دهم مارس 1948؛ روزی سرنوشت‌ساز برای فلسطینیان

نسیم‌آنلاین: گزارش حاضر بر اساس کتاب «پاکسازی قومی فلسطین» نوشتۀ مورخ یهودی ایلان پاپه تنظیم شده است. این کتاب در سال 1396 توسط محسن کرباسفروشان به فارسی ترجمه شده و به چاپ رسیده است.

روز یکشنبه بیست و نهم فوریۀ سال 1948 طرح دالت در شورای مشورتی صهیونیستی برای اولین بار به بحث گذاشته می‌شود. اعضای شورای مشورتی نگران حفاظت از مهاجرنشین‌های ایزوله بودند و راه‌های مواصلاتی‌ای که به این مهاجرنشین‌ها ختم می‌شوند. آن‌ها راهکار را ادامۀ پاکسازی قومیتی برای حفاظت از این مناطق می‌دانستند. بیشترین نگرانی آن‌ها پیرامون جادۀ تل‌آویو به اورشلیم بود.

بن‌گورین اما دل مشغول طرحی بزرگ‌تر و جامع‌تر بود. او پس از جمع‌بندی مجموع اقدامات نظامی‌ای که در فاصلۀ اواخر نوامبر 1947 تا اوایل مارس 1948 انجام شده بود به این نتیجه رسیده بود که در سطوح پایین‌تر عملیاتی هنوز ضعف‌هایی احساس می‌شود و طرح‌های قبلی‌ای که برای پاکسازی قومیتی نوشته شده بودند به قدر کافی جامع و بهینه نیستند.

طرح دالت طرح جدیدی بود که در ذهن بن‌گورین می‌گذشت. نام رسمی طرح یهوشوآ بود. این نام برگرفته از نام یهوشوآ گلوبرمن فرماندۀ روسی هاگانا بود. گلوبرمن در دسامبر 1947 در حالی که با ماشین خود در حال رانندگی بود از سوی برخی افراد ناشناس هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد. پس از این واقعه نام او با پاکسازی قومی پیوند خورد و پس از مرگش به درجۀ ژنرالی ارتقا پیدا کرد.

چند روز پس از مرگ گلوبرمن واحد جاسوسی هاگانا پیش‌نویس طرح را آماده کرد. در این طرح ارجاعات مستقیمی به پارامترهای جغرافیایی کشور آیندۀ یهود هم شده بود. در واقع جاسوسان هاگانا به دنبال همان 78 درصدی بودند که مورد طمع بن‌گورین از کل سرزمین فلسطین بود. علاوه بر آن در این طرح اشاره به سرنوشت یک میلیون نفر فلسطینی شده بود که در آن محدوده زندگی می‌کردند.

«این عملیات می‌تواند به شیوۀ زیر به اجرا درآید: یا با تخریب و ویرانی روستاها (با آتش زدن آن‌ها، با انفجار آن‌ها و با مین‌گذاری در خرابه‌ها و ویرانه‌های آن‌ها) و تخریب مراکز جمعیتی‌ای که کنترل منظم آن‌ها دشوار است و یا در پشتیبانی از بازرسی‌ها و کنترل عملیات، بر اساس دستورالعمل زیر: محاصرۀ روستاها و سازماندهی و اجرای عملیات جستجو و بازرسی درون آن‌ها. در صورت بروز مقاومت توان نظامی فلسطینیان بایستی کلاً نابود شود و جمعیت بومی آواره و به سوی مرزهای کشور رانده شود.»¹

یکی از دلایلی که باعث می‌شد صهیونیست‌ها به این نتیجه برسند که باید تمامی روستاها منهدم شوند و اهالی آن‌ها رانده شوند این بود که این روستاها در نقاط استراتژیکی واقع شده بودند. از طرفی بیم آن می‌رفت که مقاومت مردمی از دل مردمان این روستا علیه کشور آیندۀ یهود برآید.

طرح دالت در نهایت در دهم مارس 1948 به تصویب شورای مشورتی صهیونیستی می‌رسد. فرمان‌های صادره در این طرح به واحدهای نظامی در جبهه‌ها با ویژگی‌ها و دستورالعمل‌های خاصی ابلاغ می‌شدند. تیپ‌های نظامی چهارگانۀ هاگانا به دوازده تیپ تقسیم شده بود تا اجرای طرح آسان‌تر شود.

فرماندۀ هر تیپ مشخصاً و مستقلاً لیستی از روستاها یا نواحی شهری دریافت می‌کرد که می‌بایست اقدام به اشغال، ویران‌سازی و آواره کردن و راندن اهالی‌اش کند. در هر یک از این فرمان‌ها تاریخ دقیق اجرای عملیات ذکر شده بود. برخی از فرماندهان حتی زیاده‌روی می‌کردند و خودسرانه بر مناطقی که می‌بایست در آن عملیات انجام شود، می‌افزودند.

البته برنامه‌ریزی‌ها همیشه مطابق میل فرماندهان پیش نمی‌رفت. این عمدتاً به دلیل غیرواقعی بودن برنامه‌ریزی اتفاق می‌افتاد. مثلاً برخی از روستاها امکان اشغال و ویران‌سازی آن در تقویم زمانی مشخص شده وجود نداشت. تعدادی از روستاهای ساحلی که طبق برنامه انتظار می‌رفت در ماه می اشغال شوند، تخریب و انهدام کامل آن‌ها تا دو ماه بعد- یعنی ماه ژوئیه- طول می‌کشید.

