چرا «افق» تبدیل به یک شبکه عام برای مخاطبان نشد؟

نسیم‌ آنلاین؛ احسان سالمی: خبر انتصاب جلال غفاری بر مدیریت شبکه افق پس از یک دوره چند ماه از مدیریت این شبکه به وسیله سرپرست، موضوعی بود که یک بار دیگر این شبکه و فعالیت‌های آن را بر سر زبان‌ها انداخت. شبکه‌ای که پس از افتتاح رسمی آن در سال 1393 به جمع شبکه‌های صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران پیوست تا خلا تولید و پخش برنامه‌هایی با محوریت برخی از سوژه‌های خاص را پر کند.

خشت اول چون نهاد معمار کج...

شبکه افق از همان ابتدا با یک رویکرد اشتباه پا به میدان گذاشت. رویکردی که باعث شد با وجود تولید و پخش طیف گسترده‌ای از برنامه‌های جذاب و خوش ساخت برای این شبکه، در عمل نتواند آن گونه که باید و شاید به چشم مخاطبان بیاید. اولین اشتباه استراتژیک بانیان و مبلغان این شبکه، آن بود که شبکه افق را با عنوان «شبکه گفتمان انقلاب اسلامی» به مخاطبان معرفی کردند. گذشته از مدل نامگذاری شبکه که به نظر می‌رسد آن نیز با می‌توانست به شکلی عام‌تر انتخاب شود، تبلیغ این شبکه به عنوان شبکه‌ای برای تبلیغ گفتمان انقلاب اسلامی خواه ناخواه از همان ابتدا باعث ایجاد گاردی دفاعی برای گروهی از مخاطبان می‌شد. موضوعی که در عمل مانع از شنیدن حرف حق و دیدن برنامه‌های جذابی شد که در این شبکه تولید می‌شد. این در حالی است که اساسا یکی از مبانی انتقال پیام در رسانه، انتقال غیرمستقیم پیام به مخاطبان است که استفاده از عباراتی همچون «شبکه گفتمان انقلاب اسلامی» برای تبلیغ این شبکه، طبیعتا در زیرمجموعه انتقال غیرمستقیم پیام قرار نمی‌گرفت و همین اتفاق نیز در عمل منجر به این شد که برنامه‌های این شبکه از همان ابتدا با یک پیش‌داوری دیده شود.

برنامه‌های خوبی که دیده نمی‌شدند!

شاید همین پیش‌داوری‌های نادرست بود که باعث شد تا شبکه افق با وجود موج اولیه تولید برنامه‌های خوب و جذاب خود نتواند مخاطبان زیادی را با خود همراه کند و نتیجه آن، دیده نشدن برنامه‌ها و تولیدات اصلی این شبکه بود. اتفاقی که باعث شد تا سریال پرهزینه‌ و پربازیگری همچون «آسمان من» که اولین سریال تولید شده برای این شبکه بود و اتفاقا پتانسیل بالایی نیز در جذب مخاطب داشت، پس از دوبار پخش در شبکه افق، در هنگام بازپخش آن در شبکه سوم سیما مورد توجه مخاطبان و رسانه‌ها قرار بگیرد. اتفاقی که نمونه مشابه آن در ارتباط با مستند مسابقه‌هایی همچون «فرمانده» و «خانه ما» نیز تکرار شد. حتی برنامه «عصر» نادر طالب‌زاده نیز با وجود برخورداری از زمان طلایی کنداکتور پنج‌شنبه شب‌های این شبکه، در هنگام بازپخش آن در ظهر جمعه و از شبکه اول سیما بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرد.

