مکانیسم ماشه چماقی برای مذاکره

نسیم آنلاین ؛ علیرضا فقیهی راد: ایران که یکسال استراتژی صبر و انتظار در پیش گرفت و در برابر عدم انجام تعهدات کشورهای اروپایی صبر کرد، تا بعد از یکسال معطل کردن کشور و بی نتیجه ماندن وعده های سرخرمن اروپایی از spv تا اینستکس و... نهایتا گام های کاهش تعهدات برجامی در سالگرد خروج آمریکا از برجام و سالگرد همراهی کامل اروپا با راهبرد فشار حداکثری آمریکا را برداشت. در مقابل اروپایی ها از طرفی فشارهای سیاسی خود را با اهرم های فشاری چون مکانیسم ماشه همزمان با کاهش تعهدات ایران بیشتر کردند و همچنین بازهم ایران را سرگرم وعده های جدید کردند.

شکاف اجتماعی عامل تحریک به اعمال مکانیسم ماشه

سه کشور اروپایی تاکنون تهدید اعمال مکانیسم ماشه را که بیشتر جنبه نمادین و فشار روانی داشت را علیه ایران ابراز داشته بودند اما هیچگاه به سمت عملیاتی کردن این تهدید پیش نرفتند. پس از برداشتن گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات برجامی ایران، طرف های اروپایی ابزار نارضایتی جدی خود را اعلام کردند اما این اقدام را عملی نکردند. تا اینکه همانند فتنه سال ۸۸ که آمریکا از شرایط داخلی و شکاف اجتماعی کشور بهره برداری کرد و بی سابقه ترین تحریم ها را علیه ایران در قالب تحریم های جامع ایران(سیسادا) اعمال کرد و همچنین بعد از وقایع آبان ماه آمریکا تشجیع شد و جسارت ترور رسمی فرمانده سپاه قدس شهید سلیمانی را پیدا کرد، این بار نیز پس از سقوط هواپیمایی مسافری اوکراینی و تجمعات پراکنده در بعضی از دانشگاه ها با شعارهای ساختارشکنانه موجب شد که پیام ضعف و شکاف داخلی به اروپا مخابره شود، و طرف های اروپایی برجام نیز شرایط را مناسب دیدند و دیروز رسما فعال کردن مکانیسم ماشه را اعلام کردند.

مکانیسم ماشه چیست؟

منظور از مکانیسم ماشه همان «ساز و کار حل اختلافات» در بندهای ۳۶ و ۳۷ در توافق هسته‌ای برجام است که در آنها مسائل مربوط به حل و فصل اختلاف میان طرف‌های برجام، در صورت بروز مناقشه مفصلاً شرح داده شده‌اند. این دو بند از آنجا که رجوع به آنها می‌تواند به بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شود به «مکانیسم ماشه» معروف شده‌اند.

طبق این دو بند، در صورتی که کشورهای اروپایی، ایران را به عدم پایبندی به توافق هسته‌ای متهم کنند و تصمیم بگیرند مسئله را به کمیسیون مشترک برجام ارجاع دهند، ایران به عنوان طرف متشاکی ۳۰ روز فرصت خواهد داشت رضایت طرف شاکی (کشورهای اروپایی) را جلب کند. در صورتی که رضایت طرف شاکی جلب نشود، پرونده پس از چند روز به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد.

شورای امنیت ظرف یک ماه بعد از دریافت این شکایت بایستی درباره بازگشت تحریم‌های ایران رأی‌گیری کند، اما کشورهای غربی در مذاکرات برجام ساختار این رأی‌گیری را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که امکان وتوی نظر کشورهای غربی درباره برگرداندن تحریم‌ها علیه ایران به کل از روسیه و چین سلب شده است .

در شورای امنیت به جای رأی‌گیری درباره «رفع تحریم‌های ایران» بر سر «ادامه رفع تحریم‌های ایران» رأی‌گیری می‌شود؛ این تغییر در عبارت‌پردازی ابتکار عمل استفاده از حق وتو را عملاً در اختیار طرف غربی قرار می‌دهد، به این صورت که این طرف‌ها می‌توانند از حق وتوی خود استفاده کرده و از تصویب «ادامه لغو تحریم‌ها» جلوگیری کنند. در این حالت، قطعنامه‌های تحریمی پیشین سازمان ملل متحد علیه ایران احیا خواهند شد.

