میان اردوغان و ترامپ در شرق فرات چه می‌گذرد؟

نسیم آنلاین : ترک قسمت‌های کردنشین سوریه از سوی نیروهای آمریکایی و آغاز حمله ترکیه به شرق فرات با چراغ سبز روس‌ها تا شعاع حدود ۱۰ کیلومتری داخل مرزهای سوریه باری دیگر بحران سوریه را بر سر زبان‌ها انداخته است.

بخش شرقی رود فرات طی دو سال اخیر همواره محل نزاع و بحث میان ترکیه، آمریکا و دولت سوریه بوده است؛ اما حضور نظامی آمریکا در این منطقه موجب شده بود برخی از کردها با یک اعتماد به نفس از اختیارات بیشتر مانند فدرالی یا حتی خودمختاری سخن بگویند.

اما تصمیم غافلگیرکننده ترامپ برای خروج از منطقه شرق فرات معادلات را به هم زد. چنانکه ترامپ صراحتاً اعلام کرد 8 تریلیون دلار (قبلاً گفته بود 7 تریلیون دلار) در منطقه خرج کرده و این جنگ احمقانه (به تعبیر او) که هیچ دستاوردی برای آمریکا نداشته، دیگر به صرفه نیست. پس از 8 سال جنگیدن برای سقوط بشار اسد و پاک‌سازی 85 درصد سوریه در یک جنگ جهانی، آمریکا دیگر توان جنگ و شکست ندارد .

چالش‌های داخلی و شخصی ترامپ هم می‌توان از اصلی‌ترین دلایل تصمیم آمریکا دانست. ترامپ اینک با دو چالش داخلی استیضاح و انتخابات 2020 مواجه است و مجبور است دست‌خالی خود از شکست‌های متوالی در سیاست خارجی‌اش را با حداقل عمل به یکی از وعده‌ها (خروج آمریکا از جنگ‌ها) التیام بخشد. استعفای جیمز متیس وزیر دفاع آمریکا نشان می‌دهد ترامپ شخصاً تصمیم به این کار گرفته و حتی توجیهاتش، نتوانسته رأس قدرت نظامی این کشور را هم مجاب کند .

کارشناسان اما این مسئله را با سازمان‌دهی مجدد عناصر داعش حاضر در زندان‌های شبه‌نظامیان کُرد موسوم به «نیروهای دموکراتیک سوریه» بی‌ارتباط نمی‌دانند؛ شبه‌نظامیانی که تحت حمایت آمریکا قرار داشتند ولی در هنگام آغاز تجاوز ترکیه به سوریه تحت عنوان عملیات «چشمه صلح»، واشنگتن پشت آن‌ها را خالی کرد .

این در حالی است که بسیاری از تحلیلگران نسبت به‌احتمال آزادی عناصر تروریستی داعش از این زندان‌ها و همچنینی سازمان‌دهی و قدرت گرفتن این گروه در سوریه هشدار می‌دهند . ایناس المکصوصی نماینده عراقی، مسئله خروج نظامیان آمریکا را طرح چندین کشور علیه سوریه و عراق می‌داند و بر این باور است که این مسئله، برای سوریه، عراق و سراسر منطقه بسیار خطرناک است .

المکصوصی به خبرگزاری اسپوتنیک گفت که آنچه در شمال سوریه در حال رخ دادن، یک «قسمت از سریال بین‌المللی است که اهداف و قهرمانان آن مشخص هستند.»

اردوغان درصدد است برای همیشه خطر تجزیه طلبی کردهای ترکیه را دفع کند. چگونه؟ با اشغال یک نوار مرزی به طول 500 کیلومتر و عرض 30 کیلومتر در شمال سوریه. با پاک‌سازی کامل کردها و اسکان عرب‌ها بجای کردها با سیاست جابجایی جمعیتی. اردوغان بر این باور است که با اسکان 2 میلیون آواره سوری در ترکیه در این منطقه و با تغییرات دموگرافیک آن (درست به شیوه عفرین)، برای همیشه ارتباط کردهای ترکیه با سوریه و عراق و ایران قطع خواهد شد و رویای کشور واحد و پیوسته کردستان به تاریخ خواهد پیوست؛ و پس از آن، ایران و عراق و سوریه می‌مانند با کردهایشان .

بخش زیادی از تحولات شمال سوریه در دوگانه اردوغان و ترامپ رقم خواهد خورد. لذا آنچه میان اردوغان و ترامپ می‌گذرد بسیار حائز اهمیت است. شروع این داستان قطعاً متأثر از تنش‌های ماه‌های اخیر میان ترکیه و آمریکا در موضوعات مختلف اعم از سامانه دفاع موشکی پاتریوت و اس 400 روسی و ...است.

