مالیات خانه‌های خالی هنوز هیچ!

زمانی که لایحه بودجه در آذرماه 1399 ازطرف دولت تقدیم مجلس شد، اعتراض‌های زیادی پیرامون این موضوع شکل گرفت که بودجه 1400 بودجه‌ای انبساطی است و افزایشی که در مخارج بودجه شکل گرفته بسیار شدید است. رقم بودجه مصارف عمومی در لایحه حدود 841هزار میلیارد تومان برآورد شده بود، اما پس از اینکه این لایحه از فیلتر کمیسیون تلفیق و مجلس شورای اسلامی گذشت، رقم مصارف عمومی بودجه به هزار و 278هزار میلیارد تومان رسید. همچنین کسری تراز عملیاتی بودجه که تفاوت بین درآمدها با بودجه جاری را نشان می‌دهد، از 319هزار میلیارد تومان در لایحه بودجه 1400 با رشد بیش از 45 درصدی به 464هزار میلیارد تومان در قانون بودجه رسید. ارزش این اعداد به این است که اگر بخش درآمدها یعنی مالیات، سود شرکت‌های دولتی، درآمد دولت از اجاره، درآمد مالکیت دولت، درآمد ارائه خدمات توسط دولت، درآمد فروش کالا، درآمد حاصل از جرایم و... محقق نشود، دولت مجبور خواهد بود برای پوشش کسری حقوق و دستمزد و سایر هزینه‌های جاری اوراق بیشتری بفروشد، بیشتر دست در جیب بانک مرکزی کند و خلاصه کسری را با روش‌های پرخطر جبران کند. با این مقدمه، اهمیت درآمدهای مالیاتی بیشتر خودنمایی می‌کند. بررسی‌های «فرهیختگان» از عملکرد 7ماهه نخست سازمان امور مالیاتی نشان می‌دهد از حدود 329 هزار و 839 میلیارد تومان درآمد مالیاتی پیش‌بینی شده در بودجه سال‌جاری، بدون درنظر گرفتن رقم 55 هزار و 856 میلیارد تومان مالیات بر واردات که آمار آن را باید گمرک اعلام کند، تاکنون 166 هزار و 701 میلیارد تومان از این رقم محقق شده که معادل 50 درصد کل درآمد مالیاتی پیش‌بینی‌شده بودجه و معادل 61 درصد تکلیف سازمان امور مالیاتی (بدون درنظر گرفتن مالیات بر واردات) است. مورد قابل‌تامل اینکه، درحالی‌که مالیات بر شرکت‌ها قبل از پایان سال 100 درصد محقق شده، اما مالیات بر ثروت که شامل مالیات بر دارایی‌های لوکس و خانه‌های خالی و نقل‌وانتقالات املاک و مستغلات و ارث است، تنها 22 درصد آن محقق شده که از این عدد نیز سهم مالیات بر خانه‌های خالی و املاک و خودروهای لوکس صفر است.

وصول 61 درصدی چک مالیاتی

براساس قانون بودجه سال 1400 رقم پیش‌بینی‌شده برای درآمد مالیاتی دولت حدود 329 هزار و 839 میلیارد تومان است که از این مقدار، نزدیک به 274 هزار میلیارد تومان آن مربوط به عملکرد سازمان امور مالیاتی شامل مالیات اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمدها، مالیات بر ثروت و مالیات بر کالا‌ها و خدمات و همچنین حدود 55 هزار و 856 میلیارد تومان آن نیز مربوط به مالیات بر واردات است. باتوجه به اینکه رقم مالیات بر واردات ازسوی گمرک اعلام می‌شود، آمارهای درآمدهای مالیاتی در حوزه اختیار سازمان امور مالیاتی نشان می‌دهد طی 7 ماهه نخست امسال از رقم 274 هزار میلیارد تومان آن مربوط به عملکرد این سازمان، تاکنون 166 هزار و 701 میلیارد تومان آن محقق شده است. این رقم معادل 50.5 درصد از کل درآمدهای مالیاتی و بدون احتساب درآمد مالیات بر واردات، معادل 61 درصد درآمدهای تکلیفی سازمان امور مالیاتی است.

