گرد و خاک طوفان الاقصی در مصر

نسیم‌آنلاین؛ علیرضا عزیزگل: صبح شنبه هفتم اکتبر ۲۰۲۳ غرب آسیا و فلسطین روز شگفت و بی‌سابقه‌ای را آغاز کرد. خبرهایی که از مناطق اشغالی فلسطین در نزدیکی باریکه‌ی غزه به گوش می‌رسید حاکی از نفوذ رزمندگان حماس به عمق سرزمین‌های اشغالی بود. با انتشار تصاویری از اسارت ذلت‌بار نیروهای ارتش اسرائیل و حضور نیروهای گردان‌های عزالدین قسام، شاخه‌ی نظامی حماس در مناطق اشغالی ابتکار عمل رسانه‌ای نیز در اختیار گروه‌های مقاومت قرار گرفت. تا عصر شنبه شهرک‌ها و مناطق شهرک‌نشین در اختیار نیروهای حماس بود. این ماجرا پس از چند روز نشان داد که ارتش و نیروهای امنیتی رژیم صهیونیستی چه مقدار آسیب‌پذیر هستند و هیمنه و ابهت ارتش صهیونیستی فروریخت. شکستی که ترمیم‌ ناپذیر است. با عقب‌نشینی تدریجی نیروهای مبارز و تلفات بالای نیروهای اسرائیلی این بار رژیم شکست‌خورده صهیونیستی با حملات کور و وحشیانه درصدد جبران این شکست بزرگ برآمد. کابینه‌ی دولت صهیونیستی به منظور پیروزی در این نبرد دست به فجایع بزرگی زد که حمله به بیمارستان المعمدانی در شب چهارشنبه ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ را باید یکی از نقاط اوج آن تاکنون دانست.  از سوی دیگر تلاش برای نابودی حماس و کوچ اجباری ساکنین غزه همچنان با پایان روز نوزدهم درگیری در دستور کار قرار دارد. مصر به عنوان همسایه‌ی مهم و بزرگ فلسطین در ماجرای فلسطین از تاسیس در سال ۱۹۴۸م تاکنون نقش‌های گوناگونی بر عهده داشته است. کشوری که با جمعیت ۹۰ درصدی مسلمان نقش مهمی در منطقه غرب آسیا دارد.

مصر به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای عربی تاثیرگذار در جهان اسلام همواره مورد توجه بوده است. این کشور بزرگ امروزه با جمعیتی بالغ بر صد میلیون نفر و مساحت یک میلیون کیلومتر مربع با موقعیتی مهم در راه ارتباطی سه قاره‌ی آسیا، آفریقا و اروپا  در جنوب شرق دریای مدیترانه واقع شده است.  در نظر داشته باشیم که مصر فرهنگی عربی، آفریقایی و اسلامی دارد. از سوی دیگر مصر مهد جریان‌های گوناگون فکری و سیاسی در سده اخیره بوده است. بزرگترین مرکز دینی اهل تسنن یعنی «جامعه الازهر» در این کشور است و جریان اخوان‌المسلمین نیز به عنوان بزرگترین جریان سیاسی اجتماعی اهل تسنن در جهان اسلام در مصر بنا شده است. مصر هم‌چنین در مسیر تغییرات فرهنگی دوران استعمار نیز واقع شده است. چه آن که در سال ۱۷۹۸ تا ۱۸۰۱میلادی توسط ناپلئون اشغال شد و در اواخر قرن نوزدهم نیز مورد هجوم انگلیسی‌ها قرار گرفت. فرهنگ سیاسی و اجتماعی مصر نیز تحت تاثیر دوران روشنفکری اروپایی قرار گرفت و ملی‌گرایی و باستان‌گرایی در مصر روزگاری رونق فراوانی داشت و امروز نیز ملی‌گرایی در مصر رونق بسیاری دارد.

مصر در سالهای میانی قرن بیستم(1952) با استقلال و جدایی از حکومت پادشاهی و استعمار، حکومتی را به کمک افسران آزاد به رهبری جمال عبدالناصر تشکیل داد. این حکومت با اندیشه‌های پان‌عربیستی اگر چه با مخالفت نیروهای اخوان‌المسلمین روبرو شد اما در دیگر سرزمین‌های عربی نیز هواداران بسیاری داشت. تا جایی که در خلال سالهای ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۱م مصر و سوریه با یکدیگر کشوری متحد را بنا نهادند. مساله‌ی نخست جهان عرب در سالهای پس از جنگ جهانی دوم تشکیل یک حکومت یهودی و استعماری در دل سرزمین‌های عربی بود. بر این اساس بود که دولتهای عربی بسته به وابستگی سیاسی و استقلال نسبی خود هر یک موضعی در این مساله  اتخاذ کردند برخی تنها به موضع‌گیری سیاسی اکتفا کردند و برخی در تلاش برای رفع اشغال به صورت نظامی بودند. جنگ شش روزه را باید اوج درگیری کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی دانست.  شکست ارتش عربی مصر و سوریه در سال ۱۹۶۷رویاهای ملی‌گرایانه‌ی عربی را بر باد داد و یاس و ناامیدی سرتاسر جهان عرب را فراگرفت. در پایان این نبرد بخش‌هایی از خاک سوریه یعنی منطقه راهبردی جولان و بخشهایی از خاک مصر یعنی صحرای سینا در اشغال رژیم صهیونیستی باقی ماند.

