشنواره است.

** در برگزاری دوره سوم، تجربه ای بوده که اضافه شود؟ مثل همین برنامه "سین مثل سریال" در این برنامه تغییری ایجاد شده یا خیر؟ طراحی "سین مثل سریال" را دوستان ما در شبکه اول سیما انجام دادند و از نظر محتوایی تر متفاوت شده است. یک نکته هم درمورد آرای مردمی عرض کنم. در سینما هم وقتی آرای داوری را می بینیم تفاوت های زیادی را با آمارهای مردمی می بینیم. الان درمورد دو سال گذشته را که حضور ذهن دارم این است که انتخاب های مردمی یک چیزی بوده و انتخاب های داوران چیزهای دیگری بوده است. این موضوع چالش رسانه ای را ایجاد می کند. البته در حوزه تخصص این چالش نیست. زیرا در فضای رسانه همین تفاوت ها جذاب است که بالاخره چالش برانگیز می شود. داوران یک مولفه و مشخصه هایی را برای انتخابات خود دارند و به شدت از انتخابات و آرای خود دفاع می کنند. یک جاهایی شاید ما آرای داوران با مردم را نزدیک می بینیم که این موضوع هم در سینما و هم در تلویزیون است. منتهی چون موضوع، موضوعی تخصصی است و نگاه داوران هم تخصصی است بالاخره انتخاب مردمی این چالش را دارد که آرای داوری مورد نقد قرار می گیرد. وقتی شما بیش از 1000 نفر از عوامل مختلف را در یک مجموعه در حال رقابت دارید، قائدتا تعداد کمی جایزه می گیرند و بعد آن تعداد افرادی که مشمول دریافت جایزه نمی شوند شاید بیشتر تمایل مراجعه به آرای مردمی و آرای سایر کارشناسان و منتقدان بیرون از هیات داوری داشته باشند.

** به نظرم صدا و سیما کارهای بهتری می توانست در جذب آرای مردمی انجام دهد. نه واقعا هم قضاوت های مردم متفاوت است. الان بازخوردهای سریال "آوای باران" را می خواندم که یک تعداد مردم از این فیلم ابراز رضایت می کنند و یک تعداد از مردم نسبت به داستان که چرا ما داستان را مطرح می کنی اعتراض دارند. بنابراین وقتی آرای مردمی را می بینیم 180 درجه با هم متفاوت است و زمانی که آرا متفاوت است نشان می دهد که هر کسی از یک زاویه ای دقیق به موضوع نگاه می کند و زمانی که در قضاوت کردن بخواهیم این آرای گسترده را دخیل کنیم کار بسیار مشکلی است و به نوعی نشدنی باشد.

** در برگزاری تغییراتی دارید یا خیر؟ بیشتر منظورم اختتامیه این رویداد است. بالاخره تجربیات جشنواره اول و دوم جمع بندی شده و در ستاد جشنواره مورد مطالعه قرار گرفته است. ما تجربیات دو جشنواره گذشته را برای هرچه بهتر برگزار کردن جشنواره سوم در نظر گرفتیم و مبتنی بر آن طراحی ها و ایده هایی درنظر گرفته شده است که به نظرم اختتامیه جشنواره سوم، اختتامیه باشکوهی باشد. به جهت اینکه نفس برگزاری این جشنواره تجلیل و قدردانی از همه هنرمندانی است که در حیطه های مورد داوری در سالیان گذشته در رسانه ملی زحمت کشیده اند. به همین علت احتمال دارد در بخش داوری هیات داوران ما معتقد بودند تمام سریال هایی که کاندیدا می شوند در حد سریال برگزیده قابلیت تجلیل دارند اما از آنجایی که هر جشنواره یک برگزیده دارد نا گذیر به یک کار رای خواهند داد. لذا نفس برگزاری رقابت و اینکه این آثار وارد این جشنواره شدند در واقع تجلیل و قدردانی مدیریت رسانه از هنرمندان است و برای شب اختتامیه هم با همین رویکرد سعی شده برنامه ها تدوین شود. به جز برگزیدگان بخش های مختلف از تعدادی از هنرمندان برجسته در حوزه های مختلف و هم از سریال های فاخری که در 10 سال گذشته بوده تجلیل خواهد شد. در حقیقت به نوعی قدردانی و قدرشناسی رسانه از همکاران را به نمایش خواهد گذاشت.

