قیمتِ کار خیر

نسیم آنلاین ؛ سحر دانشور:

قبل از مقدمه

چند روز پیش وقت عبور از کوچه با پیرمرد محترم و مرتبی که سر و وضع مناسبی داشت و از نوع پوشش و ظاهرش می شد او را در رده کارمندان یا فرهنگیان بازنشسته تصور کرد روبرو شدم. پیرمرد آشکارا می کوشید پلاستیک کوچک توی دستش را از چشم رهگذران پنهان کند! تلاشش برای پنهان و یا انکار کردن بارِ کوچکش ناموفق بود و رهگذران می توانستند سه خیارسبز، دو بادمجان، سه پیاز و چند دانه گوجه فرنگی توی پلاستیک را ببینند. اما چرا آن مردِ محترم و مرتب تلاش می کرد پلاستیک توی دستش را انکار کند؟! او از چه چیز هراس داشت؟!

دوستی تعریف می کرد، همراه با پزشکهای خیریه مان برای ارزیابی وضعیت یکی از روستاهای هدف راهی آنجا شدیم. توی ده مردم که خبرِ آمدنمان را شنیدند، جمع شدند به استقبال! دقایقی بعد از خوش و بش گفتند «برایمان چه آوردید؟!» و وقتی با جوابِ «چیزی نیاوردیم و برای بررسی وضعیت بهداشت اینجاییم!» مواجه شدند، با تلخی و پوزخند پراکنده شدند و رفتند. مردمِ روستا از چه ناراحت شدند؟! از نیاوردن بسته های ارزاق و لباسهای ژنده ای که دفعاتِ پیشین برایشان می بردند. حال باید پرسید مردمِ روستا چه چیزی را در ازای چه از دست دادند؟!

درباب بی‌کلمگی بیشتر بخوانید:

استرسِ «فانِ» ما ایرانی‌ها

«توهم عمل‌» یا فعالیت موثر در شبکه‌های اجتماعی

تحلیلی بر وضعیت جامعه در ماجرای حمله سگ‌ها به یک کودک در لواسان

بینندگان عزیز! از نمایش سیاسی لذت ببرید

عدالتخواهی یا نارضایتی‌سازی! مسئله این است

مقدمه

اگر بخواهیم تعدادی از پدیده های اجتماعی پرتکرار و پررنگ سالهای اخیر را برشمریم، بدون شک «انجمن ها و گروه های خیریه» یکی از آنها خواهد بود. راه اندازی گروهها و انجمن های خیریه در نقاط مختلف کشور در سالهای اخیر یکی از پررنگ ترین کارهایی است که از سوی افرادِ مختلف صورت می گیرد. این انجمن ها که نام های متفاوتی دارند و اعضایشان نیز به قصد کار نیک(برخی با رویکردهای اجتماعی و برخی با رویکردهای مذهبی و برخی هردو) گرد هم جمع می شوند، «نیازمندان» را شناسایی کرده و سعی می کنند در رفع نیازهای ایشان بکوشند. در این میان نیز، برخی موسسات و مجموعه ها بیش از دیگر «رقبا» می درخشند به گونه ای که وجهه ای ملی به خود گرفته و شعبه هایی در استانهای مختلف نیز راه اندازی می کنند. می توان در این بین به گروههای دوستانه ای که با همراهی تعدادی از دوستان، اقوام، بستگان و آشنایان با هدفِ کار خیر راه اندازی می شوند نیز اشاره کرد. این گروه‌ها معمولا در شبکه‌های مجازی راه اندازی می‌شوند، خودمانی می‌مانند و با شناسایی موارد محدود و معدود با جمع آوری پول از اعضا برای خرید جهیزیه، کمک هزینه درمانی، خرید مایحتاجِ روزانه، جمع آوری پوشاک و... به نیازمندان کمک می کنند.

چهره جدید نیازمند

با گستردگی و اوج گرفتنِ روزافزونِ فعالیت خیریه ها، مجموعه های بزرگتر و رسمی تر سعی کردند فعالیت های امدادی و کمک رسانیِ خود را تخصصی تر کنند، به نحوی که خیریه هایی با رویکردهای پزشکی، آموزشی، ویژه کودکان کار، ویژه زنانِ آسیب دیده و.. نیز در سالهای اخیر تاسیس شدند. راه اندازی های مکرر مجموعه های خیریه در سالهای اخیر را می توان «موجی پرجنب و جوش» دانست که همواره بر شدت آن افزوده می شود. ورود رسانه ها و استفاده از ظرفیت شبکه های مجازی فرصت ویژه ای در اختیار فعالین این حوزه قرار داد. انعکاس فعالیت ها، دغدغه ها و انتشار «تصاویرِ نیازمندان» به جهت ایجاد دغدغه در مخاطبینی که نسبت به این فضا بیگانه می نمایند در بستر رسانه های نوظهور ممکن می شد.