ترس از پر کردن آنتن و تولید برنامه‌های کم‌مخاطب

آنتن افق از همان ابتدا با انبوهی از برنامه‌ها و مستندهای جذاب پر شد. گروه جوان برنامه‌ساز و مستندساز آخرین تولیدات خود را در اختیار این شبکه قرار دادند تا آنتن افق را که رفته از روزی چند ساعت در حال گسترش یافتن بود، تبدیل به یک آنتن پر وپیمان 24 ساعته کنند. اما با پیش رفتن کار و گسترش ساعت فعالیت این شبکه، مشکلی که گریبان سایر شبکه‌های رسانه ملی را گرفته بود، گریبان این شبکه را نیز گرفت و آن هم چگونگی پر کردن آنتن بود. معضلی که همه مدیران تلویزیون عموما با آن روبرو هستند و با توجه به حجم بالای نیاز شبکه‌های مختلف تلویزیونی به دریافت محتوای تولید شده، این شبکه جوان رسانه ملی نیز برای پاسخگویی به این نیاز پس از مدتی وادار شد که به تولید برخی از برنامه‌های کم مخاطب تن بدهد و برنامه‌هایی روانه آنتن این شبکه بشوند که در گاهی از موارد حتی برای مخاطبان انقلابی و حزب‌اللهی رسانه ملی هم جذابیت نداشت. این معضل به ویژه در برنامه‌های گفت‌وگو محور این شبکه بیشتر خود را نشان می‌داد.

راهکارهایی برای افزایش مخاطبان شبکه افق

مجموع عواملی که تا به اینجا به آن اشاره کردیم شبکه افق سیما را در شرایطی قرار داد که پس از چهار سال از راه اندازی آن نتوانسته هنوز خود را به عنوان یک شبکه جدی در میان سایر شبکه‌های رسانه ملی مطرح کند. نامشخص بودن مدیریت این شبکه و اداره آن توسط سرپرست در چند ماه اخیر نیز به این معضلات دامن زده بود. اما حالا و پس از مشخص شدن مدیر جدید این شبکه، به نظر می‌رسد شبکه افق می‌تواند برای حضور موثرتر در فضای رسانه‌ای کشور دست به فعالیت‌هایی تازه بزند. یکی از اصلی‌ترین تصمیمات این شبکه باید کاهش ساعات خالص تولید برنامه برای کنداکتور روزانه این شبکه است. سیاستی که اولین پیامد آن می‌تواند حذف برنامه‌های غیرضروری و کم‌کیفیت و اختصاص آنتن شبکه به برنامه‌های با کیفیت‌تر و تکرار چند باره این برنامه‌ها در ساعات مختلف روز است. رویکرد دیگر لازم و ضروری برای بهتر دیده شدن این شبکه و البته همه شبکه‌های تلویزیون استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی برای معرفی و پخش تولیدات رسانه ملی در این بستر پرمخاطب است. چرا که براساس آمارهای موجود حجم عمده مصرف رسانه‌ای کاربران در شرایط فعلی به فضای مجازی اختصاص دارد، پس جدی‌تر گرفتن این فضا بدون شک می‌تواند در گسترش دامنه مخاطبان این شبکه موثر باشد. اما شاید اصلی‌ترین کاری که مدیران شبکه افق باید به آن بیاندیشند، تغییر رویکردهای این شبکه و حرکت آن به سمت تولید محتوا برای مخاطبان عام است. مخاطبی که اصلی‌ترین کارکرد رسانه به ویژه تلویزیون را سرگرمی و البته آگاهی بخشی می‌داند و نمی‌توان در مواجهه با این خواسته مخاطب و در شرایطی که انبوهی از شبکه‌های مختلف داخلی و خارجی به دنبال پاسخ به آن هستند، صرفا با نمایش برنامه‌هایی با مخاطب خاص به جلب طیف متنوع مخاطبان پرداخت. شاید در این زمینه تجربه تولید برنامه‌هایی همچون «جهان آرا» و «عصرانه» که رویکردهایی سیاسی و خبری به موضوعات روز دارند را بتوان از جمله تجربه‌های تقریبا موفق شبکه افق دانست. برنامه‌هایی که سعی کردند تا با تکیه بر تحولات روز و با دست گذاشتن بر بخشی از نیازهای مخاطب که همان پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات سیاسی و اجتماعی موجود در جامعه است به بخشی از این نیازها پاسخ دهند.