** هر جشنواره در حیطه مخاطب خود می توانند شوری ایجاد کنند. شما فکر می کنید چقدر بدنه جامعه درگیر شده با جشنواره و برای انها مهم است که کدام سریال برگزیده می شود؟ بالاخره موضوع چون در آن رسانه های مختلف مطرح هست و رسانه های مختلف هم شامل رسانه های مکتوب و هم خود سازمان در بخش های مختلف می پردازد. به نظر می رسد این جشنواره مورد توجه مردم واقع شده است و از این جهت که امسال برنامه های گفتگو محور را داریم که شاخصه آنها مجریان مطرح تلویزیون هستند و هم سریال ها که برای مردم به عنوان جذاب ترین بخش ها مطرح هستند به نظر می رسد این علاقمندی بین مردم هست که ببینند کدام مجری و برنامه اول تلویزیون است و یا کدام سریال به همین صورت است. شاید هرچه قدر نزدیکتر به زمان اختتامیه می شویم و اخبار جشنواره بیشتر منعکس شود این اشتیاق و فراگیری بیشتر شود و احتمالا شب اختتامیه که آئین جشنواره از شبکه 3 زنده پخش خواهد شد حتما مورد توجه قرار خواهد گرفت.

** جشنواره برای اینکه بیشتر مردم درگیر آن شوند یک سابقه و تبلیغی را هم می طالبد. به جز مردم این جشنواره بین هنرمندان دغدغه شده است. هنرمندانی که با سازمان کار می کنند. در همین ایامی که از افتتاحیه تا اختتامیه فرصت داریم گفتگوهایی که با هنرمندان شاخص صدا و سیما می کنم ویا عواملی که در سریال های ما همکاری دارند دائما از ما می پرسند که چرا سریال های اجتماعی در این دوره از جشنواره نیست و یا اینکه چرا کاری که ما کردیم در جشنواره نیست و چرا کار پلیسی نیست؟ خب این نشان می دهد که موضوع جشنواره برای جامعه هنری ما دغدغه شده و اهمیت جشنواره را برای ما دوچندان کرده است.

** دم از حمایتها زدید. چقدر این واقعا بحث حمایت جدی است؟ آیا صدا و سیما این حمایت را انجام می دهد؟ کار موفق به دنبال خود کار خواهد داشت و این یک اصل است. ضمن اینکه سازمان صدا و سیما هم به این اصل معتقد هست. اما اگر از نظر مصداقی هم که بخواهیم موضوع را بررسی کنیم شما برگزیدگان سال گذشته را ببینید.

** اتفاقا مصداقی بهتر است نمونه آن حمید نعمت‌الله... بله؛ کارگردانان برگزیده ما حمید نعمت الله و سیروس مقدم بودند که مقدم کار "پایتخت" را انجام می دهند و پیشنهادهای دیگری هم به وی شده و پرکار خواهد بود. آقای نعمت الله که "وضعیت سفید" را کار کردند کار نگارش سریال "یادش بخیر پاییز" را با هادی مقدم دوست مشترکا می نویسند و کاری است که تحققات جامعی را طلب می کند به خاطر اینکه در حوزه سربازی است و.. . کاری 40 قسمتی است که از سال قبل تا امروز بر روی نگارش آن متمرکز شده اند و شاید یکی دو ماه آینده کار را کلید بزنند و پیش تولید را شروع کنند. در عین اینکه در این مدت این کارگردان را رها نکرده ایم و چند تله فیلم نیز برای ما تولید کرده است. بطورکلی اینکه این حمایت‌ها جدی است و آثار ساخته شده نیز مصداق مثال ماست.