شروع داستان با یک نامه ترامپ پس از تصمیم ترکیه برای آغاز عملیات چشمه صلح است. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در نامه‌ای با ادبیاتی به‌شدت غیرمحترمانه و دور از آداب دیپلماتیک، به «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه توصیه کرده است که از کشتار در سوریه خودداری کند .

این نامه را «تریش ریگان» خبرنگار شبکه «فاکس نیوز» منتشر کرده است. تاریخ این نامه به ۹ اکتبر (۱۷ مهر) یعنی هم‌زمان با آغاز عملیات ارتش ترکیه در مناطق تحت کنترل شبه‌نظامیان کرد در شمال سوریه بازمی‌گردد .

ترامپ در این نامه نوشته است : «آقای رئیس‌جمهور گرامی : بیا با هم یک معامله خوب کنیم! تو نمی‌خواهی مسئول کشتار هزاران نفر باشی و من هم نمی‌خواهم مسئول نابود کردن اقتصاد ترکیه باشم - [لازم باشد] این کار را می‌کنم. قبلا قدری از طعمش را در ارتباط با کشیش [اندرو] برانسون چشیده‌ای . »

این نامه که در تاریخ نهم اکتبر نوشته شده بود، از سوی رجب طیب اردوغان رد شد و به زباله دان انداخته شد و ترکیه پاسخ این نامه را با عملیات نظامی چشمه صلح در شمال سوریه داد .

نخستین و شاید مهم‌ترین اتفاق پس از ترک نیروهای نظامی آمریکا و حمله ترکیه به شرق فرات توافق میان نیروهای ارتش سوریه و دموکراتیک سوریه بود. اتفاقی که موجب شد سوریه بدون شلیک یک گلوله به داخل بسیاری از شهرهای کردی شود.

در پی توافق بین نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) و نیروهای دولت این کشور، نیروهای وابسته به نظام سوریه حرکت به سمت شمال این کشور را آغاز کردند و به تدریج در حال در اختیار گرفتن شهرک‌ها و مناطق تحت کنترل کردها هستند تا به این ترتیب به رویارویی با عملیات خصمانه ترکیه بپردازند، اما وقتی از نیروهای دموکراتیک سوریه صحبت می کنیم دقیقاً منظورمان چه افراد و گروه‌هایی هستند؟«نیروهای دموکراتیک سوریه» در محافل مختلف همواره با هویتی کُردی شناخته می‌شوند اما گروه‌های عرب و حتی اقلیت‌های ترکمن و مسیحیان سریانی نیز در آن حضور دارند .

شاکلهِ قسد زمانی شکل گرفت که پنتاگون رسماً از پشتیبانی لجستیکی خود از این گروه با هدف مقابله با داعش خبر داد و تعدادشان را حدود ٤٥هزار نفر اعلام کرد. مهم‌ترین گروه‌های این مجموعه عبارت است از:١- یگان‌های مدافع خلق کُرد YPG ( شاخه حزب اتحاد دموکراتیک که رابطه تنگاتنگى با pkk دارد ) ٢ - یگان‌های مدافع زنان کُرد YPJ ٣ - جیش الثوار٤- اتحاد عربی سوری (برکان الفرات، صنادید، در برهه ای جیش الثوار و...)٥- لواء السلاجقة (یگان های ترکمن)٦- سوتورو (حزب اتحاد سریانی با هدف حمایت از مسیحیان)٧ - لواء ثوار الرقة٨- کتائب شمس الشمال (کرد و اسلامگرایان/ منبج) گروه‌های کوچک‌تری هم هستند که البته برخی از آن‌ها هویت مستقلی دارند و برخی دیگر را عملاً باید زیرمجموعه یکی از گروه‌های فوق به شمار آورد .

پس از گذشت چند روز از حملات نیروهای ترکیه به مناطق کردی، در حالی که گفته می‌شد سفر پنس به ترکیه و دیدار با اردوغان برای گفتگو لغو شده به‌یک‌باره در رسانه‌ها اعلام شد نه‌تنها پنس به ترکیه رفته بلکه توافقی را هم با ترک‌ها امضا کرده است.

آمریکا و ترکیه پنجشنبه (۲۵ مهرماه) بر سر توقف موقت عملیات ترکیه در شمال سوریه به توافق دست پیدا کردند. توافق میان این دو کشور متحد ناتو بعد از گفت‌وگو میان «رجب طیب اردوغان»، رئیس‌جمهور ترکیه و «مایک پنس»، معاون رئیس‌جمهور آمریکا حاصل شد.

توافق ۱۳ بندی تنها چند جمله مهم و البته تا کمی هم مبهم دارد. برخی از مهم‌ترین مفاد عبارت‌اند از:

- دو طرف توافق کردند وجود یک منطقه امن همچنان برای رفع نگرانی‌های امنیتی ترکیه، شامل جمع‌‌‌آوری مجدد سلاح‌های سنگین ی.پ.گ و از کاراندازی استحکامات و دیگر مواضع رزمی آن‌ها حائز اهمیت و کارکرد است .

