پروژه‌ نیمه کاره شفافیت شورای شهر

پیگیری مسئله شفافیت برگه برنده کارنامه دوره‌پنجم شفافیت بود و انتظار می‌رفت موتور شفافیت در دوره‌ششم همچنان روشن بماند؛ این درحالی‌ است که این روزها چراغ شفافیت در شورای ششم پر فروغ نیست. شفافیت یکی از کارآمدترین راه‌ها برای کنترل فساد در نظام فسادخیز مدیریت شهری است. شفافیت نتایج مثبت زیادی دارد که کنترل فساد یکی از آن‌ها است. خوشبختانه در چندسال اخیر بحث شفاف شدن سازمان‌ها و نهاد‌ها در کشورمان مورد توجه قرار گرفته.

شفافیت ابعاد و بخش‌های مختلفی دارد؛ که دوره‌ پنجم شورای شهر به بخش‌هایی از آن پرداخت و بخش‌هایی هست که هنوز اجرایی نشده و انتظار می‌رود دوره ششم شورای شهر تهران به اجرایی شدن محورهای اصلی اقدام کند. شورای شهر تهران به عنوان یک نمونه کوچک اما بسیار تاثیرگذار بر سایر شوراها نهاد بسیار مهمی است که اگر شفافیت در آن به طور کامل و صحیح اجرا شود می‌توان الگوی آن را به سایر شوراها در کل کشور تسری داد.

بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت دوره پنجم شورای شهر تهران در همین راستا در اسفند 99 گفت:«بسیاری از کلانشهر‌ها و حتی شهر‌های کوچک از شفافیت شورای تهران الگو گرفته‌اند. اطلاعات قراردادها، طرح تفصیلی و ... را بر روی سایت "شفاف" منتشر شد. سال گذشته در ۲۰ دی ماه همزمان با سالروز فوت امیرکبیر همان روز مبارزه با فساد که از سوی برخی از سمن‌ها تلقی می‌شود وب سایتی را با نام TP manitor.ir ایجاد کردیم؛ تا تمام شهرداری‌های شهر‌های بالای ۲۰۰ هزار نفر در کشور را مورد رصد قرار دهیم که چه اقداماتی همسو با شفافیت در این شهرداری‌ها انجام شده.»

نقشه راه شفافیت در شورا

شفافیت زمینه‌ی پاسخگویی نمایندگان شورا را فراهم می‌کند؛ اما شفافیت در شوراها چگونه حاصل می‌شود؟ یکی از مهم‌ترین محورهای شفافیت شورا ایجاد قابلیت پخش زنده جلسات است که شامل پخش زنده، زمان جلسه از پس تعیین شده و مکتوب جلسه و مصوبات آن می‌شود. سایر محورها شامل؛ مشروح مذاکرات، خلاصه مذاکرات، لیست حضور و غیاب نمایندگان و اعلام آراء آن‌ها، اعلام تعارض منافع، امکان حضور مردم، مستندات شورا و شفافیت مالی است. که دوره پنجم به محورهایی از آن پرداخته؛ مثلا پخش زنده، انتشار مشروح جلسات(135 جلسه)، راه اندازی صفحه اعضای شورا به همراه اظهار نظرهایشان، انتشار دستور جلسات و ضمائم آن؛انتشار صوت (205 جلسه علنی)، راه اندازی سامانه متمرکز گردش کار تصویب طرح‌ها و لوایح، انجام الکترونیکی رای‌گیری، نوبت‌دهی سیستمی به اعضای شورا برای اظهارنظر، ترجمه دو متن راهنمای وبسایت پارلمانی به همراه راهکارهای فنی برای ثبت و گزارش جلسات پارلمانی ایجاد سامانه گزارشات مردمی. اما سایر محورها هنوز راه اندزی نشده . لازم به ذکر است سامانه شفافیت که الفبای شفافیت در شورا محسوب می‌شود  در دوره جدید هنوز به روز رسانه نشده‌ این درحالی است که کمیته شفافیت جز اولین کمیته‌هایی است که در این شورا تشکیل و رئیس آن مشخص شد.

