کوچ اجباری در سایه‌ی پنهان‌‎کاری مسئولان محلی

نسیم‌آنلاین؛ روح الله اکبری: در روزهای گذشته، از سرگیری تملک املاک شرقی حرم حضرت شاهچراغ از طرف اداره کل راه و شهرسازی استان فارس و نامه اعتراض‌آمیز یکی از اساتید دانشگاه نسبت به این اتفاق، خبرساز شد. تملک و تخریب بافت اطراف حرم شاهچراغ و کوچاندن اهالی منطقه 8 شیراز (منطقه تاریخی- فرهنگی شیراز) از اواخر دهه 70 تاکنون در جریان است. گفته می‌شود این منطقه 360 هکتاری، هسته اولیه شکل‌گیری شهر شیراز بوده و به همین دلیل به «بافت تاریخی» شیراز معروف است. در سال‌های گذشته، دعوا بر سر 57 هکتار در مرکز این بافت و در مجاورت حرم‌های حضرت شاهچراغ و حضرت سید علاءالدین حسین بوده است. البته، چندی پیش، استاندار فارس دستور داد تا حریم این دو حرم، به 360 هکتار افزایش یابد.

 _{^{رنگ زرد: محدوده 360 هکتاری}} 

_{^{رنگ قرمز: محدوده 57 هکتاری}}

تخریب 8 هکتار از بافت میان حرم‌های شاهچراغ و سید علاءالدین حسین به بهانه ساخت بین‌الحرمین در اواخر دهه 70، نقطه شروع ماجراست. اما ساخته شدن دو مجتمع تجاری، یک هتل و ساختمان شورای شهر شیراز روی آوار خانه‌های مسطح شده مردم در این بافت، پایان ماجرا نبود. در سال 1389، طرحی به نام «توسعه و احیای مجموعه شاهچراغ» تصویب شد که به موجب آن، محدوده وسیعی از بافت 57 هکتاری، به حرمین و توسعه آن‌ها اختصاص می‌یافت.

     _{محدوده مشخص شده در نقشه، محدوده پیشنهادی متعلق به حرمین و توسعه آن‌هاست}

به موازات تملک و تخریب منازل در راستای این طرح، نیروی انتظامی و شهرداری نیز به بهانه مقابله با «منقل‌خانه»‌ها، اقدام به تخریب برخی منازل متروکه در این بافت کردند. منقل‌خانه‌ها، محل تجمع معتادان در خانه‌های متروکه بافت تاریخی بودند. نکته مهم درباره شکل‌گیری منقل‌خانه در این بافت این است که در همان سال‌ها، برخی خانه‌های بافت تاریخی شیراز تبدیل به محل ارائه سرنگ رایگان و پاکیزه به معتادان از طرف سازمان بهزیستی شده بود.

طرح 57 هکتاری توسعه حرم شاهچراغ، به دلایلی متعدد در سال 1393، توسط شورای عالی شهرسازی و معماری لغو شد و این شورا، با تصویب «بازنگری طرح تفصیلی منطقه تاریخی- فرهنگی شیراز»، کل این 360 هکتار را به‌عنوان بافت تاریخی معرفی و هرگونه تغییر در نقش و عملکرد و عرض شبکه معابر در این محدوده را ممنوع و صدور مجوزها تخریب، مرمت، نوسازی و پایان کار در این محدوده را منوط به نظر سازمان میراث فرهنگی کرد. پس از آن و در سال 1399، شورای عالی شهرسازی، سیاست‌های طرح تفصیلی محدوده حرم حضرت شاهچراغ را به استاندار فارس و رئیس شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان ابلاغ کرد. در این سیاست‌ها، علاوه بر لزوم توجه به تأمین نیازهای توسعه حرم‌ها، بر پرهیز از هرگونه تخریب جدید در بافت شهری بین دو حرم و جابه‌جایی جمعیت ساکنین و مجاورین و لزوم پیوستگی حرم‌ها با بافت شهری پیرامون تأکید شده است. طبق این مصوبه، هرگونه طرح در رابطه با توسعه حرم‌ها یا بازآفرینی فضای اطراف حرم‌ها، باید بدون تخریب جدید و با استفاده از فضاهای فراهم شده در تملک‌ها و تخریب‌های قبلی رقم بخورد.

اما کمتر از یک‌سال بعد و در سفر استانی رئیس جمهور جدید به استان فارس، به یک‌باره وزارت راه و شهرسازی موظف می‎شود که تهیه و تصویب طرح تفصیلی محدوده شاهچراغ را از شورای عالی شهرسازی به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان- به ریاست استاندار-  تفویض کند. همچنین وزارت کشور نیز با بودجه 100 میلیارد تومانی، موظف به مشارکت جهت بازآفرینی اطراف حرم شاهچراغ می‌شود. پس از این تصمیم، تاکنون هیچ طرح مصوبی درخصوص بازآفرینی بافت اطراف حرم‌ها یا توسعه حرم‌ها منتشر نشده است. تولیت حرم حضرت شاهچراغ و مسئولان استانی، مثل استاندار و مدیرکل راه و شهرسازی استان نیز از پاسخگویی دقیق نسبت به طرحی که در حال حاضر در دستور کار است، خودداری می‌کنند. اگرچه اخباری به صورت پراکنده درباره طرح فعلی منتشر شده است، اما مشخص نیست که پس از تفویض اختیار تهیه طرح به مسئولین استانی، چه بلایی بر سر بافت اطراف حرم خواهد آمد.

با اینکه ظاهرا هنوز طرح مصوبی در دستور کار قرار نگرفته است، اما در روزهای اخیر، برخی ساکنین قسمت شرقی حرم حضرت شاهچراغ، از طرف اداره کل راه و شهرسازی استان فارس، جهت فروش منازل خود دعوت شده‌اند. پنهان‌کاری مسئولین و متولیان تصمیم‌گیری درباره طرح- که پس از تفویض اختیار از شورای عالی شهرسازی مشخص نیست دقیقا چه کسانی هستند- راه را بر گفتگوهای کارشناسی درباره طرح بسته است. درواقع در حال حاضر اصلا مشخص نیست که هدف طرح مذکور چه چیزی است. در حالی که حجت‌الاسلام و المسلمین کلانتری، تولیت آستان شاهچراغ در گفتگو با خبرنگار نسیم‌آنلاین حرم‌ها را از توسعه بی‌نیاز دانست، آقای طالبان، مدیرکل راه و شهرسازی استان و آقای رضایی کوچی، معاون عمرانی استاندار فارس، در گفتگو با روزنامه ایران در تاریخ 17 فروردین 1401، از لفظ «طرح تفصیلی توسعه حرم» و «طرح توسعه حرم مطهر شاهچراغ» استفاده کردند.

گفتنی است، طبق اعلام سایت شهرداری شیراز در سال 1384، جمعیت ساکن در منطقه 8 این شهر، 75 هزار نفر بوده است، اما براساس آمار منتشر شده در سالنامه آماری شیراز در سال 98، جمعیت ساکن در منطقه به 37 هزار نفر کاهش یافته است. از سرگیری تملک منازل و املاک واقع در این منطقه و ارتقای حریم حرم‌ها به 360 هکتار- یعنی کل مساحت این منطقه- احتمالا بار دیگر منجر به کاهش شدید جمعیت در این منطقه و غیر مسکونی شدن آن می‌شود.