- منطقه امن در درجه اول توسط نیروهای مسلح ترکیه اجرایی خواهد شد و دو طرف همکاری‌ خود را در تمامی ابعاد مربوط به اجرای آن افزایش خواهند داد .

- ترکیه، برای امکان‌پذیر کردن عقب‌نشینی ی.پ.گ از منطقه امن ظرف مدت ۱۲۰ ساعت، عملیات چشمه صلح را موقتاً متوقف خواهد کرد. عملیات چشمه صلح بعد از اتمام این عقب‌نشینی متوقف خواهد شد .

- آمریکا توافق می‌کند در زمان توقف عملیات چشمه صلح دنبال اعمال تحریم‌های بیشتر ذیلِ فرمان اجرایی مورخ ۱۴ اکتبر ۲۰۱۹ نباشد. دولت آمریکا به‌منظور تأکید بر پیشرفت‌های در حال انجام برای دستیابی به صلح و امنیت در سوریه طبق قطعنامه شماره ۲۲۵۴ شورای امنیت، با کنگره به نحو مقتضی همکاری و رایزنی‌ خواهد کرد .

پنس که در ترکیه در کنار پامپئو هنگام اعلام توافق حضور داشت گفت: «توقفی در عملیات نظامی برای ۱۲۰ ساعت برقرار خواهد شد و هم‌زمان، ایالات‌متحده خروج نیروهای ی.پ.گ را از مناطق موردنظر در منطقه امن تسهیل خواهد کرد. بعد از اتمام این مرحله، ترکیه موافقت کرده که آتش‌بس را دائمی کند.»

همچنین چاووش‌اوغلو وزیرخارجه ترکیه در واکنشی مهم گفته است: «ما عملیات چشمه صلح خود را به کل متوقف نخواهیم کرد بلکه آن را به حالت تعلیق درخواهیم آورد تا عقب‌نشینی گروه‌های تروریستی را زیر نظر بگیریم.»

او گفت که توافق امشب ترکیه با آمریکا آتش‌بس نیست؛ چراکه آتش‌بس بین دو طرف قانونی صورت می‌گیرد و ترکیه گروه‌های تروریستی را به رسمیت نمی‌شناسد .

توافق امیدبخش است؟

علی‌رغم اینکه آمریکا و ترکیه شب گذشته (پنجشنبه) بر سر برقراری آتش‌بس پنج‌روزه در شمال سوریه به توافق رسیدند و هم‌زمان نیز این توافق وارد فاز اجرایی شد؛ اما درگیری‌ها همچنان ادامه دارد . خبرگزاری رویترز خبر داده است که صدای انفجارها و تیراندازی در منطقه رأس العین در نزدیکی مرز ترکیه در شمال سوریه به گوش می‌رسد. خبرنگار این خبرگزاری از شهرک «سیلان بینار» در داخل خاک ترکیه گزارش داده است که صدای انفجارها و تیراندازی از رأس العین سوریه شنیده می‌شود .

نهاد موسوم به «دیده‌بان حقوق بشر سوریه» نیز گزارش داده است که حملات توپخانه‌ای و راکتی ارتش ترکیه و تروریست‌های «ارتش آزاد» به شهر رأس العین ادامه دارد. به گزارش این مرکز، محور شمال شهرک عین عیسی در آرامش نسبی به سر می‌برد .

مظلوم کوبانی از فرماندهان «نیروهای دموکراتیک سوریه» شب گذشته به تلویزیون محلی «روناهی» گفت که این نیروها هر کار ممکنی برای موفقیت‌آمیز بودن توافق آتش‌بس انجام خواهند داد. او اما تأکید کرد که اهداف ترکیه در شمال سوریه نباید محقق شود .

متن توافق، واکنش پنس و اوغلو و تحولات پیش رو نشان می‌دهد که آتش‌بس با ابهامات زیادی روبروست و گویا تنها راه‌حلی است برای کاهش کشتار با عقب‌نشینی نیروهای کرد تا فشارهای رسانه‌ها و افکار عمومی از روی اردوغان و ترامپ موقتاً کاسته شود.

پس از توافق واکنش‌های زیادی از سوی جریان‌ها و دولت‌های مختلف شاهد بودیم؛ اما گویا در آمریکا بسیاری با چشم تردید به این توافق نگاه می‌کنند. یک مقام دولت ایالات‌متحده که نخواست نامش فاش شود به رسانه‌ها گفته است: این (توافق آتش‌بس) در واقع رسمیت بخشیدن است به کاری که ترکیه انجام داده و اجازه دادن به آن‌ها برای ضمیمه کردن بخشی از سوریه به خاک خود و همچنین آواره کردن جمعیت کرد منطقه. این همان چیزی است که ترکیه می‌خواست و ‌ترامپ به آن چراغ سبز نشان داد.