بازهم زمستان، بازهم مازوت

نسیم آنلاین: آلودگی هوا به خصوص در کلانشهرها یکی از معضلات اساسی است که کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کند. صنایع، نیروگاه‌ها و حمل‌و‌نقل سه عامل اصلی در بروز آلودگی هواست. اما هر ساله با ورود به فصل سرد یک چالش اساسی در خصوص آلودگی هوا خود نمایی می‌کند، مازوت سوزی صنایع و نیروگاه‌ها.

مازوت نوعی نفت کوره است که کیفیت پایین، ویسکوزیته بالا و البته گرمای سوختن بالایی دارد. به همین دلیل در نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ویسکوزیته یا همان مقاومت در برابر جاری شدن بالای مازوت موجب می‌شود پمپ کردن آن برای استفاده و اشتعال نیاز به تجهیزات خاصی باشد.

محتوای گوگردِ مازوت بالاست و همچنین تشکیل شدن از مواد شیمایی مختلف موجب می‌شود تا با ورود به خاک یا آب و حتی تبخیر نیز موجب بروز آلودگی زیست محیطی شود.

در اثر سوزاندن سوخت‌های حاوی گوگرد همچون مازوت، ترکیباتی موسوم به Sox منتشر می‌شوند که بخش بیشتر آن‌را SO2 تشکیل می‌دهد.  SO2 گازی سمی است که برای سلامتی مضر است. این گاز، وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و بنابراین در سطح پایین‌تری از جو قرار می‌گیرد و برای سلامتی انسان مضر است. زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از حد مجاز شود کشنده نیز خواهد بود.

با این تفاسیر، مازوت سوزی در ایران همواره یکی از چالش‌های زیست محیطی است که بخصوص در فصول سرد سال خودنمایی می‌کند. با تغییر فصل و ورود به روزهای سرد و افزایش مصرف گاز طبیعی در شبکه خانگی، نیروگاه‌ها و صنایع با کمبود سوخت مواجه می‌شوند و این کمبود را با مازوت جبران می‌کنند.

چند سالی می‌شود که بحث مازوت‌سوری و مخالفت با آن جدی شده است. اما مسئولان نیروگاهی می‌گویند در این فصول چاره‌ای جز مصرف مازوت نداریم. اولویت داشتن مصرف خانگی و برخی صنایع در خصوص مصرف گاز طبیعی و همچنین فرسودگی تجهیزات موجب می‌شود آنها مصرف مازوت را در برنامه‌های خود حفظ نمایند. نیاز به تولید برق نیز دلیلی است که موجب می‌شود مصرف مازوت پذیرفته شود و با وجود برخی مخالفت‌ها و اظهار نظرها، این سوخت آلاینده همچنان در سبد سوختی کشور حفظ شود.

سال 1399 عیسی کلانتری رئیس وقت سازمان محیط زیست در خصوص انتقادها به مصرف مازوت گفت: دست ما در محیط زیست برای تعطیلی نیروگاه‌هایی که از سوخت مازوت استفاده می‌کنند، بسته است زیرا در این صورت با کمبودِ شدید برق مواجه خواهیم شد.

کلانتری همان سال مدعی شد به دلیل تحریم ایران و عدم صادرات آن و پر شدن مخازن مازوت مجبور به مصرف آن هستیم.

این ادعا البته همان سال تکذیب شد، مسئولان وزارت نفت گفتند  تولید مازوت در پالایشگاه‌های کشور در طول ماه‌های مختلف، متفاوت است اما به طور میانگین حدود 1 میلیون تن در ماه از این فرآورده تولید می‌کنیم که بازار صادراتی آن نیز مهیا است.

مهدی اسماعیلی سخنگوی وقت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز گفت: به دلیل مصرف بالای گاز در کشور و عدم امکان تامین گاز کافی برای نیروگاه‌ها، بنا به دستور مراجع ذیصلاح از فرآورده های مایع نظیر گازوییل و مازوت به عنوان سوخت استفاده می شود. وی افزود: این امر به دلیل جلوگیری از خاموشی احتمالی نیروگاه های برق کشور انجام می شود و هیچ ارتباطی به پر بودن انبارهای ذخیره مازوت ندارد.

با پایان یافتن دولت دوازدهم و روی کار آمدن دولت جدید، مصرف مازوت همچنان بحث برانگیز باقی ماند.

مهرماه 1400 و در آستانه شروع فصول سرد سال برخی رسانه‌ها به نقل از وزیر نفت گفتند سال گذشته در برخی روزهای زمستان حدود ۱۶۰ میلیون متر مکعب کسری گاز داشتیم و ‌امسال پیش‌بینی می‌کنیم که با روند رشد مصرف در کشور، در فصل سرد تا ۲۰۰ میلیون متر مکعب در روز کسری گاز داشته باشیم. آبان‌ماه 1400 مدیر دفتر مدیریت بحران پدافند غیرعامل شرکت تولید نیروگاه‌های برق حرارتی گفت در هیچ کدام از نیروگاه‌های اطراف تهران یک لیتر مازوت نیست و در طول هفت سال اخیر استفاده نشده است و تنها در نیروگاه دماوند که در شرق تهران قرار دارد در مواقع اضطراری گازوئیل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1400 گفت به دلیل میزان سولفور بالای موجود در سوخت نفت کوره تولیدی پالایشگاه‌های کشور که منتج به انتشار آلاینده دی‌اکسید گوگرد و به‌علاوه آلاینده ثانویه ذرات معلق و تشدید آلودگی هوای کلانشهرها به ویژه در فصول سرد می‌شود، سازمان محیط زیست مخالفت خود را با مصرف سوخت نفت کوره در نیروگاه‌های برق حرارتی کشور در گذشته اعلام کرده بود و کماکان بر همین موضع استوار است.