با مرگ جمال عبدالناصر انور سادات روی کار آمد. در سوریه نیز ژنرال حافظ اسد که فرمانده نیروی هوایی جنگ شش روزه در سوریه بود حاکمیت را در سال ۱۹۷۰م در دست گرفت.  حتی پیروزی نسبی در بازپس‌گیری بخشی از اراضی مصر در جنگ اکتبر ۱۹۷۳م نیز نتوانست مرهمی بر آلام آن باشد. انور سادات تلاش‌های دیپلماتیکی در راستای همراهی با غرب انجام داد و در سال ۱۹۷۸م با پیمان کمپ‌دیوید رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت و در ازای آن سرزمین سینا را بازپس گرفت. با ترور انورسادات در سال ۱۹۸۲م توسط جریان‌های اسلام‌گرا به دلیل خیانت درباره فلسطین حسنی مبارک بر روی کار آمد و حدود سی سال بر کرسی ریاست‌جمهوری مصر تکیه زد. یکی از دلایل مهم برکناری و قیام علیه مصر را باید در توافق امنیتی حسنی مبارک با رژیم صهیونیستی و بستن گذرگاه رفح در جنگ ۲۲ روزه در سال ۲۰۰۹م دانست.

با شکل‌گیری تحولات بیداری اسلامی در سال ۲۰۱۱ مصر بزرگترین کشور عربی بود که درگیر این ماجرا شد و با کناره‌گیری حسنی مبارک دوران جدیدی آغاز شد. محمد مرسی از اخوان‌المسلمین توانست با ائتلاف نیروهای مختلف با گرایش مذهبی حائز رای شکننده‌ی ۵۱ درصد از رای‌دهندگان شده و ریاست‌جمهوری را بر عهده بگیرد. او البته نتوانست توقعات را برآورده کند و با اشتباهات سیاسی خود زمینه را برای عزل و توطئه علیه خود توسط جریان نزدیک به غرب را فراهم ساخت. در این شرایط ژنرال عبدالفتاح السیسی با وجود برخی افراط‌های اخوان‌المسلمین با شعار وحدت و مقابله با تندروی توانست بخشی از مردم را نیز با خود همراه سازد و به صورت نظامی کودتای آرامی را علیه اخوان‌المسلمین تدارک ببیند. السیسی که با حمایت پنهانی برخی کشورهای عربی خلیج فارس و عربستان همراه بود توانست روی کار آید و اخوان‌المسلمین و حامیان خارجی آن یعنی قطر و ترکیه را از عرصه سیاسی و اجتماعی خارج نمود. سیسی در این بین دست به قتل عام بسیاری از حامیان اخوان‌المسلمین نیز زد و این جریان دچار مضیقه های بسیاری شد.

از سال ۲۰۱۴ تاکنون مصر در اداره‌ی عبدالفتاح السیسی قرار دارد. او نیز با کمک‌ برخی از جریان‌های داخلی سیاست‌های ملی‌گرایانه‌ و اعتدالی را به منظور پیشبرد جامعه‌ی متکثر و متنوع مصری در پیش گرفته است. از سویی با حمایت کشورهای غربی همراه است و از سویی حمایت برخی از کشورهای عربی را به همراه دارد. در ادامه مروری بر مواضع رسمی رئیس جمهور کنونی مصر عبدالفتاح السیسی در ماجرای اخیر خواهیم داشت.

سیسی در روز ۱۲ اکتبر با گذشت پنج روز از عملیات حماسی طوفان الاقصی در مراسم معنادار جشن فراغت از تحصیل گروه جدیدی از دانش‌آموختگان دانشگاه نظامی اظهار کرد: مصر خط مقدم دفاع از امت عربی است و در هنگام جنگ و صلح با فداکاری از ان دفاع خواهد نمود. در این ایام نیز در مساله‌ی فلسطین تلاش‌هایی را به منظور برقراری صلح براساس توافق اسلو و اقدامات عربی صلح پیگیری می‌کنیم تا درگیری‌های وحشیانه پایان یافته و درگیری‌ها در مسیر گفت‌وگو قرار گیرد.»  او همچنین موضع خود را حمایت از مواضع مردم فلسطین برای رسیدن به حق خود دانسته و تاکید می‌نماید که بی‌گناهان نباید رنج‌های ادامه‌ی درگیری را متحمل شوند.