در ادامه این روند ورودِ فراگیر چهره های معروفِ هنری و ورزشی که اخیرا با عنوان «سلبریتی» شناخته می شوند، به حیطه خیریه، ابعاد و ویژگیهای جدیدی به این «موج» بخشید. ویژگی هایی متاثر از رسانه های نوظهور. سلبریتی ها همواره در حال مخابره فعالیت های «خیراندیشانه» و «انساندوستانه»خودند، آنها با نیازمندان عکس می گیرند، در جملات خود ابراز نگرانی از وضعیتِ کودکان کار را به اشتراک می گذارند، برای هموطنانِ نیازمند خود دلسوزی می کنند، در شرایط بحرانی مانند زلزله، سیل، موارد خاص بیماری، شماره حساب شخصی جهت جمع آوریِ کمک های مردمی اعلام می کنند و بدین شکل زندگی و روزگار می گذرانند. انجمن های خیریه نیز با استفاده از گروهها، کانال ها و ظرفیت شبکه های مجازی فعالیت های خود را به اشتراک می گذارند و تصاویر و گزارش های فعالیت های مختلف خود را به اطلاع عموم مخاطبین خود می رسانند. همه اینها یک چیز را در بردارد: «پرتکرار شدنِ کلمه خیریه و کار خیر و کمک به نیازمندان در سالهای اخیر!» اما سوال اساسی این است که این فضا به همان میزان که نشان می دهد مفید است؟!

باید گفت کنار هم قرار گرفتنِ فعالیت های پراکنده و متمرکزِ کنشگرانِ این عرصه و توجه به مدلِ کمک رسانی و نوع نگاه آنها به این مقوله ما را با چهره جدیدی از «نیاز»، «نیازمند»، «خیر» و «فعالیتِ خیریه ای» مواجه می‌کند. چهره جدید دارای چند ویژگی خاص است:

• «خیر» و «انساندوست» بخشِ مهمِ و محوریِ کنش است.
• «نیازِ مادیِ فرد» به «ضعف و وابستگیِ شخصیتِ فرد» تبدیل شده است.
• «فرد نیازمند» «موجود ضعیفی» است که تنها و تنها با کمک خیریه و خیریه چی ها می تواند زندگی کند و تا همیشه باید به آنها و نگاه انساندوستانه شان «وابسته» بماند.
• «فعالیت خیریه ای» فعالیتی مستمر و دامنه دار است، چه اینکه معطوف به اهدافِ مقطعی و رفع سطحیِ نیاز است. این مسئله ریشه در هیجانات ناشی از موجِ فراگیر خیریه و بعد رسانه ای و نمایشی آن دارد.

بازگشت به اول قصه

قربانیان زیادی را می توان برای شکل گیری چهره جدید خیریه نام برد، اما من با بازگشت به دو خاطره اول این سطور به دو قربانی مهم اشاره می کنم: «قبیح شدنِ ضعفِ مالی» و یا «فقر»! در فضای جدیدِ ناشی از کار خیر رسانه زده، فقر و ضعفِ مالی به امری قبیح بدل شده است که موجباتِ شرم آدمها را فراهم می آورد. آن مردِ محترم اول سطور از حمل خریدِ محدودِ خود که نشان از پائین بودنِ قدرت خریدش بود، خجالت زده بود! چرا او باید علاوه بر تحملِ ضعفِ مالی، بارِ فشارِ روانی ناشی از این ضعف را نیز تحمل کند؟! آیا ما به مرحله ای نرسیده ایم که فقر و ضعف مالی موجب شرم است؟! آیا فقر در واقع به این میزان خجالت آور است و یا مناسباتِ جهانِ امروز(فارغ از جابه جایی ارزش ها و ارزشمند شدنِ ثروت و مظاهرِ ثروت که این سطور قصد پرداختن به آنها را نداشت) و خیریه هایی که نیازمند را ضعیف جلوه می کنند یکی از عوامل قبیح شدنِ ضعفِ مالی‌اند؟!

«عزت» و «اعتماد به نفسِ انسان» که پایه بنیادین تلاش و پشتکار آدمی است قربانی دیگر چنین فضایی است. چرا فعالیت های انساندوستانه رسانه ای عزت انسانها را نشانه رفته اند و آیا این مسئله در درازمدت نمی تواند بر سرمایه اجتماعی اثر منفی داشته باشد؟! آیا رسانه می تواند از چنین فضایی دامن برکشد؟! بدون شک اینگونه نیست و بخش مهمی از جریانات خیریه ای امروز ریشه در فضاهای رسانه ای و بازنمایی های این عرصه دارند.