چگونه تیتر و لید جذاب بنویسیم؟
تیتر و لید؛ هنری‌تر از نقاشی
تیتر، ویترین متن شما و لید، اولین مواجهه مخاطب با متن است. جذب مخاطب وظیفه‌ای است که شما بر عهده این دو عنصر قرار می‌دهد و اشتباه شما متنی فوق‌العاده را به کاغذپاره‌ای بدون خواننده تبدیل می‌کند. تکنیک‌های تیتر و لید خوب بیش از قواعد دستوری، سبکی هنری است که خبرنگار خلاقانه با آن مواجه می‌شود.
نسیم آنلاین: تیتر، عنوان اصلی مطلب شماست. هدف از تیتر این است که مخاطب دریابد متن شما درباره چه چیزی است. خبرنگار با تیتر، مخاطب را جذب متن خود می‌کند و همانند ویترین یک فروشگاه، زیباترین و جذاب‌ترین جنبه متن خود را به نمایش می‌گذارد. یک تیتر خوب نماینده متنی است که بر سر در آن قرار گرفته است؛ به همین دلیل معمولاً در تیتر از کلیدواژه‌های متن و موضوع استفاده می‌شود. برای مثال تیتر «قبض روح اروپا» می‌تواند عنوانی جذاب برای متنی در مورد گرانی‌های اخیر انرژی در کشورهای اروپایی باشد.
تیتر خود را تکمیل کنید
در بسیاری موارد یک تیتر تنها برای متن کافی است اما می‌توان با اجزای دیگری آن را تکمیل کرد تا ذهن مخاطب قبل از ورود به متن کاملاً روشن شود. این اجزا عبارتند از روتیتر، زیرتیتر، میان‌تیتر و سوتیتر. «روتیتر» که با فونت کوچک‌تر بالای تیتر قرار می‌گیرد تیتر را توضیح می‌دهد. «زیرتیتر» هم با فونت کوچک‌تر پایین تیتر قرار می‌گیرد و اطلاعات تکمیلی مرتبط با تیتر را بیان می‌کند. زیرتیتر تنها در اخباری کاربرد دارند که اهمیت بسیار بالایی دارند لازم است شما در همان تیتر اطلاعات بیشتری به مخاطب خود ارائه کنید.
«میان‌تیتر» ها، تیترهای داخل متن هستند که بخش‌های مختلف آن را از هم جدا می‌کنند. میان‌تیتر به خوانش بهتر مطلب کمک می‌کنند. «سوتیتر» بخشی از مطلب است که برای برجسته کردن آن در ذهن مخاطب با فرمی خاص از متن اصلی جدا شده و نمایش داده می‌شود. سوتیترها در کنار کارکرد گرافیکی خود، که به زیبایی طراحی و صفحه‌بندی شما کمک شایانی می‌کند، بخش‌های مهمی که شما قصد دارید مخاطب بیش از سایر بخش‌ها به آن توجه کند را در مقابل دیدگان او قرار می‌دهد. برای درک بهتر تفاوت اجزای مختلف تیتر به مثال زیر توجه کنید:
تیم فوتبال آبی‌پوشان پایتخت با پیروزی ۵ بر ۱ در مقابل پرسپولیس، قهرمانی خود را قطعی کرد (روتیتر)
استقلال تهران، قهرمان ایران (تیتر)
شاگردان فرهاد مجیدی فصل را بدون شکست پشت سر گذاشتند (زیرتیتر)
تیتر را از متن استخراج کنید
برای انتخاب تیتر، راه‌های مختلفی وجود دارد. اگر در متن حرف مهمی از یک شخص بیان شده، می‌توانیم همان حرف را به صورت مستقیم به عنوان تیتر قرار دهیم. مانند: «رئیسی: کالاها ارزان شوند»
همچنین می‌توانیم فقط بخشی از حرف را مهم‌تر است و جمله مفصل را نقل نکنیم. مثلا «رهبر انقلاب: مذاکره بشود اما با احتیاط». این تیتر در واقع خلاصه‌ای از صحبت‌های رهبر انقلاب در مورد راهبرد درست مذاکرات است که به جای جمله کامل و طولانی بیان شده است.
همچنین می‌توانیم به جای استفاده از جمله اصلی، فقط استنباط‌مان از جمله را به عنوان تیتر قرار دهیم. برای مثال تیتر «رهبر انقلاب، اسرائیل را تهدید کرد». جمله اصلی مرتب با این تیتر جمله معروف ایشان بود که «شما ۲۵ سال آینده را، اصولاً نخواهید دید و به فضل الهی، چیزی به نام رژیم صهیونیستی در منطقه وجود نخواهد داشت».
هرچند در بسیاری از کتاب‌های خبرنگاری استفاده از تیتر سؤالی نهی می‌شود اما در مواردی هم بدرستی می‌توان تیتر را به صورت سوالی نوشت؛ برای نمونه تیتر «فرانسه؛ مهد دموکراسی یا خانه شیطان؟». تیتر سؤالی، ضرب بسیار زیادی دارد و یکی از مؤثرترین تیترهاست امّا باید بجا استفاده شود. تیتر سوالی، در عملیات روانی کاربرد فراوان دارد.
