منافع ایران و چین در همکاری ۲۵ ساله چیست؟

نسیم آنلاین؛ جعفر برزگر: بحث‌های سیاست خارجی همیشه جذابیت و البته حساسیت خاص خود را برای افکار عمومی داشته است. مطرح شدن مسئله همکاری‌های جامع ایران و چین هم باعث بحث و جدل‌های سیاسی و رسانه‌ای و حساسیت افکار عمومی به این مسئله شده و در مورد این همکاری سوالاتی طرح می‌شود.

از سوی دیگر دشمنان ایران که آرزوی انزوا و در نهایت فروپاشی جمهوری اسلامی را در سر دارند به این قرار داد حمله کرده و رسانه های خود را به خط کردند که ذهنیت افکار عمومی را نسبت به این همکاری خراب کنند. نامگذاری این همکاری‌های به فروش ایران راهبرد رسانه‌ای این جریانات است.

در داخل کشور هم این مسئله باعث درگرفتن بحث‌هایی شده است. البته به دلیل اینکه هنوز این سند نهایی و به صورت رسمی منتشر نشده همه بحث‌ها و حرف و حدیث‌ها مبتنی بر گمانه زنی‌ها است. بنابراین قدری با شتابزدگی همراه است.

برای بررسی روابط ایران و چین و مسئله همکاری بلندمدت این دو کشور و همچنین طرح کمربند راه ابریشم نوین با «رضا عزیزی» کارشناس مسائل چین و مدیر گروه حقوق و سیاست پژوهشکده سیاست پژوهشی و مطالعات راهبردی حکمت، گفت وگو کرده‌ایم.

عزیزی با اشاره به تاریخ حضور چین در غرب آسیا گفت: حضور چین در غرب آسیا که ایران هم بخشی از این منطقه است از دهه ۱۹۸۰ با تجارت انرژی آغاز شد. یعنی ارتباط مهم چین با غرب آسیا در دهه ۱۹۸۰ و مشخصا از ۱۹۸۵ شروع شده و تا به امروز استمرار داشته. البته ارتباطات چین به مرور از حوزه های اقتصادی به دیگر حوزه‌ها گسترش پیدا کرده است.

وی ادامه داد: در سال ۲۰۱۳ «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین ابتکار طرح کمربند راه ابریشم نوین را مطرح کرد. این طرح شش کریدور زمینی یا شش کمربند زمینی اقتصادی دارد و کریدور آسیای غربی آن مربوط به ایران است که یکی از مهم‌ترین کریدورهای کمربند اقتصادی راه ابریشم نوین هم است. این کمربند اقتصادی راه ابریشم چین از ایران به ترکیه و از ترکیه به اروپا وصل می شود.

وی با بیان اینکه رئیس جمهور چین در ۲۰۱۳ که این طرح را اعلام کرد سه سال بعد در سفری که به غرب آسیا از جمله ایران داشت در دیدار خود با رهبری انقلاب از این طرح رونمایی کرد گفت: آن موقع رهبری این طرح را حکمت آمیز و درست خواندند و در آنجا کلید توافق ۲۵ ساله زده شد و قرار شد دولت ها در نشست ها و همکاری های مشترک جزییات این توافق را نهایی کنند.

وی ادامه داد: وزیر امور خارجه کشورمان هم پارسال سفری در همین رابطه به چین داشت تا برنامه جامع شراکت راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین که در چند حوزه است را با مقامات چینی مورد بررسی قرار دهد.

این پژوهشگر پژوهشکده حکمت با بیان اینکه این سند در حوزه های مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی، دفاعی، تجاری، تکنولوژی و فرهنگی است و ابعاد جامعی را در بر می گیرد گفت: البته تا بحال جزییات دقیقی از آن منتشر نشده و ما تنها از محورهای آن مطلع هستیم. البته هنوز به مرحله نهایی هم نرسیده و احتمالا با نهایی شدن منتشر شود.

عزیزی در توضیح طرح کمربند راه ابریشم نوین گفت: این ابتکار در درجه اول محصول نیازهای داخلی چین است. در مورد این نیازها می توانیم به مسئله عدم توازن توسعه یافتگی بین شرق و غرب چین اشاره کنیم که بیشتر شهرهای ساحلی چین در شرق این کشور توسعه یافته اند و شهرهای غربی و مرکزی به دلیل دوری از ساحل متوازن با شرق جا مانده اند.

وی ادامه داد: مسئله دوم نیروی کار ارزانی بود که زمانی مزیت چین محسوب می شود. اما در حال حاضر این نیروی کار ارزان تبدیل به طبقه متوسط شهری شده و مطالبات رفاهی و مصرف گرایی آن رشده کرده بنابراین این مزیت چین دیگر چندان پر رنگ نیست.

کارشناس مسائل چین افزود: علاوه بر این‌ها، چین مازاد سرمایه و تولید دارد و کل سپرده های مردم چین ۱۵ تریلیون دلار و ذخایر ارزی چین ۴ تریلیون دلار است این رقم نیاز به بازاری دارد و ضمن اینکه چین در طول چهار دهه گذشته توانسته به بلوغی در زنجیره تولید دست پیدا کند. به این معنا که در بخش های تولید، نیروی کار، تکنولوژی به بلوغ رسبده و بنابراین نیازمند بازارهای جدیدی است. که چین بتواند آن حرکت پیشروانه اقتصادی خود را ادامه دهد. چون با این روش های تولید انبوده نمی تواند نرخ رشد اقتصادی را مدنظر قرار دارد محقق کند.