امسال نیز همین مساله جای خود را در میان نگرانی باز کرده است. در روزهای اخیر دو نفر از نمایندگان شهر اراک در مجلس با انتقاد از استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند که در نزدیکی اراک قرار دارد اظهارات مختلفی را بیان کردند.

علی اکبر کریمی در جلسه علنی مجلس در تذکری به وزرای نفت، نیرو و رئیس سازمان محیط زیست، گفت: استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند نفس مردم را به شماره انداخته است. وی‌ادامه داد: مردم اراک بخش اعظمی از سال را در هوای ناپاک تنفس می کنند حال اینکه استفاده از هوای پاک حق اولیه هر انسانی است و سوخت مازوت از نیروگاه شازند حذف شود.

آصفری، دیگر نماینده اراک نیز در تذکری شفاهی در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی بیان کرد: براساس قانون هوای پاک که مصوب مجلس است وزارت نفت وظایفی برعهده دارد و وظیفه همه دستگاه‌ها در این قانون تعریف شده است. وزارت نفت وظیفه دارد که سوخت استاندارد در اختیار نیروگاه‌ها قرار دهد. وی ادامه داد: متاسفانه وزیر نفت هرجا در اجرای وظایف قانونی خود در راستای تحقق قانون هوای پاک کم می‌آورد از شورای عالی امنیت ملی استفاده می‌کند. امروز وزارت نفت دست به دامن شورای عالی امنیت ملی شده و سوال این است که آیا شورای عالی امنیت ملی کار دیگری ندارد که به موضوع استفاده سوخت مازوت در نیروگاه‌ها ورود کرده است؟ با نامه‌ای که وزارت نفت به شورای عالی امنیت ملی نوشته است اجازه داده شده تا نیروگاه‌ها در کنار شهر از سوخت مازوت استفاده کنند. در حالی که به شدت در آلودگی هوا تاثیرگذار است و مردم را با مشکل مواجه می‌کند.

هرساله با این توجیه از سوی مسئولان مواجه می‌شود که مصرف گاز شبکه خانگی بالا و اولویت با خانه‌هاست و در غیراین‌صورت با کمبود برق نیز روبرو خواهیم شد. اما این توجیهات که هر ساله تکرار می‌شود چه میزان قابل قبول است. براساس ماده ۴۴ قانون برنامه ششم توسعه مصوب ۱۳۹۵، دولت مکلف است ترتیبی اتخاذ کند تا تلفات انرژی در بخش ساختمان، سالانه ۵ درصد کاهش یابد.برنامه ششم توسعه در بخش‌های مختلفی با ایده‌آل خود فاصله دارد و ماده ۴۴ نیز یکی از آن بخش‌هاست به طوری که رئیس کمیسیون انرژی مجلس گفت کاهش ۵ درصدی تلفات انرژی در ساختمان‌ها موفقیت چندانی نداشته است.

آبان ۱۴۰۰ بود که دولت تازه به فکر تصویب آیین‌نامه‌های اجرایی این ماده افتاد و ضوابط صرفه‌جویی انرژی در ساختمان‌ها را به تصویب رساند. در این آیین‌نامه شهرداری‌ها موظف شدند رده مصرف انرژی را در گواهی پایان‌کار ساختمان‌ها درج کنند و در غیراین صورت ساختمان‌های تازه ساخته شده فاقد این رده‌بندی با افزایش تعرفه برق و گاز روبرو خواهند شد. به تازگی قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق به تصویب مجلس رسید و دولت آن را برای اجرا ابلاغ کرد که در آن به تامین سوخت نیروگاه‌ها و مصرف مشترکان نیز توجه شده است و تعرفه‌های پلکانی مختلفی را تعیین کرده است. ذخیره‌سازی گاز یکی دیگر از راهکارهایی هست که دولت برای تامین سوخت نیروگاه‌ها در فصول سرد به انجام می‌رساند. اما هرساله این مساله به دلایل مختلف به نقطه مطلوب نمی‌رسد به گونه‌ای که اوجی، وزیر نفت در شهریور امسال گفت مقدار کنونی ذخیره‌سازی‌های سوخت نیروگاهی نسبت به دوره مشابه پارسال ۳۰ درصد کمتر است و زمستان امسال نیز کسری گاز وجود دارد.

بهینه‌سازی موتورخانه‌ها، تعویض بخاری‌ها، رسیدگی به مشترکین پرمصرف و مدیریت مصرف انرژی در ادارات و دستگاه‌های اجرایی نیز بخش‌های دیگری است که دولت برنامه‌ها و طرح‌های مختلفی برای کاهش مصرف انرژی دارد که همگی با چالش‌های مختلفی روبرو هستند و تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله دارند. همه‌ی این مسائل نشان می‌دهد دولت و مجلس با انجام اقداماتی می‌توانند میزان مصرف انرژی در فصول سرد را به گونه‌ای مدیریت نمایند تا نیاز به مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌ها نباشد اما عدم اجرای درست برنامه‌های توسعه و طرح‌ها و قوانین مصوب دیگر موجب شده است بهانه‌ی مصرف بالای گاز در شبکه خانگی و اولویت تولید و تامین برق همچنان باقی بماند.