چماق ماشه برای مذاکره

از یک طرف در شرایطی که آمریکا تمامی تحریم ها را بازگردانده و ایران تحت بی سابقه ترین تحریم های ثانویه تاریخ است و اروپا نیز در عمل کاملا هماهنگ و همسو با راهبرد فشارحداکثری و سیاست های تحریمی ایران عمل می کند، اجرای مکانیسم ماشه با هدف بازگرداندن تحریم های شورای امنیت هرچند از منظر روانی و ایجاد اجماع دیپلماتیک موثر است اما تاثیرات مضاعف منفی اقتصادی برای ایران نخواهد داشت.

سه کشور اروپایی در بیانیه اعلام شروع اجرای مکانیسم ماشه راهبرد و هدف خود را از این اقدام این گونه بیان کردند‌ : « سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا سخت کار کردند تا با به رسمیت شناختن نگرانیهای ایران آن را به تعهداتش بازگردانیم. ما حتی از تلاشهای دیپلماتیک نیز حمایت کردیم و آن را به کار گرفتیم از جمله ابتکارات فرانسه، تا تنشها را کاهش دهیم و ایران و آمریکا را به میز مذاکره بیاوریم تا بر سر یک راه حل جامع مذاکره کنیم. اروپا به مسیر دیپلماتیک کاملا پایبند است و در صورت مهیا بودن شرایط خواستار آغاز آن در اسرع وقت است . .. ما این (شروع مکانیسم حل اختلاف) را با حسن نیت و با هدف حفظ برجام انجام می‌دهیم و امیدواریم یک راهی برای برون رفت از بن بست از طریق یک گفت‌وگوی دیپلماتیک سازنده پیدا کنیم . »

از آن طرف بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس در همین راستا کاملا روشن هدف اروپایی ها را از این راهبرد بیان می کند. جانسون رسما از ایجاد یک توافق جدید و جایگزینی توافقی بنام «توافق ترامپ» با برجام نام می برد. که در ادامه ترامپ هم در توییتی رسما در واکنش به اظهارات جانسون می نویسد :‌ «موافقم»

ترامپ حتی بعد از جنایت وحشیانه خود در به شهادت رساندن حاج قاسم سلیمانی و حمله موشکی سپاه به مقر نظامیان آمریکایی در اعلام موضعی روشن و البته قابل تامل مجددا می گوید آماده مذاکره بدون پیش شرط هستیم و آغوش ما باز است. رابرت اوبرایان مشاور امنیت ملی آمریکا هم همین راهبرد را تایید می کند و در مصاحبه با فاکس نیوز می گوید :‌«فکر می کنم کارزار فشار حداکثری کار می کند. ایران به بن بست خورده و چاره دیگری نخواهد داشت مگر اینکه به پای میز مذاکره برگردد.»

بنابراین همان گونه که روشن است اروپایی ها همسو با راهبرد فشارحداکثری آمریکا، مکانیسم ماشه را فعال کرده اند تا به عنوان چماقی بالای سر ایران، جمهوری اسلامی را مجبور به مذاکره مجدد همراه با طرف آمریکایی و دادن امتیازات بیشتری هستند. از آن طرف نیز با دخالت های مستقیم در امور داخلی ایران و ایجاد التهاب و اغتشاش در کشور سعی دارند، برجام های جدیدی این بار در دو حوزه موشکی و منطقه ای بر ایران تحمیل می کنند. امروز ایران عملا با یک کلان پروژه فشار گسترده در ابعاد مختلف اعم از هسته ای به بهانه گام های کاهش تعهدات برجامی ایران، موشکی و دفاعی به بهانه سقوط هواپیمای اوکراینی و حقوق بشری به بهانه اغتشاشات داخلی مواجه هستیم. هدف از این راهبرد گسترده تغییر رفتار ایران و مذاکره مجدد و دادن امتیازات بیشتر در حوزه موشکی و منطقه ای و عملا خلع سلاح جمهوری اسلامی می باشد.

نهایتا بهترین راهبرد مقاومت فعال در برابر فشارحداکثری است، اگر طرف های غربی پالس ضعف و مذاکره از جانب ایران دریافت کنند، مسلما نتیجه مذاکره تحت فشار پیشاپیش روشن است. اما اگر ایران به سمت غنی سازی ۲۰ درصد، حذف نظارت ها و بازرسی های بی سابقه آژانس و خروج از NPT برود و پیام قاطعیت مخابره شود اروپا و آمریکا که می دانند تا سرنهایت تحریم ها را اعمال کرده و بیش از آن چیزی ندارند، منفعل خواهند شد و این بار آنها مجبور به کوتاه آمدن یا ادامه همین مسیر که البته عایدی از فشار اقتصادی علیه ایران برای آنها نخواهد داشت.