گاهی اوقات تیتر را اقناعی می‌نویسیم تا مخاطبینی که فقط تیتر را می‌بینند هم همانگونه که ما می‌خواهیم؛ به موضوع نگاه کنند. به عنوان مثال «گردشگر بریتانیایی، به علت برداشتن آثار تاریخی محکوم شد» تیتری بود که بی‌بی‌سی برای خبر دزدی آثار تاریخی فردی با تابعیت بریتانیایی انتخاب کرد. در این تیتر به جای واژه سارق از گردشگر و به جای سرقت از برداشتن استفاده شده است تا خواننده را وادار کند برداشتی مشابه با خواست رسانه داشته باشد.
فوت کوزه‌گری تیتر خوب
برای نوشتن یک تیتر خوب باید نکات زیادی را رعایت کنید، اما یک نکته می‌تواند میان اکثر تیترهای خوب مشترک باشد؛ تیتر خوب، ضرب‌آهنگ و ریتم غیر یکنواخت دارد. برای مثال به جای «استقلال قهرمان شد» بنویسیم «استقلال تهران، قهرمان ایران» که دارای ریتمی موجی است. نوعی از تیتر خوب، دارای ریتم موجی و چشم‌نواز است. برای مثال دیگر «ارتش برای نجنگیدن است، نه جنگیدن» هم تیتری با ریتمی موجی شکل است با شروعی به سمت اوج و فرودی آرام.
نوع دیگر تیتر خوب می‌تواند به اصطلاح چکشی باشد یعنی همراه با پیامی هشدارگونه و ضرب‌دار باشد. برای نمونه تیترهای «ضرب الاجل تمام شد؛ گرانی کالاها ممنوع»، «هشدار؛ سیل گرانی‌ها مردم را بیچاره کرد» و «باخت ممنوع؛ استقلال باید ببرد» نمونه‌های از تیتر چکشی هستند که با یک وقفه و ایجاد ضرب در تیتر نگاه مخاطب را به خود جلب می‌کند.
برای نوشتن تیتر خوب، ضروری است حداقل از روتیتر استفاده کنیم. همچنین از بین روتیتر و تیتر، حتما یکی لازم است دارای فعل باشد. همیشه به یاد داشته باشید تیتر بایستی رسا و قابل فهم باشد و برای مخاطب ابهامی وجود نداشته باشد.
زندان قواعد
تیترنویسی، قواعد زیادی دارد و در انواع کتاب‌های آموزش خبرنگاری قوانین پشت سرهم ردیف شده‌اند. از جمله مهم‌ترین آن‌ها این است که تیتر، نباید بیشتر از ۷ کلمه باشد. اما در موارد استثنا تعداد کلمات تیتر می‌تواند بیشتر از این حرف‌ها هم باشد؛ حتی تا ۷ خط!
قواعدی ثابت هم وجود دارند که نقض آن‌ها نه تنها درست نیست بلکه توانایی شما هم زیر سؤال می‌برد. برای مثال در انتهای تیتر نباید از نقطه استفاده کنیم. استفاده از نقطه‌ویرگول، فقط در تیتر چکشی مجاز است. از تکرار در تیتر، روتیتر، زیرتیتر و لید بپرهیزید. از زیرتیتر فقط برای اخبار مهم استفاده کنید. البته قوانین نقض‌ناپذیر محدودند اما در نقطه مقابل نقض قواعد هم استثناست. با این حال، هیچ‌گاه خود را در زندان قواعد تیترنویسی قرار ندهید و با آن مانند یک هنر برخورد کنید. یک تیترنویس خوب، در وهله اول یک هنرمند خلاق است تا یک خبرنگار زبردست!
لید؛ مهم به اندازه تیتر
لید بعد از تیتر، عیان‌ترین چیز و ویترین مطلب شماست. در اخبار رسمی، اولین جمله بعد از تیتر را لید می‌نامند. لید از ابتدای شکل‌گیری روزنامه‌نگاری به عنوان ویترین خبر اهمیت داشته است. در دنیای امروز مردم تمایل دارند اخبار بیشتری را بخوانند و به همین خاطر از هر خبر معمولاً فقط تیتر و لید را می‌خوانند. شما باید با تیتر و لید، به مخاطب کمک کنید در کم‌ترین زمان، بیشترین محتوا را دریافت کند و از خبر کاملاً آگاه شود. در لید باید سعی شود در کم‌ترین جملات، بیشترین تعداد عناصر خبری یا به عبارت درست‌تر مهم‌ترین عناصر خبری خبر شما به مخاطب ارائه شود.