روستاهای منطقۀ وادی عاره که واقع در دره‌ای بود که ساحل نزدیک حضاره را به مرج ابن عامر و عفوله وصل می‌کرد، در طول جنگ بارها مورد حمله واقع شد تا بالاخره نیروهای صهیونیستی توانستند آن‌ها را به طور کامل تخریب کنند. البته این موارد استثنا بودند و عملیات‌ها در حالت کلی سیر طبیعی خود را طی می‌کردند.

چند روز پس از تصویب طرح دالت، متن آن تایپ می‌شود و میان فرماندهان تیپ‌های دوازده‌گانۀ هاگانا توزیع می‌شود. البته این نکته را باید در نظر داشت که طرح دالت دو نسخه بود. یک نسخه برای رهبران سیاسی تهیه شده بود و نسخه‌ای هم برای فرماندهان نظامی که این دو مورد با یکدیگر تفاوت‌هایی داشتند.

تفاوت اساسی که مابین این دو متن بود این بود که در طرحی که بین سیاست‌مداران توزیع شده بود قید شده بود که این طرح فقط پس از پایان دورۀ قیمومیت بریتانیا بر فلسطین(پانزدهم ماه می 1948) می‌تواند به اجرا درآید، در حالی که به فرماندهان نظامی دستور داده بودند که عملیات بایستی چند روز پس از تصویب آن(یعنی دهم ماه مارس 1948) به اجرا درآید. این امر دوگانگی بین نظامیان و سیاستمداران اسرائیلی را نشان می‌دهد. فرماندهان نظامی اغلب مقاصد اصلی خود را از سیاستمداران پنهان می‌کردند. امری که تا به امروز مشخصۀ رابطۀ ارتش و سیاستمداران اسرائیلی بوده است.

اما آنچه بین طرح سیاستمداران و فرماندهان نظامی مشترک بود، هدف نهایی طرح بود. یعنی هر دو گروه دقیقاً می‌دانستند طرح به کجا قرار است که ختم شود. به عبارت دیگر نظامیان صرفاً اطلاعاتی را دربارۀ چگونگی اجرای دقیق طرح از سیاستمداران مخفی کرده بودند.

پس از تصویب طرح دالت رئیس ستاد کل وقت، ایگال یادین، همۀ افسران جاسوسی هاگانا را به ساختمانی که مقر اصلی سرویس سلامت عمومی یهودی یا به عبری کوپات هولیم در خیابان سامن هُفِ تل‌آویو قرار دارد، دعوت کرد. صدها افسر جاسوسی سالن بزرگ پذیرش بیماران را در این ساختمان پر کردند. در سخنرانی یادین اشاره‌ای به جزئیات طرح دالت نشد ولی طرح قبلاً ابلاغ شده بود و افراد دربارۀ اینکه تمام قوای نظامی یهود باید آمادۀ اجرایی‌سازی این طرح شوند، تردیدی نداشتند.

یادین با نبوغ خود سعی کرد مستمعین سخنرانی‌اش را تحت تأثیر قرار دهد. او خطاب به افسران جاسوسی گفت: «این شما هستید که با دریافت فرامین نظامی، باید روستاها را اشغال، ساکنانش را مغلوب و از آن‌ها خلع ید کنید؛ پس شما سزاوار آنید که بدانید این وظیفه را چگونه و با چه امکاناتی به انجام خواهید رساند.» این افسر نظامی که به زودی چهره‌ای آشنا برای تمامی صهیونیست‌ها می‌شد، اینگونه سخن غرورآمیز خود را ادامه داد: «امروز، ما همۀ سلاح‌هایی را که نیاز داریم، داریم. همۀ آن‌ها بار کشتی‌ها هستند. بریتانیایی‌ها در حال ترک سرزمین فلسطین‌اند، پس از آن ما دست به سلاح خواهیم برد و همۀ شرایط در جبهه‌ها تغییر خواهند یافت.»²

بسیاری از مورخان رسمی یهودی ماه مارس را سخت‌ترین دوران جنگ 1948 توصیف می‌کنند ولی از این سخنان یادین چنین بر می‌آید که در آن دوران جامعۀ یهود به هیچ وجه در خطر نابودی قرار نداشت. در واقع تنها موانعی که بر سر راه جامعۀ یهود ایجاد شدند، موانعی کوچک برای اجرایی‌سازی پاک‌سازی قومی بودند.

در فاصلۀ زمانی دسامبر 1947 تا آخر ماه مارس 1948 ارتش یهود به قدرتی دست یافت که توانست حتی قبل از به اجرا درآمدن طرح بزرگ و اصلی، مرحلۀ اول پاکسازی قومی فلسطین را به سرانجام رساند. آنچه در ماه آوریل 1948 رخ داد انتقال از وضعیت ضدحمله‌ها و حملات پراکنده علیه جمعیت بومی فلسطین به وضعیت حملات بزرگ و نظام‌مند پاکسازی قومی بود که هنگامۀ آن فرارسیده بود. در ادامه به اتفاقات ماه آوریل و اولین عملیات‌های اجرا شده مبتنی بر طرح دالت، خواهیم پرداخت.