ارزیابی محورهای شفافیت

هر کدام از این محورها دامنه شفافیت را گسترده‌تر می‌کند. مثلا با وجود پخش زنده و آرشیو جلسات مردم در جریان جزئیات تصمیم‌گیری نمایندگان قرار می‌گیرند. در خلاصه جلسات اطلاعات کلی و مهم در اختیار مخاطب قرار می‌‌گیرد که باید شامل تاریخ، مکان، موضوع جلسه، نام کمیته و خلاصه‌‌‌ای از اینکه در گفتگوها چه گذشته، باشد. اساسا اطلاعات شفاف شورا باید به راحتی در دسترس عموم قرار گیرد. علاوه بر آن اطلاعات باید دقیق و گویا باشد تا حتی مخاطب عام هم دسترسی راحتی به آن داشته باشد و هم اطلاعات برایش واضح و قابل فهم باشد. با اینکه دوره پنجم شورا در این زمینه پیشگام بوده اما گاهی مدل انتشار اطلاعات توسط برخی رسانه‌ها مورد نقد قرار گرفته است روزنامه شرق در مقاله‌ای صِرف انتشار عنوان، موضوع، مبلغ و اطلاعات طرف قرارداد‌ها در وبسایت شفاف را مورد نقد قرار داد و معتقد بود انتشار اینگونه اطلاعات بیش از آنکه موجب شفافیت شود، اسباب ابهام و شبهه را فراهم می‌آورد. بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت دوره‌پنجم هم به این نقد اینطور پاسخ داد:«توجه به چنین نکته‌ای درست است و برای تحقق واقعی شفافیت باید اقلام اطلاعاتی متعددی از هر معامله منتشر شود اما چنین نقدی به سامانه شفافیت وارد نیست؛ چراکه کلیه ضروریات مورد اشاره علاوه بر اینکه در مصوبه شورای شهر لحاظ شده، هم‌اکنون روی وبسایت شفاف یا همان سامانه شفافیت نیز موجود است اما ممکن است به دلیل نحوه نمایش اطلاعات از چشم برخی پنهان مانده باشد.» با این وجود همچنان می‌توان این نقد را که سامانه شفافیت سامانه واضحی برای تمام مخاطبین نیست به روال شفاف شدن اطلاعات شورا وارد دانست. اما مسئله امروز شورای شهر این است که شورای ‌ششم حتی همین اطلاعات را با وجود نواقص ذکر شده منتشر نکرده.

ارائه لیست حضور و غیاب و اعلام آراء یکی دیگر از مسیرهای ارزیابی نمایندگان است. حضور و عدم‌حضور اعضا در جلسات و تطبیق آن‌ها با دستور جلسات شاید یکی از مهم‌ترین راه های تشخیص تعارض منافع برخی از آن‌ها باشد. همچنین اعلام آرا نمایندگان، تاثیر لابی ها را کم تر کرده و باعث میشود نمایندگان با دقت بیشتری طرح را بررسی کنند چون در این شرایط زیر ذره‌بین نگاه  مردم تصمیم می‌گیرند. این محور از جمله مواردی است که بخش‌هایی از آن در دوره پنجم اجرایی شده و در دوره ششم نیز هنوز آغاز نشده.

تعارض منافع، نقطه‌ی مغفول شفافیت شوراها

محور بعدی بحث بسیار مهم اعلام تعارض منافع؛ تقاطع منافع شخصی و منافع سازمانی است یکی از اولین مکانیزم‌های مقابله با تعارض منافع، اعلام تعارض منافع است که افراد را ملزم می‌کنند که اگر در محل تعارض منافع قرار گرفتند باید آن را اعلام کنند. این به یک الزام قانونی تبدیل میشود و اگر کشف شود که فردی تعارض منافع خود را اعلام نکرده است جرم است. پس در اینجا الزام قوانین به خوداظهاری اعضاء را نسبت به وجود تعارض منافع است. محور کنترل تعارض منافع از جمله مواردی ا‌ست که شورای‌شهر هنوز برای اجرایی شدن آن اقدامی نداشته است.

شفافیت، شاه‌راه مشارکت

امکان حضور مردم از جمله محورهایی ست که علاوه بر ساحت شفاف سازی باعث افزایش مشارکت مردم نیز میشود اینکه با اعلام دستور جلسه افرادی که در آن موضوع تخصص دارند یا جز اصناف مربوطه هستند در جلسه حضور پیداکنند نمونه‌ی عینی مشارکت و تاثییر مردم در تصمیم گیری هاست. پس نمیتوان شفافیت را صرفا در کنترل فساد محدود کرد. شفافیت از جهاتی شاه‌راهی برای مشارکت است.

شفافیت مالی از قابل توجه‌ترین محورهای شفافیت است. شفافیت مالی ساحت های گوناگونی دارد مثلا شامل شفافیت مالی اعضای شورا, بودجه مربوط به شورا، مسائل مالی شهرداری و نهادهای مربوط به آن و قرارداد های مالی می‌شود. شفافیت مالی پرکاربردترین نوع شفافیت در شورا بوده‌ همانطور که گفته شد تقریبا تمام قراردادهای شهرداری و فاکتورهای مالی در سامانه شفافیت بارگزاری شده و شفافیت پیش‌نیاز انعقاد قراردادها به شمار می‌آمد.

