فیلم‌هایی برای ندیدن؟!؛ نگاهی به کارنامه تولیدات سینمایی حوزه هنری در یک دهه اخیر

نسیم آنلاین ؛ احسان سالمی: این اغراق نیست اگر بگوییم در طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی هیچکدام از نهادهای وابسته به حاکمیت به اندازه حوزه هنری موقعیت مناسبی برای عرضه اندام در عرصه سینما نداشته‌اند؛ نهادی که هم در عرصه تولید و هم در عرصه پخش فیلم‌های سینمایی حضور فعالی داشته و البته با برخورداری از حق مالکیت حدود 25 درصد از کل سینماهای کشور، در عرصه سالن‌داری نیز حریفی بی‌رقیب به شمار می‌آمده است.

اما فارغ از بحث توزیع آثار سینمایی چه در سالن‌های سینما و چه در شبکه نمایش خانگی که حوزه هنری در هر دو آن‌ها فعال است، آنچه که بهانه نگارش این گزارش شده، بررسی عملکرد حوزه هنری در عرصه تولید آثار سینمایی به ویژه در یک دهه اخیر است. مجموعه‌ای که با وجود سازمان و امکانات وسیعی که در اختیار دارد در یک دهه اخیر تقریبا کم‌فروغ‌ترین حضور را در عرصه تولید فیلم‌های سینمایی داشته است.

وقتی هنوز اوضاع بد نشده بود!

کارنامه تولیدات سینمایی حوزه هنری نشان می‌دهد که اوضاع این نهاد در زمینه تولید آثار سینمایی همیشه هم به بدی وضعیت امروز نبوده است. این نهاد در طی سال‌های 1368 تا 1388 با آثار مختلفی به استقبال سینمادوستان رفته است که در میان‌ آن‌ها فیلم‌های درخشانی نیز دیده می‌شود. برای مثال حوزه هنری تهیه‌کنندگی و سرمایه‌گذاری در فیلم‌هایی همچون «مهاجر» اثر ابراهیم حاتمی‌کیا، «بدوک» مجید مجیدی، «حمله به اچ 3» شهریار بحرانی، «خواهران قریب» کیومرث پوراحمد، «هیوا» رسول ملاقلی‌پور، «بید مجنون» مجیدی مجیدی و دو فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» و «به همین سادگی» از سیدرضا میرکریمی را برعهده داشت؛ آثاری که هر کدام به نوبه خود از جمله آثار مهم دوره خود بودند که علاوه بر موفقیت در جشنواره‌هایی مهمی همچون جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، حداقل در گیشه سینماها با شکست مطلق روبرو نشدند و به نوبه خود توانستند بخشی از سرمایه و اعتبار صرف شده برای آن‌ها را بازگرداندند و طبیعتا در چنین شرایطی ادامه سرمایه‌گذاری بر روی آثار سینمایی تصمیمی درست و قابل قبول بود.

آغاز سقوط آزاد

سال 1387 را می‌توان آغاز دوره سقوط آزاد حوزه هنری در زمینه تولید آثار سینمایی دانست. حوزه هنری در این سال با سرمایه‌گذاری بر تولید سه فیلم «دلخون»، «یک وجب از آسمان» و «زادبوم» اولین نشانه‌های منحرف شدن از مسیر درست سرمایه‌گذاری بر آثار سینمایی را نمایان کرد؛ هر چند که این نهاد پیش از این نیز تصمیمات اشتباهی در زمینه تولید برخی از آثار سینمایی گرفته بود ولی تصمیم بر ساخت فیلمی همچون «زادبوم» که نه معاونت سینمایی وقت وزارت ارشاد حاضر به ارائه مجوز اکران آن بود و نه خود حوزه هنری تمایلی به اکران شدن آن داشت، سرآغاز تصمیمات اشتباه حوزه هنری در سال‌های بعد در زمینه سرمایه‌گذاری بر برخی از آثار شد. عدم اکران «زادبوم» در سال‌های بعد آن قدر برای حوزه هنری دردسرساز شد که در نهایت پس از 9 سال مجوز اکران عمومی این فیلم با مقدار قابل توجهی ممیزی، صادر شود.

«دلخون» که دیگر فیلم این نهاد در آن سال بود نیز به واسطه قصه خاصش که مربوط به پیوند اعضای محکومین اعدامی به افراد سالم می‌شد، تناسب چندانی با اهداف و رویکردهای این نهاد نداشت و بعدها منتقدان حوزه هنری، تولید آن را یکی از اشتباهات مسلم این نهاد به شمار آوردند.

حرکت سینوسی روی خط موفقیت و شکست!

حوزه هنری در سال‌های پس از تولید «زادبوم»، باز هم دست به تولید فیلم‌های زد که در تراز و جایگاه این نهاد قدرتمند فرهنگی در کشور نبود؛ هر چند که در این میان آثار قابل قبولی نیز توسط این نهاد به مرحله تولید رسید که توانستند نظر مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کنند. به جز «حوض نقاشی» و «یه حبه قند» که به شکل مستقیم با سرمایه‌گذاری حوزه هنری ساخته شدند و مورد توجه مخاطبان و منتقدان قرار گرفتند، حوزه هنری در طی یک دهه گذشته فقط یک بار آن هم با تامین بخشی از هزینه ساخت فیلم سینمایی «ماجرای نیمروز 1» توانست موفقیت سال‌های دور خود را تکرار کند؛ البته که از منظر عمومی این اثر بیشتر با نام دیگر سرمایه‌گذار خود یعنی موسسه «سیمای مهر» که متعلق به سیدمحمود رضوی تهیه‌کننده این فیلم بود شناخته می‌شد و احتمالاً کمتر مخاطبی است که اساسا بداند که حوزه هنری در ساخت این اثر مهم سرمایه‌گذاری کرده است!