سیاست‌های خبری رسانه و نوع نگاه شما به خبر، نوع لید را مشخص می‌کند. شما با انتخاب نوع لید در تلاش هستید که عنصر خبری مد نظر را مهم جلوه دهید و مخاطب را در وهله اول متوجه آن کنید. در یک دسته‌بندی متداول، نوع لید بر اساس نوع اولین عنصر خبری که بیان می‌شود؛ تعیین می‌گردد. بر این اساس لید ۶ نوع است:
۱- لید «چه کسی» مانند «ملکه الیزابت روز گذشته در کاخ باکینگهام به علت کهولت سن درگذشت.»
۲- لید «کجا» مانند «کرمانشاه امروز میزبان رئیس‌جمهور خواهد بود.»
۳- لید «چه زمانی» مانند «صبح امروز جمعه، رئیسی عازم خوزستان شد.»
۴- لید «چگونه» مانند «در یک انتخابات جنجالی و پرحاشیه، تاج بار دیگر رئیس فدراسیون فوتبال شد.»
۵- لید «چرا» مانند «برای افتتاح چند طرح عمرانی، وزیر راه به کرمان سفر کرد.»
۶- لید «چه چیزی» مانند «پرواز صبح امروز تهران-دوحه میزبان وزیر امور خارجه ایران بود.»
لید متفاوت بنویسید
برای نوشتن لید می‌توانیم از ۶ نوع متدوال استفاده نکنیم و به روش‌های دیگر آن را بیان کنیم. لید را می‌توان سوالی نوشت. برای مثال «آیا تاج دوباره رئیس فدراسیون فوتبال می‌شود؟». همچنین می‌توانیم از نقل‌قول استفاده کنیم و حرف مهم یک شخص را به طور مستقیم در لید به کار ببریم؛ مثلاً «رئیس‌جمهور گفت...». البته حواستان باشد در این نوع لید باید عیناً جمله فرد را منتشر کنید. در این حالت از تغییر جمله فرد بپرهیزید چراکه راه شکایت از شما را باز خواهد گذاشت. در روش دیگر لیدنویسی می‌توان از نقل عین جمله آن شخص خودداری کنیم و منظور و مفهومی که برداشت‌مان است را بیان کنیم؛ برای نمونه «رئیس‌جمهور، بانک مرکزی را تهدید کرد...». در جمله اصلی تهدیدی عنوان نشده بود اما نوع جملات به نحوی بود که شما می‌توانستید برداشت تهدید از آن داشته باشید. بازهم تأکید می‌کنم حوستان به شکایت هم باشد!
در نوع دیگر لید می‌توان موارد مهمی را به صورت فهرست‌وار بیان کنیم؛ مثلاً «بهترین سرمربی، رکورد بیشترین گل زده، بهترین بازیکن و بهترین خط دفاع حاصل یک سال تلاش استقلال بود». همچنین در لیدنویسی می‌توان از مقایسه استفاده کرد که لید را بسیار جذاب می‌کند؛ به عنوان مثال «تورم نقطه به نقطه شهریور نسبت به ماه گذشته با ۵۰ درصد افزایش به ۶۰ درصد رسید». لید مقایسه‌ای در بخش اقتصادی کاربرد فراوانی دارد.
برای نوشتن لید می‌توانیم از تمثیل هم استفاده کنیم؛ «تصمیم اخیر امور مالیاتی مبنی بر پرداخت مالیات ثروتمندان مَثل هرکه بامش بیش برفش بیشتر را تداعی می‌کند» مثالی از یک تیتر تمثیلی خوب است. همچنین توصیف هم می‌تواند کارکرد خود را به خوبی نشان دهد. در این نوع می‌توان مکان، زمان، شخص و... را در ابتدای لید توصیف کرد؛ مدلی که در بخش حوادث و ادبی بسیار کارآمد است. نوع دیگر لیدنویسی که در بخش علمی پرکاربرد است؛ لید عمقی است که اطلاعات تخصصی و بیشتری نسبت به سایر انواع لید ارائه می‌دهد و معمولاً طولانی‌تر است. چنین لیدی عمدتاً در نشریات و اخبار دنیای علم و پژوهش کاربرد دارد.
نوشتن تیتر و لید، اصلی‌ترین بخش کار یک خبرنگار است
تیتر و لید، اولین برخورد مخاطب با مطلب است که باید مخاطب را ترغیب کند وارد متن شود. همچنین احتمالا آخرین برخورد مخاطب با متن هم خواهد بود؛ چراکه امروزه بسیاری از مخاطبان فقط تیتر و لید را می‌خوانند. پس مهم‌ترین بخش یک متن همان کادر بزرگ ابتدایی است که تیتر و لید شما در آن قرار دارد و خبرنگار باید بیشترین زمان را روی آن صرف کند. خبرنگار می‌بایست تیتر را کوتاه، رسا و قابل فهم، با ریتم گوش‌نواز و ترجیحاً با اجزای تکمیل‌کننده برگزیند و در نوشتن لید هم سعی کند در کم‌ترین جملات، مهم‌ترین و بیشترین عناصر خبری را به مخاطب ارائه دهد. هنرمندانه نوشتن و به کار بستن، مهم‌ترین راهبرد شما برای شکار مخاطب است.
