سفر امیر قطر و مقام اروپایی به ایران چگونه تعبیر می‌شود؟
گزارش روزنامه جام جم از سفرهمزمان یک مقام عربی و یک مقام غربی به ایران و بررسی اثرات این دو سفر بر دیپلماسی کشور
حالا که وین بر خلیج‌فارسی‌ها برتر نیست و همسایه، چیزی کمتر از غرب ندارد و حتی وزن دیپلماسی همسایه‌محوری بر دیپلماسی مذاکره غالب است و دیگر قرار نیست آب خوردن‌مان به هتل کوبورگ وین گره بخورد، اتفاقات جدیدی در تهران رخ داده و پنجشنبه پایتخت، حسابی پرخبر بوده است. امیرقطر ۲۲اردیبهشت به تهران آمد، آن هم درحالی که همزمان انریکه مورا، دومین روز مذاکراتش با علی باقری را در تهران می‌گذراند و پیغام و پسغام‌ها در حال تبادل بود و طرف مقابل با همه ظرفیت، به دنبال راهی برای حل موضوع برجام بود. در این گزارش می‌خواهیم بررسی کنیم در اتاق دیپلماسی دو روز گذشته، چه اتفاقاتی افتاده و سفرهمزمان یک مقام عربی و غربی، چه ارزش افزوده‌هایی برای ایران داشته است.
۱-قطریزه کردن روابط با همسایگان
به‌تازگی اصطلاحی به نام «قطریزه کردن» روابط، باب شده است که تعریف نوینی از روابط با همسایگان جنوبی ارائه می‌کند. این تعبیر، ناظر به وضع جدیدی است که در حال شکل‌گیری بوده و به معنای همراهی کشورهای عربی منطقه با آمریکا و درعین حال، کنار آمدن با ایران و از سوی دیگر، انعقاد قرارداد اقتصادی و تسلیحاتی با چین و روسیه است. وضعیت خاصی که باعث شده هندسه جدیدی شکل بگیرد. حتی برخی کارشناسان معتقدند بعد از ناتوانی دولت بایدن و ناامیدی کشورهای عربی از دولت او، ما شاهد سطحی از استقلال آنها و حتی تمایل به سمت رقیب آمریکا یعنی چین هستیم. «کشور کوچک قطر تقریبا به تنهایی در خاورمیانه موفق شده است توازن را در جمع بازیگران قدرتمند رعایت کند؛ درحالی‌که پایگاه هوایی کلیدی ایالات متحده به نام العدید را میزبانی می‌کند و متحد غیرناتوی آمریکا به شمار می‌آید، روابط دوستانه با ایران را حفظ کرده و حتی میزبان رهبران ارشد گروه‌هایی از جمله حماس و طالبان است که آمریکا آنها را در فهرست تروریسم گذاشته است. به‌علاوه، همچنان به تأمین مالی و رشد الجزیره که یک شبکه رسانه‌ای گسترده با پیام‌های ضداسرائیلی و آمریکایی، حامی ایران و اخوان المسلمین است، ادامه می‌دهد.» این هم بخشی از تعبیر نشریه آمریکایی فارن پالیسی درباره اتمسفر فعلی خاورمیانه است که به نظر می‌رسد آنها هم به دنبال نشانه‌شناسی وضع موجود هستند.
۲-رایزنی اقتصادی و فوتبالی
حالا در این فضای تازه‌نفس سیاسی و رسانه‌ای، امیر قطر به تهران سفر کرده و پنجره‌ای برای گسترش مناسبات ما با کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس به روی کشورمان باز شده است. این یعنی، افزایش رفت‌وآمدهای مقامات منطقه برای توسعه تجارت خارجی. حتی پربیراه نیست اگر بگوییم بعد از این‌که تلاش‌های مختلف برای تنبیه قطر به دلیل سیاست عدم تعهدش به طور مفتضحانه‌ای شکست خورد، روابط تهران و دوحه به دلیل اشتراکات تحریمی، وارد سطح جدیدی شد و حالا در سال ۲۰۲۲ به اوج خود رسیده است. به هرحال، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر ظهر پنجشنبه ۲۲ اردیبهشت در پاسخ به دعوت سیدابراهیم رئیسی برای سفری یکروزه وارد تهران شد و ضمن دیدار با رهبر انقلاب با رئیس‌جمهور هم دیدار کرده و یکی از موضوعات مورد بحث در گفت‌وگوهای طرفین توسعه روابط دوجانبه به‌ویژه در حوزه اقتصادی بوده است.