سیسی در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ در کنفرانس مطبوعاتی با اولاف شولتز صدراعظم جمهوری متحد آلمان چنین اظهار نظر کرد: «در ابتدای کلام خود کمال تاسف و تالم خود را نسبت به بمباران وحشیانه‌ی بیمارستان المعمدانی اعلام می‌نمایم و از سوی مصر همه‌ی اقدامات نظامی علیه مردم را که مخالف با همه‌ی قوانین بین‌المللی است محکوم می‌نمایم و از جامعه‌ی جهانی و بین المللی می‌خواهم که به صورت فوری در این ماجرا ورود نمایند.» او در ادامه‌، حضور میهمان خود را در زمینه‌ی اهداف مشترک تامین امنیت و ثبات در خاورمیانه‌ و اروپا مهم دانست. همچنین ادامه‌ی وضعیت نظامی کنونی در غزه را موجب بحران‌های امنیتی و انسانی عنوان کرد و در صورت عدم تلاش نیروهای بین‌المللی و منطقه‌ای موجب گسترش نزاع قلمداد نمود. از این رو تلاش مصر در این ایام را در راستای آرامش و فروکش کردن درگیری‌ها عنوان کرد تا جان شهروندان کمتر با خطر روبرو شود.

همچنین وی راه‌حل مواجهه با مساله‌ی فلسطین را برپایی حکومت مستقل در حدود و ثغور اراضی سال ۱۹۶۷ با پایتختی قدس شرقی اعلام کرد.  او هم چنین نگرانی مصر از بابت شدت یافتن وضعیت انسانی در نوار غزه و نیاز مبرم آن به کمک‌های انسانی تصریح کرد: «مصر با آغاز بحران گذرگاه مرزی رفح را نبسته است اما وقایع میدانی و بمباران‌های اسرائیل به صورت عملی امکان استفاده از آن را از بین برده است. همچنین مصر هر گونه راه حل نظامی یا تلاش برای مهاجرت اجباری از فلسطین را رد می‌کند و از مبارزه‌ی مشروع مردم فلسطین در سرزمین خود حمایت می‌نماید. در این دیدار با آقای شولتز مسائل آینده‌ی فلسطین و روند صلح را مورد بررسی قرار دادیم تا درگیری‌های کنونی متوقف گردد تا جان شهروندان حفظ گردد.»

اوج مواضع سیاسی سیسی را باید در سخنان رئیس‌جمهور مصر در کنفرانس صلح قاهره دانست. این همایش که روز شنبه ۲۱ اکتبر دو هفته پس از طوفان الاقصی با شرکت روسای کشورهای عربی مختلف از جمله اردن، امارات، قطر، بحرین، کویت و برخی کشورهای اروپایی هم‌چون ایتالیا، اسپانیا و دبیرکل سازمان ملل آغاز شد و پس از گفت‌وگو و بحث بدون هیچ گونه نتیجه‌ی مشخص و بیانیه‌ای به پایان رسید. رئیس جمهور مصر  در سخنان خود در این کنفرانس چشمان نگران جهان را به مواضع این کنفرانس دانست. او تاکید کرد: «مصر آشکارا هر گونه حمله‌ و قتل شهروندان را در اسرائیل و اراضی فلسطین محکوم می‌نماید. هم‌چنین ترس و نگرانی خود را از بی‌تفاوتی درباره‌ی بحران پیش روی دو و نیم میلیون نفر در غزه که زیر فشار پروژه‌ی تنبیه دسته‌جمعی، گرسنگی و فشار به منظور مهاجرت اجباری هستند اعلام می‌نماید.» او هم‌چنین اعلام کرد: «تلاش در راستای کاهش آلام انسانی طرفین و ایجاد یک راه از گذرگاه رفح با موافقت رئیس‌جمهور آمریکا اعلام می‌گردد تا تحت نظارت سازمان ملل کمک‌ها به مردم غزه رسانده شود. همچنین مصر فشار انسانی به منظور مهاجرت اجباری را به صورت کامل رد می‌نماید و راه حل مساله فلسطین را تشکیل دو دولت عنوان می‌نماید.» سیسی در پایان هدف از کنفرانس صلح قاهره را تلاش به منظور پایان بحرانی انسانی و ایجاد راه حل صلح با محوریت کمک‌های انسانی و آتش‌بس فوری و گفت‌وگو پیرامون صلح به منظور رسیدن به راه حل دو کشور می‌داند تا در ذیل توافقات بین‌المللی  و حمایت از دولت قانونی فلسطین این کشور در کنار اسرائیل تشکیل شود.

با تاملی بر مواضع سیاسی ژنرال عبدالفتاح السیسی در بحران اخیر غزه دشواری تصمیم‌گیری سیاسی او روشن می‌شود. از سویی با وجود نیروهای ملی و مذهبی در مصر او تحت فشار شدید افکار عمومی قرار دارد و سرنوشت انورسادات پس از کمپ‌دیوید و اشتباه‌ حسنی مبارک در جنگ ۲۲ روزه و بستن گذرگاه رفح را در نظر دارد اما نباید فراموش کرد که او برکشیده‌ی جریان هم‌سو با با آمریکا و غرب است و منافع بلندمدت مصر را در ارتباط راهبردی با این کشورها می‌داند بدین ترتیب اقدامات سیاسی سیسی را به مانند بندبازی بر روی یک طناب نازک دانست که هر لحظه امکان سقوط او وجود دارد.

منبع: presidency.eg