وی افزود: در این طرح چین دو بازار اصلی را مدنطر دارد. یکی بازار اوراسیا است یعنی بازار ۱۵ اقمار جدا شده از شوری سابق که توسعه نیافته و بکر هست و دیگری هم بازار اروپا است. غرب آسیا از جمله ایران به مثابه پل عبور برای رسیدن به این دو بازار است. و البته اگر این کمربند از ایران رد شود تجارت خارجی ایران را دستخوش تغییرات مثبت خواهد کرد. وی در مورد این تحولات مثبت گفت: نیروی کار ایران به کار گرفته می شود و تکنولوژی که در بخشی از حوزه ها نیاز داریم را چینی ها به ایران منتقل می کنند و همچنین یک سری مجمتع صنعتی در مسیر راه ابریشم زده میشود و کم کم بازار ایران هم پر رونق خواهد شد و برای ایران از لحاظ اقتصادی مفید واقع می شود. البته این تحولات مثبت در صورتی است که این طرح اجرایی شود وگرنه مسیرهای بدیل دیگری برای اجرایی کردن آن وجود دارد.

عزیزی در پاسخ به این سوال که آیا عبور این کمربند از ایران منوط به توافق نامه همکاری های جامع است هم گفت: مفاد این سند پیش‌نویس مستقیما به راه ابریشم و همکاری های مربوط به راه ابریشم مخصوصا در حوزه زیرساخت ها از جمله بنادر، تاسیسات، راه های مربوط به حمل و نقل اشاره دارد. در واقع این توافق نامه ۲۵ ساله ایران که هنوز به طور رسمی مفاد آن منتشر نشده است در دو عرصه مهم است انرژی، نفت و گاز و یکی هم در بحث زیر ساخت ها و حمل نقل و راه آهن مثل قطعار پر سرعت تهران و مشهد است که بخش مهمی از سیاست ابتکار کمربند و راه است.

پژوهشگر پژوهشکده حکمت در مورد چالش های رابطه ایران و چین هم گفت: توافق نامه جامع ایران و چین توافق نظام جمهوری اسلامی با چین است و فراتر رفتن این توافق نامه از سطح دولت نشان دهنده اهمیت آن است. در سال ۹۴ وقتی چندان برخورد مطلوبی با رئیس جمهور چین از سوی دولت صورت نگرفت اقای لاریجانی را به پیوست نامه ای به چین رفت و بحث روابط ایران و چین را از سطح تغییر دولت ها خارج کردند و گفتند این مسئله را در سطح نظام دنبال می کنیم.

وی با نقطه عطف خواندن این سند در همکاری های ایران و چین گفت: اینکه ما چقدر می توانیم این سند را اجرایی کنیم بستگی به رفع موانعی دارد که در این زمینه وجود دارد. از جمله مشکل تامین بودجه از سوی ایران است ما هیچ ردیف بودجه ای در وزارت راه خودمان برای این امر اختصاص نداده ایم و هیچ برنامه اقدامی هم تا حال نداشتیم.

عزیزی افزود: مشکل دیگر این است که خود شرکت های چینی هم که علاقه مند به حضور در ایران هستند با موانع اداری و بروکراتیک در ایران مواجه می شوند. تلویزیون چین مستند ۶ قسمتی در مورد این طرح ساخته بود که فقط یک بار به ایران اشاره کرده بود و آن هم به مشکلاتی که در بستن قرار دادها و مشکلات بروکراتیک در ایران بود پرداخته شده بود.

وی با بیان اینکه مسئله دیگر در روابط ایران و چین تحریم هایی آمریکا است که باعث شده شرکت های بزرگ چینی مایل به کار با ایران نباشند هم گفت: بنابراین ما باید با شرکت های میانی و کوچک چینی کار کنیم. مسئله دیگر احساس ناامنی است که شرکت های چینی برای سرمایه گذاری در ایران دارند. مثلا بانک مرکزی چین چند ماه پیش ایران را در لیست کشورهای پر ریسک قرار داد.

وی ادامه داد: مسئله دیگر این است که چینی ها در غرب آسیا یک روابط بی طرفانه‌ای را برای خود تعریف کردند و تنها روابط تجاری و اقتصادی را برای خود مشخص کرده و در حوزه های سیاسی و امنیتی ورود نمی کنند. این مسئله می تواند جالشی در روابط ایران و چین باشد. چین همچنان تابع اصل رعایت عدم مداخله است. و بنابراین نمی توانیم در منازعات منطقه انتظار حمایت چین از مواضع ایران را داشته باشیم.

وی افزود: در اسناد کمیته توسعه و اصلاحات اقتصادی چین تا ۲۰۴۹ اهداف اقتصادی برای این کشور مشخص شده و چین قصد ورود به حوزه های سیاسی و امنیتی را ندارد امریکا هم سعی دارد به چینی ها فشار بیارند تا اقدم ژئوپلتیکی انجام دهد تا دنیا را قانع کنند که چین هم اهداف امنیتی و ژئوپلتیکی دارد.