نگاهی اجتماعی به نقش حضرت زینب (س) در نهضت عاشورا

نسیم آنلاین؛ نسیم کاهیرده: شواهد تاریخی نشان می دهد که زینب (س) در تمامی وقایع اجتماعی - سیاسی عصر امامت پدر و برادرانش حضوری دائمی داشته است. شکل گیری شخصیت زنی با ویژگی‌های حضرت زینب (س)؛ که در زمانه خود یکتا و استثناء بوده، در بستر مساعد خانوادهای خاص اتفاق افتاده است. خانواده ای که مستندات تاریخی موجود بیانگر برخورداری آن از ویژگیهای مثبت روحی، روانی و عاطفی است و به لحاظ نوع روابط میان اعضاء، در بالاترین حد معیارهای شناخته شده بوده است.

ارتباط نزدیک پدربا دختر، یکی از ویژگی‌های مهم مثبت خانواده ایست که زینب (س) را در درون خود پرورانده است. نزدیکی خاص زینب (س) با امام علی (ع)، اگر چه اساسا بر بستر معمول و طبیعی احساس و عاطفه پدر و فرزندی شکل گرفته است، ولی بی شک در آن متوقف نمانده و پیوندی مستحکم تر از جنس معرفت و آگاهی و کمال انسانی را همراه داشته است. پیوندی که در آن پدر در نقش استاد و مربی و فرزند در موقعیت حقیقت جویی و کمال طلبی است؛ چرا که علی (ع) به عنوان پدری که در مقام امامت و رهبری امت اسلام،همواره مردم را به پرسش و مراجعه علمی به خود دعوت کرده،نمی توانسته دراین مورد نسبت به فرزند خود بی تفاوت باشد. بنابراین این نوع برداشت منطقی است که زینب (س) را در موقعیت مساعدتری برای بهره مندی از معرفت و علم امام تصور کنیم.موقعیتی که هیچ کدام از هم سن و سالان زینب (س) از آن بهره مند نبودند زینب (س) آن چنان زنی است که هم، نقش فرزند پدری چون علی (ع) بودن، را خوب می شناسد و هم از درایت کافی برای قرار گرفتن در نقش همسری مقتدر برخوردار است و اهمیت این موضوع زمانی بیشتر آشکارمی گردد که درک درستی از شرایط نامساعد تاریخی -اجتماعی و سیاسی مقطعی که زینب (س) زیست نموده است وجود داشته باشد، شرایطی که علیرغم گذشت سالها از حاکمیت اسلام، زن و مسائل مربوط به آن در حاشیه بوده و طبعا" رأی،نظر و موضع گیری هایش در زندگی فردی واجتماعی نادیده انگاشته می شده است؛چرا که این جامعه متشکل از فرهنگها، نژادها و زبان ها و ملیتهای گوناگون بود که در آن ثروت، قدرت و زن به عنوان مثلثی همدوش شده و به مثابه ابزار مورد استفاده قرار می گرفت.

در چنین شرایطی است که زینب (س) فراتر از زن جامعه خود زیست نموده است و نه تنها در زندگی خانوادگی درگیر تضادهای نقشی نیست بلکه در زندگی اجتماعی هم زنی مورد توجه است؛ آن چنان که در اجتماع خود کاملا"شناخته شده است و فضائل و برتریهایی را دارا می باشد که مرد و زن را وادار به تحسین ساخته است.چنانچه از او به نام ((عقیله بنی هاشم )) یاد می کنند؛یعنی وقتی عقیله بنی هاشم می گفتند زینب فهمیده می شود

این که زنی به چنین صفتی توصیف شده است؛آن هم در زمانی که زنان اکثریتشان بی سواد یا کم سواد بوده اند،مؤید برتریهای خاص زینب (س) نسبت به زنان هم عصر خویش است.برتریهای که تا حد زیادی تحت تأثیر روش زندگی حضرت فاطمه (س) به عنوان مادر و الگوی یگانه او در زندگی بوده است؛ در واقع زینب (س) از حق خواهی حضرت زهرا (س) در جریان فدک و حمایت از علی (ع) در جریان بیعت نکردن با خلیفه و رسوا نمودن او و حامیانش به نوعی به وظیفه اصلی اجتماعی -سیاسی خود پی برده و در جریان کربلا بدان عمل نمود؛ وظیفه ای که به اذعان همگان بسیار سنگین تر از آنست که یک زن درحالت طبیعی با وجود ظرافتهای وجودی و احساسات و عواطف بتواند بر دوش گیرد.