تولید جور ثروتمندان را کشید

بررسی اعداد و ارقام درآمدهای مالیاتی دولت در 7ماهه نخست نکته قابل‌تاملی را نشان می‌دهد، به‌طوری‌که اگر مالیات‌ها را به 5 پایه مالیات اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمدها، مالیات بر ثروت، مالیات بر واردات و مالیات بر کالا‌ها و خدمات تقسیم کنیم، از 59 هزار و 695 میلیارد تومان رقم پیش‌بینی‌شده در قانون بودجه برای مالیات اشخاص حقوقی یا همان شرکت‌ها، در 7 ماهه امسال بیش از 100 درصد (59 هزار و 929 میلیارد تومان) آن محقق شده است. در حوزه مالیات بر درآمدها که شامل مالیات بر حقوق کارکنان بخش عمومی، مالیات حقوق کارکنان بخش خصوصی، مالیات مشاغل، مالیات مستغلات و مالیات متفرقه درآمد است، از 54 هزار و 793 میلیارد تومان رقم پیش‌بینی‌شده در قانون بودجه سال‌جاری، در 7ماهه حدود 31 هزار و 456 میلیارد تومان یا معادل 57.4 درصد از کل محقق شده است. یکی از انواع پایه‌های مالیاتی، مالیات بر ثروت است. این بخش از درآمدهای مالیاتی دولت که شامل مالیات بر ارث، مالیات اتفاقی، مالیات نقل‌وانتقال سرقفلی، نقل‌وانتقال سهام، نقل‌وانتقالات املاک، حق تمبر و اوراق بهادار، مالیات بر واحدهای مسکونی گرانقیمت، مالیات بر انواع خودروهای سواری و وانت دوکابین گرانقیمت و درآمد حاصل از مالیات بر واحد‌های مسکونی خالی از سکنه است، از رقم 34 هزار و 558 میلیارد تومان پیشنهادی قانون بودجه، تاکنون فقط 7 هزار و 791 میلیارد تومان یا معادل 22.5 درصد آن محقق شده است. نکته قابل‌تامل اینکه، از همین رقم نیز حدود 4 هزار و 65 میلیارد تومان آن مربوط به مالیات نقل‌وانتقال سهام یا همان مالیات معاملات بورسی است.

مالیات بر واردات چهارمین پایه اصلی مالیاتی است که شامل مالیات بر حقوق ورودی کالا، حقوق ورودی خودرو، حقوق ورودی دستگاه‌های اجرایی، یک درصد عوارض بر واردات، حقوق ورودی گوشی موبایل بالای 600 دلار و... است. در قانون بودجه رقم 55 هزار و 856 میلیارد تومان از محل آن برای دولت درآمد درنظر گرفته شده است، با این‌حال از آنجاکه رقم آن را گمرک اعلام می‌کند، هنوز اطلاع دقیقی از میزان تحقق این پایه مالیاتی در دست نیست.

مالیات بر کالا‌ها و خدمات پایه پنجم مالیاتی کشور است که شامل مالیات بر فروش فرآورده‌های نفتی و بنزین، دو درصد مالیات سایر کالاها (معوق)، عوارض خروج مسافر از مرزهای کشور، مالیات بر فروش سیگار، مالیات بر نقل‌وانتقالات اتومبیل، مالیات شماره‌گذاری خودرو، مالیات بر ارزش افزوده، یک درصد مالیات بر ارزش افزوده موضوع ماده (37)، مالیات بر ارزش افزوده شهرداری‌ها و مالیات بر مصرف سیگار است. در قانون بودجه سال‌جاری رقم 124 هزار و 938 میلیارد تومان درآمد برای این پایه مالیاتی درنظر گرفته شده که تاکنون 67 هزار و 525 میلیارد تومان یا به‌عبارتی معادل 54درصد از آن محقق شده است.

