تضمین اعتبار، چالشی در مسیر صادرات محصولات دانش‌بنیان

به گزارش « نسیم آنلاین »،‌ عیارآنلاین نوشت:

شالوده و محور اصلی اقتصاد دانش‌بنیان را تکیه بر ظرفیت‌های درونی و منابع انسانی متخصص و جوان کشور تشکیل می‌دهد. اما اقتصاد دانش‌بنیان علاوه بر تکیه بر بعد درون‌زایی، مسئله برون‌گرایی را نیز برای حفظ رقابت‌پذیری، پویایی و توسعه کشور مورد توجه خود قرار می‌دهد. توسعه بازارهای صادراتی محصولات نوآورانه و فناورانه با ارزش افزوده بالا که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان تولید می‌گردند یکی از مصادیق مسئله برون‌گرایی اقتصاد دانش‌بنیان می‌باشد.

یکی از مسائل مبتلا به شرکت‌های دانش‌بنیان برای توسعه بازارهای صادراتی، چالش دسترسی به اعتبار و در حقیقت تضمین اعتبار می‌باشد. وجود بی‌اعتمادی میان تولیدکنندگان مواد اولیه، شرکت‌های دانش‌بنیان صادرکننده، خریداران خارجی محصول نهایی و همچنین نهادهای مالی از جمله بانک‌ها و … موجب عدم شکل‌گیری مناسب نظام تعاملات اعتباری گردیده ‌است.

بکارگیری ظرفیت‌های نهادی موجود در زمینه تضمین اعتبار این شرکت‌ها، می‌تواند زمینه حل بخش قابل توجهی از چالش‌های این مسیر را فراهم نماید. آژانس‌‌های اعتبار صادراتی [۱] مهم‌ترین نهادهایی هستند که نسبت به تضمین و بیمه فرایندهای صادراتی و سرمایه‌گذاری‌های برون‌مرزی شرکت‌ها اقدام می‌کنند. این نهادها با اعتبارسنجی و تضمین اعتبار شرکت‌ها نزد بانک، تولیدکننده مواد اولیه، خریدار، کارفرما و… ضمن پوشش ریسک فعالیت صادرکنندگان، زمینه تسهیل تامین مالی شرکت‌ها را فراهم می‌کنند و در نتیجه بخش زیادی از مشکلات نقدینگی شرکت‌های صادرکننده را رفع می‌کنند.

آژانس‌های اعتبار صادرات در بسیاری از کشورها به عنوان یک نهاد مالی و اعتباری مستقل در راستای تسهیل صادرات شرکت‌ها فعالیت می‌کنند. این نهاد مالی به علت دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی جامع از اطلاعات اعتباری شرکت‌ها، توانمندی قابل قبولی برای تضمین اعتبار شرکت‌ها دارد. ارتباطات بین‌المللی این نهادها با یکدیگر و به اشتراک‌گذاری بانک‌های اطلاعاتی مذکور، صادرات و اعتبارسنجی‌های برون‌مرزی را بسیار تسهیل نموده‌است. در در حال حاضر نهاد مالی متناظر با آژانس‌های اعتبار صادرات در کشور، صندوق ضمانت صادرات ایران می‌باشد.

ماهیت پرریسک کسب و کار شرکت‌های دانش‌بنیان و تخصصی بودن زمینه کاری این شرکت‌ها از طرفی و عدم اعتبارسنجی تخصصی و همه‌جانبه (اعتبارسنجی مبتنی بر ارزیابی‌های تخصصی و فنی مانند ارزش‌گذاری فناوری، دارائی‌های معنوی و …) توسط نهادهای مالی و اعتباری کشور از جمله صندوق ضمانت صادرات، دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان را به اعتبار با مشکلات بسیاری مواجه می‌سازد (شکل زیر).

صندوق نوآوری و شکوفایی به همراه شبکه‌ای از نهادهای اعتبارسنجی از جمله صندوق‌های پژوهش و فناوری تخصصی غیر دولتی می‌توانند به مرتفع کردن چالش فوق تا حد قابل قبولی کمک نمایند. در حقیقت ظرفیت مجموعه صندوق‌ نوآوری و شکوفایی در زمینه ارزیابی‌ توانمندی‌های فنی و بازاریابی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند مکمل توانمندی صندوق ضمانت صادرات در زمینه ارزیابی و اعتبارسنجی‌های مالی، صادراتی و برون‌مرزی باشد. نمای زیر می‌تواند سازوکار تقسیم کار میان دو صندوق را به خوبی نشان دهد:

سازوکارهای مختلفی به منظور شکل‌گیری این تعامل میان صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق ضمانت صادرات با هدف تقسیم ریسک [۲] تضمین قابل پیشنهاد می‌باشد. یکی از روش‌های تقسیم ریسک، روش تضمین متقابل اعتبار [۳] و یا بیمه مجدد [۴] است.

با توجه به روش تضمین متقابل اعتبار در فرآیند پیش‌نهادی، صندوق نوآوری و شکوفایی اقدام به ارزیابی شرکت‌های صادرکننده دانش‌بنیان از ابعاد مختلف نظیر دانش‌فنی، میزان آمادگی محصول برای ورود به بازارهای صادراتی و … را انجام می‌دهد. این ارزیابی با یک سازوکار دقیق موجب تسهیل فرآیند تضمین این شرکت‌ها در صندوق ضمانت صادرات می‌گردد و حتی می‌تواند منتج به افزایش سقف اعتباری این شرکت‌ها نزد این صندوق گردد.

در نهایت، شرکت‌ به منظور انجام اعتبارسنجی مالی و در نهایت دریافت ضمانت‌نامه درخواستی به صندوق ضمانت صادرات معرفی می‌گردد. در این فرآیند صندوق نوآوری و شکوفایی علاوه بر بهبود فرآیند اعتبارسنجی، بخشی از ریسک ضمانت‌نامه‌های صادرشده اعم از ضمانت‌نامه‌های اعتبار تولید، بانکی، گمرکی، استرداد پیش‌پرداخت و همچنین بیمه اسناد صادراتی و قراردادها را نیز تقبل می‌کند.

با شکل‌گیری سازوکار تعاملی مناسب میان صندوق ضمانت صادرات و صندوق نوآوری و شکوفایی، زمینه افزایش دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به اعتبارات لازم فراهم می‌گردد و این مسئله موجب تقویت رقابت‌پذیری این شرکت‌ها در عرصه‌های برون‌مرزی و بازارهای صادراتی خواهد شد.

[۱] Export Credit Agency (ECA)

[۲] Risk Sharing

[۳] Counter Guarantee

[۴] Reinsurance