آنچه که درشرایط سخت و حوادث ناگوار از هرانسانی مورد انتظار است بروز رفتاری است که ناشی از غلبه هیجان و احساسات طبیعی بشر است در واقع انسان در مصائب و شدائد به لحاظ تعادل فکری، روحی و روانی دچار نوعی بهم ریختگی می شود وحفظ تعادل و بروزرفتار منطقی همراه با دور اندیشی برای انسان به طور طبیعی دشوارخواهد بود و شگفت آور است که زینب (س) دربرهه ای از تاریخ درچنین موقعیتی دشوار قرار گرفت ولی برخلاف انتظار در تمام این لحظات هرگاه که لب به سخن باز می نمود سخنانش با حمد و سپاس و ستایش خدا همراه بود این که در اوج مصیبت و درد و اندوه و در شرایطی که به او و اهل بیت پیامبر بی حرمتی ها شده بود و مورد آزار و اذیت های فراوان قرار گرفته بودند ولی از او واژه ای و جمله ای که ناشی از نارضایتی و ناخشنودی باشد هیچگاه شنیده نشد. این آرامش و رضایت بی نظیر و تفوق برهیجانات و عواطف برای یک زن تنها در محاصره خیل نامحرمان ودشمنان قسم خورده فقط در پرتو معرفتی تام، ایمانی قوی، عمیق و یقین به راستی یک عهد الهی میسرشده بود. عهدی که پیامبر به عنوان نبی با خدا بسته بود و بعد از آن تحت نام امامت عمل به آنرا به پاک ترین انسانهای روی زمین یعنی علی (ع) و آل او سپرده بود. زینب ازکودکی با این عهد آشناشده، به پیام توحید و پیام قرآن و به راه علی (ع) معتقد است و جوهر وجودی اش در خانه وحی با این اندیشه توحیدی سرشته شده بود؛ که در راه خدا از همه چیز باید گذشت. زیرا در سایه این انتخاب است که انسان امکان رسیدن به قله کمال الهی را می یابد یعنی زمانی که از ضعف ها و ناتوانی ها با ایمان راسخ به وعده خداوند عبور کند.

این ایمان قوی حضرت زینب (س) به پشتوانه ی علم و آگاهی در مسیری درست قرار گرفته بود؛ علم و آگاهی که یکی از ویژگیهای مهم شخصیت ایشان است و از اینروست که می بینیم زینب(س) در قیام عاشورا، همراه امام حسین(ع) است و بعد از شهادت، مسئولیت تداوم نهضت و روشنگری پیرامون اهداف قیام امام حسین(ع) و نیز مسئولیت سنگین قافله سالاری کاروان اهل بیت را بر عهده داشته است.

در نوع مواجهه با دشمن و جای جای سخنان زینب (س) می توان به راحتی رد پایی از این علم و آگاهی مشاهده نمود. آنگاه که عمر سعد فرمانده فریب خورده لشکر دشمن را مخاطب قرار می دهد و می داند او کسی است که به طمع دنیا دین خود را ارزان فروخته است پس سعی می¬کند وجدان خفته او را بیدار کند یا زمانی که به گریه های دروغین کوفیان وقعی نمی نهد و آنان را به بی وفایی، دغل بازی، دروغ و خیانت متهم می کند و آنها را سزاوار گریستن می خواند همه نشان از بینش وآگاهی ایشان بر شرایط و مردم زمان خود دارد. زینب (س) همچنین به خوبی با مفاهیم و حقایق قرآن مأنوس بوده و آشنایی دارد و زمانی که با قاتلان برادر مجادله می کند با استناد به آیات قرآن است که آنها را محکوم و مغلوب می سازد. او با تکیه بر علم الهی که وارث برحق آنست و برخورداری از منطق و استدلال قوی که در اثر تربیت و پرورش در خانه امامت کسب نموده لب به سخن می گشاید و همه حاضران را متحیر می سازد. دراین شرایط سخنان منطقی اوست که بسیاری از مردم حقیقت جو را با حقیقت قیام اباعبدالله آشنا میکند و اهل عناد را خجل و شرمسار می سازد.

با تمامی این توصیفات آنچه که در پایان و به طور خلاصه می توان به عنوان ویژگیها و شاخص های تعیین کننده ی یک ((الگوی مثالی)) از شخصیت زینب (س) ارائه داد شامل موارد زیر است:

۱- معرفت تام و ایمان توحیدی

۲- برخورداری از علم و دانش

۳ - آگاهی از مسائل سیاسی جامعه

۴-قدرت روحی بالا و صبر

۵- عزت نفس

۶- شجاعت

۷- قدرت تحلیل و سخنوری