در گفت‌وگوهای پنجشنبه تهران درباره شیوه اجرای اسناد امضا و توافقات جدید شده و ایران و قطر پرونده همکاری برای میزبانی جام‌جهانی ۲۰۲۲ را هم بسته‌اند. امیر قطر که ظاهرا از این پیشنهاد استقبال کرده، خبر جدیدی هم داده و گفته قطر می‌خواهد فرآیند صدور روادید برای تماشاگران ایرانی علاقه‌مند به حضور در جام‌جهانی را تسهیل کند. کنفرانس خبری مشترک هم اتفاق دیگری بود که امیر قطر و رئیس‌جمهور خودمان در آن مواضع‌شان را اعلام کردند. سیدابراهیم رئیسی در این نشست تاکید کرده هرگونه دخالت کشورهای خارجی و غربی‌ها نه تنها امنیت‌ساز نیست، بلکه برای منطقه مضر است. امیر قطر هم در این نشست خبری درباره مذاکرات وین گفته قطر نگاه مثبتی به این مذاکرات دارد. نفرت عمومی از اسرائیل و خبرنگارکشی اخیر رژیم‌صهیونیستی هم ترجیع‌بند مشترک طرفین بوده است. البته یک روایت دیگر درباره این سفر مهم منطقه‌ای، مربوط به رویترز است که گفته محور اصلی گفت‌وگوهای تهران و دوحه چگونگی پر کردن شکاف در مذاکرات هسته‌ای است که از ماه مارس متوقف شده و همچنین مسأله گاز طبیعی و امنیت انرژی در بخش اروپایی این سفر است.ضمن این که قرار است او بعد از دیدار با مقامات ایران به انگلیس و دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا برود.
۳-تلاش اروپا برای عبور از بن‌بست واشنگتن
فعال‌سازی ظرفیت اروپا و منطقه برای توسعه اقتصادی کشور، وجهه دیگری هم داشت؛ یعنی درست همزمان با اجرای اصلاحات اقتصادی در کشور خودمان، افزایش رفت‌وآمدهای مقامات برای توسعه تجارت خارجی از جمله غربی‌ها هم در جریان بود و در همین زمینه انریکه مورا، معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده گفت‌وگوهای وین هم بعد از دو ماه وقفه ایجاد شده در مذاکرات برای دومین‌بار در سال جدید به تهران آمد تا با علی باقری، مسئول تیم مذاکره‌کننده ایرانی رایزنی کند.
تحلیل شرایط اروپا نشان می‌دهد، اروپایی‌ها در شرایطی قرار دارند که به دلیل جنگ اوکراین و سرازیر شدن آوارگان افغانستانی به سمت اروپا، بسیار آسیب‌پذیر شده‌اند و همین موضوع سرفصل‌های متنوعی را پیش روی اتحادیه اروپا قرار داده است که باید در خصوص آن با جمهوری اسلامی ایران به‌ویژه موضوع مذاکرات وین، رایزنی داشته باشد و به خروجی مشخص برسد. بنابراین تلاش اروپا و تا حدی کشورهای منطقه، مانند قطر برای عبور از بن‌بست واشنگتن شروع شده است.
حالا بعد از این سفر، روایت ایرانی درباره نتایج حضور مورا در تهران می‌گوید: سفر مورا فرصت مجددی برای تمرکز بر ابتکارات به منظور حل موضوعات باقیمانده مذاکرات وین است. این را امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان گفته و اعلام کرده توافق خوب و قابل اتکا در دسترس است، البته اگر آمریکا تصمیم سیاسی گرفته و به تعهداتش پایبند باشد. «سفر انریکه مورا به تهران اجازه از سرگیری مذاکرات با ایران را داد و موانع را رفع کرده است.» اینها را مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته و تاکید کرده مذاکرات متوقف شده بود اما اکنون توقف رفع شده و این یعنی دورنمای دستیابی به توافق نهایی وجود دارد. البته انریکه مورا از روز اول هم نقش پیام رسان داشته است و به تعبیر خطیب‌زاده، کار ویژه آقای مورا، انتقال پیام میان ایران با ایالات متحده بوده است و حالا هم ظاهرا تماس‌ها ادامه خواهد داشت.
۴-بازداشت مورا در قلب اروپا
بعد از اتمام سفر مورا به تهران و درحالی که او به فرودگاه فرانکفورت رسیده بود، یک اتفاق عجیب افتاد. قضیه از این قرار بود که معاون مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، هنگام بازگشت از تهران و بعد از روند رو به جلوی مذاکره با ایران، در آلمان به صورت موقت بازداشت و حتی تلفن‌همراه او نیز ضبط شد. این اتفاق حتما در سایه یک رویکرد امنیتی صورت گرفته است؛ درحالی که مورا و همکارانش از فرانکفورت قصد عزیمت به بروکسل، مقر اتحادیه اروپا را داشتند پلیس آلمان، مورا را بازداشت کرد و حالا این سوال بدون پاسخ مانده که چرا او -که به عنوان یک مقام اتحادیه اروپا مشغول فعالیت است و در چارچوب یک ماموریت رسمی در حال سفر بوده- بازداشت شده است؟
تحلیل عمیق‌تر این داستان، یک فرامتن مهم به ما می‌دهد و آن هم نقش رژیم‌صهیونیستی است. از آنجا که آنها اساسا با هرگونه پیشرفت در گفت‌وگوها مخالف بوده‌اند و همیشه از این موضوع اعلام نگرانی کرده‌اند، این مسأله آدرس و نشانه پیشرفت در مذاکرات اخیر است و آن‌طور که از متن و حاشیه این سفر برمی‌آید، اکنون مذاکرات وین به مراحل نهایی خود نزدیک شده است؛ این را توییت وزیر خارجه ایران و مسؤولان اروپایی هم تایید می‌کند.