دوگانه شفافیت شورا و شهرداری

شورای شهر نهاد ناظر بر شهرداری است و این مسئله چالشی بر سرراه شفافیتِ شورا است. چون در دوگانه شفافیت شورا و شهرداری تا امروز کفه شفافیت در شهرداری سنگین‌تر بوده. با همین رویکرد بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت دوره پنجم اظهار داشت:«شهرداری تمام شیشه‌ای دارای چهار محور اصلی است در واقع بر اساس گلوگاه‌های رسمی فساد زایی در شهرداری تهران ما چهار محور اصلی را در ابتدای دوره انتخاب کرده بودیم شفافیت قرارداد‌ها و معاملات در شهرداری تهران شفافیت حوزه شهرسازی و صدور پروانه، شفافیت آرا شورای شهر و شفافیت کمک‌های نقدی و غیر نقدی که شهرداری تهران به افراد حقوقی انجام می‌دهد.» از دستاوردهای این شورا برای شفاف سازی شهرداری می‌توان به نکات زیر اشاره کرد؛ تمام قراردادهای شهرداری(35میلیون به بالا) از سال97 روی سایت شفافیت قرار گرفته و ضمانت اجرای تمام قراردادها بارگزاری آن‌ها روی سایت است، مشخصات کلیه لوایح، مصوبات و عملکرد بودجه شهرداری تهران، بودجه شکرتهای مربوط به شهرداری، قراردادهای کلان شهری با پیمان کار، اطلاعات ملکی و... از جمله مواردی است که سعی در شفاف شدن عملکرد شهرداری داشته است.

شورای ششم و شفافیتی که به روز نمی‌شود

 تا اینجا آنچه از عملکرد شفافیت در شورای شهر مطرح شد بیشتر ناظر بر دوره‌پنجم بود. اما باید دید در دوره جدید چه اقداماتی برای شفاف شدن شورا انجام شده.

در جلسه14 شهریور کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر تهران جهت تعیین روسای کمیته های این کمیسیون که با حضور تمامی اعضای این کمیسیون تشکیل شد، احمد صادقی با اکثریت آراء به عنوان رییس کمیته شفافیت و شهر هوشمند شورای اسلامی شهر تهران انتخاب شد. این اولین گام شورای ششم برای شفافیت بود. پس از آن بعد از گذشت حدود 1 ماه سایت shoratehran.ir راه اندازی شد که در این سایت سندی مبنی بر شرح وظایف این کمیته و اطلاعات رئیس کمیته شفافیت و اخبار مربوطه  بارگزاری شده‌. شماره تلفن دریافت گزارش‌های تخلفات شهرداری تهران و ارتباطات مردمی تنها اطلاعات بارگزاری شده در این سایت شورای تهران است.

احمد صادقی، رئیس کمیته شفافیت در اولین گزارش خود از این کمیته صرفا به مسئله گزارش‌ها مردمی پرداخته است. وی در همین راستا اظهار داشت:«در چهاردهمین جلسه شورای تهران طی نطقی نسبت به وقوع تخلفات در شهرداری تهران متذکر شدم و در همین زمینه از همکاران در شهرداری تهران و همشهریان عزیز خواستم تا از طریق ارسال پیامک و یا از طریق شبکه های مجازی داخلی و مرسوم به شماره تلفن اعلام شده از سوی بنده، تخلفات را به کمیته شفافیت شورای اسلامی شهر تهران گزارش دهند.» صادقی در ادامه در خصوص مبارزه با فساد اشاره کرد:«برخورد با فساد باید از حالت نمایشی خارج شده و سریع السیر اتفاق بیافتد و بی واسطه به اطلاع مسوولین برسد؛ همچنین شورای اسلامی شهر تهران به دنبال شفافیت است و برای این موضوع کمیته شفافیت شورای اسلامی شهر تهران تمام تلاش خود را خواهد کرد و این موضوع نیازمند همکاری شهروندان و همکاران ما در شهرداری تهران است.»

مقصد شفافیت شورای شهر کجاست؟

شفافیت تا به امروز با موانع زیادی روبه‌رو بوده؛ تعارض منافع، عدم همراهی و همکاری افراد برای شفافیت مالی، کاغذ بازی‌ها و... از جمله موانعی است که باید برای رسیدن به مقصد نهایی کنار زده شود. تا به امروز زیرساخت‌هایی مثل پخش زنده جلسات، رای‌گیری الکترونیکی، شفافیت الکترونیکی، شفافیت معاملات شهرداری و... انجام شده. کارهایی که باید تداوم داشته باشند و علاوه برآن باید زیرساخت‌های وجوه دیگری از شفافیت از جمله حضور مردم در شورا، استفاده از ظرفیت تلوزیون و رسانه‌ها برای پخش زنده و... فراهم‌ شود. به علاوه ضعف‌های جدی در شفافیت شورا و تمرکز بر شفافیت شهرداری، عدم دسترسی اطلاعات شفاف در دسترس همه مردم و قابل فهم بودن اطلاعات مالی و... وجود دارد که باید برای ادامه مسیر شفافیت اصلاح شود.

شفافیت مسیر پرپیچ‌خمی دارد. راهی که شورای پنجم تا نیمه آن را طی کرده‌ا و حالا چشم انتظاریم تا ببینیم شورای ائتلاف انقلاب اسلامی آن را چگونه طی خواهدکرد. آیا قراراست مسیر شفافیت در شورای شهر ششم ادامه دار باشد و از این پس شاهد شفافیت در تمام شوراهای کشور باشیم؟ یا صرفا بناست شفافیت به ارتباطات مردمی محدود شود؟