مالیات خانه‌های خالی «صفر»

مالیات بر خانه‌های خالی در ایران برای نخستین‌بار در چارچوب «قانون تعدیل و تثبیت اجاره‌بها» مصوب 1352 برقرار شد. مطابق ماده 8 این قانون، دریافت وجوهی تحت عنوان «عوارض تخلیه از خانه‌های خالی و بلااستفاده»، قابل‌وصول شد. این قانون عملا نتوانست تأثیر چندانی در افزایش عرضه خانه‌های خالی ازسوی مالکان به بازار جهت کاهش اجاره‌بها داشته باشد. اما عوارض موضوع این قانون تا پایان سال 1366 به قوت خود باقی ماند. با تصویب قانون مالیات‌های مستقیم در اسفندماه سال 1366، فصل دوم باب اول (مالیات بر دارایی) به مالیات مستغلات مسکونی خالی (مواد 10 و 11) اختصاص یافت که این فصل نیز در اصلاحات سال 1380 حذف شد. باوجود این، باتوجه به روند روبه افزایش واحدهای مسکونی خالی طی سال‌های گذشته و افزایش شدید اجاره‌بهای مسکن، در اصلاحات قانون مالیات مستقیم مصوب 1394 این نوع مالیات با هدف کنترل افزایش قیمت مسکن مجددا درقالب ماده 54 مکرر ق.م.م وضع شد. طی چندین سال دولت روحانی و ازجمله شخص عباس آخوندی وزیر اسبق راه و شهرسازی با عدم تکمیل سامانه ملی املاک و اسکان کشور مانع اخذ این مالیات شدند. اما از سال گذشته با تصویب قانون ویژه برای این پایه مالیاتی و راه‌اندازی سامانه املاک و اسکان، تصور می‌شد درآمد مالیاتی این پایه حتی در نیمه اول سال‌جاری اخذ شود. دولت و مجلس نیز در قانون بودجه سال‌جاری درآمد 2 هزار میلیارد تومانی را در قانون بودجه برای این پایه پیش‌بینی کرده‌اند. اما عملکرد 7ماهه این پایه مالیاتی حتی یک ریال هم برای دولت درآمد نداشته است.

مالیات خودرو و خانه لوکس «نیم درصد» هم محقق نشد

گفته شد مالیات بر ثروت که شامل مالیات بر ارث، مالیات اتفاقی، مالیات نقل‌وانتقال سرقفلی، نقل‌وانتقال سهام، نقل‌وانتقالات املاک، حق تمبر و اوراق بهادار، مالیات بر واحدهای مسکونی گرانقیمت، مالیات بر انواع خودروهای سواری و وانت دوکابین گرانقیمت و درآمد حاصل از مالیات بر واحدهای مسکونی خالی از سکنه است، از رقم 34 هزار و 558 میلیارد تومان پیشنهادی قانون بودجه، تاکنون فقط هفت‌هزار و 791 میلیارد تومان یا معادل22.5 درصد آن محقق شده که البته از همین رقم هم حدود چهارهزار و 65 میلیارد تومان آن، درآمد مالیاتی معاملات بورسی است. در بین اجزای این پایه مالیاتی دولت 707 میلیارد تومان مالیات بر واحدهای مسکونی گرانقیمت و 6هزار و 666 میلیارد  تومان نیز برای مالیات بر انواع خودروهای سواری و وانت دوکابین گرانقیمت درنظر گرفته بود که درآمد دولت از مورد اولی فقط 800 هزار تومان و از دومی 146 میلیون و 200 هزار تومان بوده است. برای درک ناچیز بودن میزان این درآمدها کافی است تصور کنیم اولی باید 884 هزار برابر و دومی 46 هزار برابر شود تا صددرصد محقق شوند که امری محال است.