در ادامه در جدولی به بررسی میزان فروش فیلم‌های تولید شده توسط حوزه هنری در یک دهه گذشته پرداختیم و نسبت فروش آن را با فروش کلی سینماها در آن سال مقایسه کردیم. در این جدول برای نسبت فروش فیلم‌های حوزه به وضعیت کلی سینماها و فروش آن سال از 5 عبارت «عالی»، «خوب»، «متوسط»، «ضعیف» و «فاجعه» استفاده کردیم تا مخاطبان این مطلب را به شکل عینی‌تری با وضعیت فروش فیلم‌های حوزه‌های هنری آشنا کنیم.

جدول فروش فیلم‌های حوزه هنری در یک دهه گذشته

تحلیل داده‌های موجود در این جدول به وضوح نمایانگر عملکرد به شدت ضعیف آثار تولید شده توسط حوزه هنری در طی این سال‌ها در گیشه عمومی سینماهاست. طبیعتا نمی‌توان از نهادی مثل حوزه هنری که یک نهاد انقلابی است انتظار ساخت کمدی‌های گیشه‌پسند داشت ولی نمی‌توان این را هم پذیرفت که حجم بالایی از فیلم‌ها توسط این نهاد در طی این یک دهه تولید شده که حتی از بازگرداندن هزینه اولیه خود نیز عاجز بوده‌اند.

حوزه هنری و سرنوشت نامعلوم چند فیلم

البته که نمی‌توان همه آثار تولید شده توسط حوزه هنری در طی 10 سال گذشته را با یک چوب راند و این نهاد در بعضی از موارد از جمله سرمایه‌گذاری مشترک در ساخت «ماجرای نیمروز 1» و یا ساخت فیلم‌هایی همچون «حوض نقاشی» تا حدودی توانسته بخشی از مخاطبان سینمای ایران را به سمت خود جلب کند ولی واقعیت آن است که عملکرد این نهاد در طی یک دهه گذشته به شدت ضعیف‌تر از آن‌چیزی بوده که از نهادی با این میزان از امکانات و اختیارات انتظار می‌رود.

به این موارد باید سرنوشت نامعلوم اکران چند مورد از فیلم‌های ساخته شده توسط حوزه هنری برای اکران عمومی را نیز اضافه کنید. برای مثال فیلم سینمایی «حق سکوت» از تولیدات این نهاد در سال 1392 است که هنوز وضعیت اکران یا عدم اکران آن مشخص نیست. عمومی نشده است. انیمیشن سینمایی «لوپتو» و فیلم سینمایی «پری دریایی» نیز که از تولیدات مشترک این نهاد به شمار می‌روند، هنوز وضعیت اکران مشخصی ندارند.

اگر وضعیت نمایش «دیدن این فیلم جرم است» نیز به شکل کنونی باقی بماند، این فیلم نیز بعد از «زادبوم» و «حق سکوت»، سومین اثر حوزه هنری در یک دهه اخیر است که برای گرفتن پروانه نمایش عمومی درگیر حاشیه‌ شده است.

انبوهی از سوژه‌های از دست‌رفته!

هر چند که حوزه هنری در طی این سال‌ها همیشه با اعلام این سیاست که به دنبال تولید آثاری کم‌هزینه و البته کشف استعدادهای جدید است، سعی کرده ضعف تولیدات خود را به نوعی پوشش دهد ولی به نظر می‌رسد این نهاد انقلابی فارغ از کم و کیف فروش آثارش، در زمینه تولید آثاری مبتنی بر ارزش‌های انقلابی نیز نتوانسته آن‌گونه که باید و شاید موفق ظاهر شود.

درواقع حوزه هنری در طی این سال‌ها به واسطه ضعف تکنیکی آثاری که تولید کرده، به نوعی فرصت‌هایی که برای تولید آثار ماندگار و موثر انقلابی داشته از دست داده است. برای نمونه «دلبری» یکی از ساخته‌های این نهاد بود که در جشنواره فجر سال 1394 نمایش داده شد و کیفیت پایین آن، انتقادات بسیاری را متوجه این نهاد کرد. سرنوشتی که در انتظار فیلم‌های دیگر این نهاد همچون «پرنده باز»، «میهمان داریم» و حتی پروژه‌های بزرگی مثل «مزار شریف» و «سرو زیر آب» نیز بود تا این آثار با وجود موضوعات ارزشمند خود و البته حضور عوامل شناخته شده در جریان تولید آن‌ها، از جذب حداقلی مخاطبان عاجز باشند.

این اولین گزارش ما در ارتباط با وضعیت فعالیت سینمایی حوزه هنری بود و در گزارش‌های آتی به بررسی وضعیت فعالیت سینماهای این نهاد سینمایی و دفتر پخش فیلم بهمن سبز متعلق به حوزه هنری و همچنین عملکرد موسسه رسانه‌های تصویری سوره که در حوزه شبکه نمایش خانگی فعالیت می‌کند، خواهیم پرداخت.